SERMAYE PİYASASI HUKUKU

A şıkkı yanlıştır. Birinci el piyasası, yeni (ilk kez) çıkarılan sermaye piyasası araçlarının işlem gördüğü piyasayı ifade etmektedir. B şıkkı doğrudur. Birinci el piyasasında, sermaye piyasası araçları, halka arz edilerek ya da halka arz edilmeksizin satılmaktadır. Halka arz, en genel anlamıyla satış çağrısının belirsiz sayıda kimselerden oluşan halk kitlesine yapılmış olmasını ifade eder. C şıkkı yanlıştır.Ancak birinci el piyasası işleminde belirleyici olan, satışın halka arz yoluyla yapılıp yapılmaması değil, sermaye piyasası araçlarının piyasada ilk kez işlem görmesidir. D şıkkı yanlıştır. İkinci el piyasaların, fon ihtiyacı bulunanlara sermaye aktarımı fonksiyonu bulunmamakla birlikte, bu piyasaya tasarruf sahiplerinin güveni, piyasa istikrarı bakımından önem taşır. Söz konusu güvenin tesisi bakımından ikincil piyasa işlemleri açısından çeşitli taraflara yönelik bazı mükellefiyetlere mevzuatta yer verilmiştir. E şıkkı yanlıştır. Teşkilatlanmış ikinci el piyasaları, borsalar ve teşkilatlanmış diğer pazar yerleri olmak üzere ikili bir sınıflandırmaya tabi tutulabilir.

A şıkkı yanlıştır. Anonim ortaklıklar, Türk Ticaret Kanunun’da düzenlenen, tüzel kişiliğe sahip, sermayesi paylara bölünmüş ve pay senedi çıkarma imkanı bulunan ticaret şirketidir. B şıkkı yanlıştır.  Anonim ortaklıklar sadece pay senedi değil tahvil, katılma intifa senedi gibi çok çeşitli sermaye piyasası araçları ihraç edebilir. C şıkkı yanlıştır. Özel bütçeli kamu idareleri arasında  Üniversiteler, Türk Standartları Enstitüsü, Türk Dil Kurumu gibi çeşitli kurumlar sayılabilir. Bunlar, mevzuatlarında izin verilen hallerde sermaye piyasası aracı ihraç edebilirler. D şıkkı yanlıştır.  Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası da anonim ortaklık şeklinde örgütlenmiş bir tüzel kişidir. Diğer kamu idarelerinde olduğu gibi, mevzuatının izin verdiği ölçüde TCMB’nin de sermaye piyasası aracı çıkarma yetkisi bulunmaktadır. E şıkkı doğrudur. Anayasa'nın 127. maddesi uyarınca mahalli idareler il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, yine kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir. Bu sayılanlardan özellikle belediyeler sermaye piyasası aracı ihracı yoluna gidebilmektedir.

A şıkkı yanlıştır. Sermaye piyasasının bir diğer unsuru, piyasaya fon arz edenlerdir. Fon arz edenler, tasarruflarını sermaye piyasasına aktaran kişi ve kuruluşları ifade etmektedir. B şıkkı doğrudur. Yatırım kuruluşları; aracı kurumlar, bankalar ve kurulca izin verilen diğer kuruluşları ifade etmektedir. C şıkkı yanlıştır. Sermaye piyasasında finansman ihtiyacı bulunanlarla tasarruf sahipleri arasındaki fon akışı büyük ölçüde aracılar kullanılmak suretiyle gerçekleştirilmektedir. Gerek birincil piyasalarda gerekse ikincil piyasalarda aracılar etkin şekilde faaliyet göstermektedir. D şıkkı yanlıştır. Sermaye piyasasında aracı olarak faaliyette bulunan işletmeler, yatırım kuruluşu olarak isimlendirilir. E şıkkı  yanlıştır. Mevzuatımızda sermaye piyasası araçları; menkul kıymetler ve türev araçlar ile yatırım sözleşmeleri de dâhil olmak üzere Kurulca bu kapsamda olduğu belirlenen diğer araçlar olarak tanımlanmaktadır. Kambiyo senetleri bu kapsamda değildir.

