SERMAYE PİYASASI HUKUKU

Mali piyasaların ilk alt başlığını oluşturan para piyasaları, genellikle ekonomideki kısa dönem finansman ihtiyacını karşılayan piyasalardır. Kısa dönemin mahiyeti hakkında hukuken bağlayıcı bir süre öngörülmemekle birlikte, bu sürenin bir yıl olduğu genellikle kabul edilmektedir.

Mali piyasaların alt bölümünü oluşturan sermaye piyasaları, klasik bir tanımlama ile genellikle ekonominin orta ve uzun dönem finansman ihtiyacının karşılandığı piyasalardır.

Mali piyasaların alt başlığını oluşturan para piyasaları, genellikle ekonomideki kısa
dönem finansman ihtiyacını karşılayan piyasalardır. Kısa dönemin mahiyeti hakkında hukuken bağlayıcı bir süre öngörülmemekle birlikte, bu sürenin bir yıl olduğu genellikle kabul edilmektedir.

Yatırım fonu, tüzel kişiliği bulunmayan bir mal varlığı topluluğudur. Söz konusu fonları, portföy yönetim şirketi olarak nitelendirilen ve anonim şirket şeklinde örgütlenmesi gereken şirketler kurabilmektedir.

Ülkemizde; sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesine ilişkin işlemleri gerçekleştirmek, kaydileştirilen bu araçları ve bunlara bağlı hakları, elektronik ortamda, üyeler ve hak sahipleri itibarıyla kayden izlemek, bu araçların merkezi saklamasını yapmak üzere anonim şirket şeklinde kurulmuş özel hukuk tüzel kişisi olan Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) bulunmaktadır.

Anonim şirket şeklinde kurulması zorunlu olan derecelendirme kuruluşlarının faaliyette bulunabilmesi için Sermaye Piyasası Kurulundan izin alması gerekmektedir. Uluslararası derecelendirme kuruluşlarının da Türkiye’de faaliyette bulunabilmesi için kurul tarafından bunun kabul edilmiş olması gerekir.

Yatırım fonlarında; tasarruf sahiplerine ait hakları içeren ve fona katılımını gösteren sermaye piyasası aracına, katılma payı denir.

Portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı yatırım hizmet ve faaliyetleri kapsamında değerlendirilirken; finansal analiz yapılması, esas olarak bir yan hizmet olarak değerlendirilmektedir.

Sermaye piyasası araçlarının en önemli türü olan menkul kıymet SerPK m. 3’te tanımlanmıştır. Anılan madde uyarınca menkul kıymetler; para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere;

- Paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo sertifikalarını,

-Borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikalarını ifade etmektedir.

Menkul kıymet niteliği taşıyan sermaye piyasası araçlarına pay senedi ve tahvil gibi
araçlar örnek gösterilebilir.

SerPK m. 16/1 hükmü uyarınca payları borsada işlem gören ya da pay sahibi sayısı 500’ü aşan anonim ortaklıkların payları halka arz olunmuş sayılır.

Esasen iktisat bilimini ilgilendiren piyasa kavramının incelenmesinde kolaylık sağlaması amacıyla piyasalar sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflama ölçütlerinden en çok kabul edileni, piyasanın konusunu oluşturan mal varlığı değerine göre yapılanıdır. Buna göre piyasalar, konusunu ne oluşturmaktaysa ona göre isimlendirilmektedir. Konusunu oluşturan şeye göre piyasalar: mal, hizmet piyasaları ve mali piyasalar olmak üzere üç başlık altında toplanabilir. Doğru cevap C'dir.

İşleyiş yöntemleri itibariyle para ve sermaye piyasaları oldukça farklı modellere dayanır. Bu farklılık para ve sermaye piyasalarında aracı kavramına verilen anlamdan kaynaklanmaktadır. Aracı, para piyasalarında, iktisadi bir anlam taşırken ikincisinde hukuki bir içeriğe sahiptir. Para piyasası aracıları, piyasaya arz olunan tasarrufları kendi bünyelerinde toplamakta ve yatırım politikalarına göre kendi ad ve hesaplarına yönlendirmektedir. Oysa sermaye piyasası aracıları, fon talep edenlerin işlemlerini kolaylaştırmak amacıyla, fon arz edenlerin adına ve/veya hesabına fon akımını sağlayacak araçları sunmaktadır. Fon talep eden konumunda bulunan tasarruf sahibi ise kendi değerlendirme ölçüleri ve tercihleri doğrultusunda yatırım yapmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sermaye piyasası, işleyişi gereği dört temel unsur üzerine inşa edilmiştir. Bu unsurlar; piyasadan fon talep edenler, fon arz edenler, sermaye piyasası araçları ve aracılardan oluşur. Doğru cevap D'dir.

Sermaye piyasasından fon talep edebilecek kişi ya da kurumlar sınırlayıcı olmamak üzere aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

Doğru cevap E'dir.

Diğer yardımcı birimler şunlardan oluşmaktadır:

Bankalar ise aracılardandır. Doğru cevap A'dır.

Portföy yönetim şirketi; başkaca sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunması da mümkün olmakla birlikte, ana faaliyet konusu yatırım fonlarının kurulması ve yönetilmesi olan anonim şirketlerdir. Doğru cevap E'dir.

Kamu aydınlatma ilkesi gereği, sermaye piyasası araçlarının ilk kez piyasaya aktarılmasında izahname vasıtasıyla yatırımcının bilgilendirilmesi gerekmektedir. Sermaye piyasası araçlarının halka arzında, mevzuat uyarınca açıklanması gereken bilgilerin yer aldığı belgeye izahname denir. Doğru cevap C'dir.

Sermaye Piyasası Kanunu’nun 34’üncü maddesi uyarınca, yatırım hizmet ve faaliyetleri;

Yan hizmetler kapsamında ise sermaye piyasası araçlarına ilişkin yatırım araştırması, finansal analiz yapılması, finansal planlama gibi ilave hizmet türlerine mevzuatta yer verilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Kanun, sermaye piyasası araçlarını tanımlarken bunların iki gruptan oluşabileceği yönünde bir hükme yer vermiştir. Buna göre sermaye piyasası araçları, menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarından oluşmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Sermaye piyasası araçlarının satışında belirsiz sayıdaki kişilere ulaşacak tarzda alım çağrısı yapılmasını ifade eden kavram, halka arzdır. Sermaye piyasasında sayısı belirli olmayan geniş bir halk kitlesini ilgilendiren bu çağrı kapsamında, yatırımcı haklarının ihlal edilmemesi bakımından kanun koyucu halka arz kavramını ta- nımlamış ve bu sürece ilişkin çeşitli koruyucu hükümlere yer vermiştir. Bu nedenle halka arz kavramı özel bir öneme sahiptir. Kanun’da, sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan yapılan genel bir çağrıyı ve bu çağrı devamında gerçekleştirilen satışı ifade ettiği belirtilmek suretiyle, halka arzın sadece çağrıyı değil, satışı da kapsadığı hükme bağlanmıştır. Doğru cevap B'dir.