A şıkkı yanlıştır.  Kurul idari ve mali özerkliğe sahip bir kamu tüzel kişisidir. B şıkkı yanlıştır. Gözetim otoritesi olarak kurul, piyasanın etkin şekilde işleyişi bakımından gerekli denetimleri yapma yetkisine sahiptir. C şıkkı yanlıştır. Yaptırım uygulama yetkisi kapsamında kurul, gözetim yetkisi çerçevesinde yaptığı denetimler neticesinde ilgili düzenlemelere aykırı uygulamaları tespit ettiğinde Kanun’da öngörülen yaptırımları uygulamaktadır. Bu yaptırımlar genellikle idari para cezası şeklinde gerçekleşir. Kurul mahkemelerin yetkisine giren hapis cezası veya adli para cezası uygulama yetkisine sahip değildir. D şıkkı doğrudur. Kurul, ilgili düzenlemelere aykırılık sebebiyle ilgili kuruluşların faaliyette bulunmalarına izin vermekten kaçınabilme ya da bunların faaliyetlerini durdurmaya yetkilidir. Bazı hâllerde de kurul doğrudan yaptırım uygulama yetkisine sahip olmamakla birlikte, başkaca bir merciin, özellikle de mahkemelerin yaptırım uygulaması için gerekli süreci başlatabilme olanağına sahiptir. E şıkkı yanlıştır. Düzenleme yapma yetkisi kapsamında kurul, Kanun’un uygulanması bakımından kendisine verilen yetki çerçevesinde yönetmelik veya tebliğ adını taşıyan genel düzenleyici işlemler yapabilmektedir.

A şıkkı yanlıştır. Borsa, anonim ortaklığın ticari işletmesi olarak nitelendirilebilir. B ve C şıkkı yanlıştır. Borsaların kuruluşuna–kural olarak- Cumhurbaşkanı tarafından izin verilir ve faaliyete geçmeleri için Sermaye Piyasası Kurulundan ayrıca izin alınması gereklidir. d şıkkı doğrudur. Sermaye piyasası aracının borsa kotuna alınması esas itibarıyla ilgilinin talebine bağlıdır ve talebin borsa tarafından kabul edilebilmesi için–kural olarak- mevzuatta aranan koşulların yerine getirilmesi gereklidir. E şıkkı yanlıştır. Ülkemizde sermaye piyasası araçlarının işlem gördüğü en önemli borsa, Borsa İstanbul’dur.

A, B ve E şıkkı yanlıştır. Ülkemizde SerPK’nin 81’inci maddesinde sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesine ilişkin işlemleri gerçekleştirmek, kaydileştirilen bu araçları ve bunlara bağlı hakları, elektronik ortamda, üyeler ve hak sahipleri itibarıyla kayden izlemek, bu araçların merkezi saklamasını yapmak üzere anonim şirket şeklinde kurulmuş özel hukuk tüzel kişisi olan Merkezi Kayıt Kuruluşuna (MKK) ilişkin esaslara yer verilmiştir. C şıkkı doğrudur. Anonim şirket şeklinde kurulan MKK’ya kimlerin ortak olabileceği mevzuatta düzenlenmiştir. D şıkkı yanlıştır. MKK, kayda alınan sermaye piyasası araçlarına ilişkin kayıtları bilgisayar ortamında esas itibariyle hak sahipleri itibarıyla tutmaktadır. E şıkkı yanlıştır.

A şıkkı doğrudur. Kredi derecelendirmesi, işletmelerin risk durumları ve ödeme kabiliyetleri veya borçluluğu temsil eden sermaye piyasası araçlarının anapara, faiz ve benzeri yükümlülüklerinin vadelerinde karşılanabilirliğinin derecelendirme kuruluşu tarafından değerlendirilmesine yönelik faaliyettir B şıkkı yanlıştır. Derecelendirme yaptırılması kural olarak ihtiyaridir. Yani işletmelerin derecelendirme yaptırması yönünde bir zorunluluk yoktur. Ancak kurul tarafından gerekli görülen durumlarda derecelendirme yaptırılması zorunlu hâle gelebilir. Öte yandan derecelendirme kuruluşları, işletmelerin talebi olmadan da derecelendirme yapabilmektedir. C şıkkı yanlıştır. Derecelendirme faaliyeti, kredi derecelendirmesi ve kurumsal yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesi olarak iki unsur üzerinde gerçekleştirilir. D şıkkı yanlıştır. Kurumsal yönetim ilkeleri, esas itibariyle hukuk kuralları gibi, işletmelerin riayet etme mecburiyeti olan kuralları içermez. Başka bir deyişle işletmelerin kurumsal yönetim ilkelerine riayet etmemeleri, işletmeye hukuki yaptırımların uygulanması sonucunu doğurmaz. E şıkkı yanlıştır. Derecelendirme kuruluşları tarafından işletmelere verilen notlar, piyasaya fon arz edecek olan yatırımcının yatırım kararlarının belirlenmesinde etkili olmaktadır.

A şıkkı doğrudur. Yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları, Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca kolektif yatırım kuruluşları olarak nitelendirilmektedir. B şıkkı yanlıştır.  Yatırım fonları, aynı zamanda ihraççı olabilir. C ve D şıkkı yanlıştır. Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri uyarınca tasarruf sahiplerinden fon katılma payı karşılığında toplanan para ya da diğer varlıklarla, tasarruf sahipleri hesabına, inançlı mülkiyet esaslarına göre taşınmaz sertifikaları, borçlanma araçları, kıymetli madenler gibi kurulca belirlenecek portföy ya da portföyleri işletmek amacıyla kurulan mal varlığına yatırım fonu adı verilir. E şıkkı yanlıştır. Fon portföyünde bulunan yatırım araçlarının mülkiyeti, fonun tüzel kişiliği olmadığından, fon kurucusuna aittir.

A şıkkı yanlıştır. Yatırım ortaklıkları da yatırım fonları gibi belirli yatırım araçlarından oluşan portföyleri işletmek için kurulmuş ortaklıklardır. Ancak bunların yatırım fonlarından farklı olarak tüzel kişiliği bulunmaktadır ve anonim şirket şeklinde kurulmaları gerekmektedir. B şıkkı yanlıştır. Gayrimenkul yatırım ortaklığı: İlgili tebliğ ile belirlenmiş usul ve esaslar dâhilinde, gayrimenkul, gayrimenkul projeleri, gayrimenkule dayalı haklar, sermaye piyasası araçları gibi mal varlığı kalemlerinden oluşan portföyü işletmek amacıyla paylarını ihraç etmek üzere kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. Ortaklığın, anonim ortaklık şeklinde kurulması ve kayıtlı sermaye sistemini benimsemesi gereklidir. C şıkkı yanlıştır. Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, ilgili tebliğde öngörülen sermaye piyasası araçları ve borsalarda işlem gören kıymetli madenlerden oluşan pörtföyü işletmek amacıyla kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. Bunların da anonim ortaklık şeklinde örgütlenmesi şarttır. Mevzuatı uyarınca sermaye sisteminin, kayıtlı sermaye sistemi olması zorunludur. D şıkkı yanlıştır.  Bu tür ortaklıklar, tıpkı diğerleri gibi, mevzuatın yatırım ortaklıkları için işletilmesine müsaade ettiği portföyleri işletecek olmakla birlikte, sermaye yapısı bakımından farklı özellik taşımaktadır. Değişken sermayeli yatırım ortaklıkları ile ilgili olarak kanunda, “sermayesi her zaman net aktif değerine eşit olan ortaklıklar” şeklinde bir sermaye kuralı getirilmiştir. Bahsi geçen net aktif değer, varlıkların toplamından, borçların çıkarılması suretiyle bulunan değerdir. E şıkkı doğrudur. Bu tür ortaklıklar, başta sermayeyi ilgilendirenler olmak üzere, anonim ortaklıkları düzenleyen Türk Ticaret Kanunu’nun bazı hükümlerine tabi değildir. Ayrıca bu tür ortaklıkların çıkardığı paylar, kurucu ve yatırımcı payları olmak üzere iki gruptan oluşur ve yatırımcı payları sahibine, idari haklar vermez.

A şıkkı yanlıştır. Portföy yönetim şirketi; başkaca sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunması da mümkün olmakla birlikte, ana faaliyet konusu yatırım fonlarının kurulması ve yönetilmesi olan anonim şirketlerdir. B şıkkı yanlıştır. Bu şirketler kendi kurdukları fonları bizzat yönetebilecekleri gibi, başkaca bir portföy yönetim şirketi ile portföyün yönetilmesi konusunda sözleşme yapabilir. C şıkkı yanlıştır. Portföy yönetimi bireysel ya da kolektif portföy yönetimi faaliyeti şeklinde gerçekleştirilebilir. Özellikle küçük yatırımcı için önem taşıyan kolektif portföy yöneticiliği, finansal varlıklardan oluşan portföylerin, her bir müşteri adına, müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde maddi bir menfaat sağlamak üzere vekil sıfatıyla yönetilmesidir. D şıkkı yanlıştır. şirketler, portföyde yer alan varlıklar üzerinde, kendi veya üçüncü şahıslar lehine herhangi bir hukuki tasarrufta bulunamaz. E şıkkı yanlıştır. Portföy yönetim şirketleri, özellikle yatırım için gerekli tasarruf birikimine sahip fakat yatırım tercihleri hakkında yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmayan yatırımcıların istifade edebileceği bir sermaye piyasası kurumudur. Ancak, yapılan yatırımın riski her zaman için müşteriye aittir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası anonim ortaklık şeklinde örgütlenmiş bir tüzel kişidir. Diğer kamu idarelerinde olduğu gibi, mevzuatının izin verdiği ölçüde TCMB’nin de sermaye piyasası aracı çıkarma yetkisi bulunmaktadır (bkz. 1211 s. K m. 52).

Fon arz edenler, tasarruflarını sermaye piyasasına aktaran kişi ve kuruluşları ifade etmektedir.

Yaptırım uygulama yetkisi kapsamında kurul, gözetim yetkisi çerçevesinde yaptığı denetimler neticesinde ilgili düzenlemelere aykırı uygulamaları tespit ettiğinde Kanun’da öngörülen yaptırımları uygulamaktadır. Bu yaptırımlar genellikle idari para cezası şeklinde gerçekleşir (bkz. SerPK m. 103 vd.). Kurul mahkemelerin yetkisine giren hapis cezası veya adli para cezası uygulama yetkisine sahip değildir. İdari para cezası haricinde de kurulun yaptırım uygulama yetkisi bulunmaktadır. Mesela ilgili düzenlemelere aykırılık sebebiyle ilgili kuruluşların faaliyette bulunmalarına izin vermekten kaçınabilme ya da bunların faaliyetlerini durdurmaya yetkilidir.

Ülkemizde sermaye piyasası araçlarının işlem gördüğü en önemli borsa, Borsa İstanbul’dur (BİST). BİST’in amaçları arasında sermaye piyasası araçlarının güven ve istikrar içinde, serbest rekabet şartları altında kolay ve güvenli şekilde alınıp satılabilmesini sağlamak ve oluşan fiyatları tespit ve ilan etmek için sistemler oluşturmak yer almaktadır. Borsa İstanbul’un yanında Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası, İstanbul Altın Borsası gibi borsalar ülkemizde faaliyet göstermektedir.

Yatırım kuruluşların mali durumlarının önemli derecede bozulması nedeniyle ödeme ve sermaye piyasası araçlarını teslim yükümlülüklerini yerine getirememeleri, sermaye piyasası yatırımcılarının olası mağduriyetini önlemek bakımından Yatırımcı Tazmin Merkezi, Sermaye Piyasası Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Yatırım fonlarının portföyünde bulunan yatırım araçlarının mülkiyeti, fonun tüzel kişiliği olmadığından, fon kurucusuna aittir. Ancak bu fona özgülenen mal varlığı kurucunun diğer mal varlığından ayrıdır ve kurucunun sahip olduğu mülkiyet, yukarıda değinildiği üzere inançlı mülkiyettir. Tasarruf sahipleri ile aralarında yapılan sözleşmeye uygun olarak fon varlığını kullanmakla yükümlüdür.

Yatırım ortaklıkları da yatırım fonları gibi belirli yatırım araçlarından oluşan portföyleri işletmek için kurulmuş ortaklıklardır. Ancak bunların yatırım fonlarından farklı olarak tüzel kişiliği bulunmaktadır ve anonim şirket şeklinde kurulmaları gerekmektedir.

Portföy yönetim şirketi; başkaca sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunması da mümkün olmakla birlikte, ana faaliyet konusu yatırım fonlarının kurulması ve yönetilmesi olan anonim şirketlerdir (SerPK m. 55).

Varlık kiralama şirketi, kira sertifikası ihraç etmek amacıyla kurulan anonim ortaklıklardır. Bu şirketler çıkardıkları kira sertifikalarıyla, mülkiyet ya da ilgili mevzuatta öngörülen akdi bir bağa dayalı olarak edindikleri varlık ya da haklardan oluşan portföy kapsamında kira sertifikaları ihraç etmekte ve sertifika sahipleri de bu varlık ve haklardan elde edilen gelirler üzerinde payları oranında hak sahibi olmaktadır.

Kooperatif veya kooperatif birliklerinin ortağı olduğu anonim ortaklıkların, belirli koşullar altında halka açık ortaklık sayılması mümkündür. Bunun için öncelikle kooperatif ya da kooperatif birliğinin bir anonim ortaklıkta pay sahibi olması gerekir. Sahip olunan bu paylar anonim ortaklığın çoğunluk payı olmalı, kooperatif veya kooperatif birliğinin üye sayısı da en az 500 olmalıdır. Ayrıca anonim ortaklığın yasada aranılan belirli ekonomik büyüklüğe ulaşmış olması gerekir (SPK m. 16). Bu koşulların bir arada bulunması durumunda, anonim ortaklığın paylarını halka arz etmiş olduğu kabul edilmektedir.