Sermaye Piyasası Araçları

Sermaye piyasası araçlarını çeşitli şekilde sınıflandırmak mümkündür. Kanuni tasnife göre sermaye piyasası araçları menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçları olarak sınıflandırılmaktadır. Bunun yanında özellikle menkul kıymet tanımından hareketle, bunların sağladığı haklara göre sınıflandırılması mümkündür. Bu kapsamda ortaklık hakkı sağlayan ve alacaklılık hakkı sağlayan sermaye piyasası araçları olmak üzere iki tür sermaye piyasası aracının varlığından söz edilebilir. Bir başka açıdan sermaye piyasası araçları bir varlık veya ayni hakla teminat altına alınmış olup olmamasına göre teminatlı ya da teminatsız sermaye piyasası araçları şeklinde sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırmaları, kullanılacak sınıflama kriterine göre çoğaltmak mümkündür

Kelime anlamı olarak taşınabilir değer anlamına gelen menkul kıymet, yürürlükten kalkan Sermaye Piyasası Kanunu’nda unsurları gösterilmek suretiyle tanımlanmaya çalışılmıştı. Yürürlükteki kanunda ise bu yaklaşım terk edilerek hangi tür sermaye piyasası araçlarının menkul kıymet olduğuna yönelik bir hükme yer verilmiştir (SerPK m. 3). Anılan hüküm uyarınca, Menkul kıymetler: Para, çek, poliçe ve bono hariç olmak üzere; 1. Paylar, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo sertifikalarını, 2. Borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikalarını ifade etmektedir. Yasal düzenlemede, menkul kıymet kavramı kapsamında olan ve olmayan sermaye piyasası araçlarının sayımı söz konusudur.

Menkul kıymet de dâhil olmak üzere, sermaye piyasası araçlarının temel özelliği, biri diğeri yerine ikame edilebilir mal varlığı kalemleri olması ve piyasada tedavül kabiliyetinin bulunmasıdır. Bono, poliçe ve çekin sermaye piyasası aracı olmamasının temelinde, ikame edilebilir olma özelliğini taşımamaları yatmaktadır. Para bu özelliği taşımakla birlikte, kendisi sermaye piyasası aracı değil, onların mal varlıksal değerini belirleyen bir araçtır. Bu nedenle kanunda para, bono, poliçe ve çekin menkul kıymet olmadığı açıkça hükme bağlanmıştır. Kanun’da bahsi geçen bono, poliçe ve çek kambiyo senetleridir. Bunlardan özellikle bono, sermaye piyasası hukuku anlamında iki farklı anlama gelmektedir. Kambiyo senedi olması nedeniyle sermaye piyasası aracı niteliği taşımayan bono yanında, sermaye piyasası aracı olan bono da mevcuttur. Bu ikinci bono, ihracının piyasadan borç olarak fon temin etmesine yarayan bir araçtır. İkisi arasındaki fark, kambiyo senedi niteliği taşıyıp taşımamasından kaynaklanır.

Kanun’un menkul kıymeti tanımlamaya yönelik yukarıda belirtilen hükümde, menkul kıymetin iki temel başlık altındaki sermaye piyasası aracından oluştuğu sonucu çıkarılabilir. Bu gruplar pay ve borçlanma araçları başlığı altında toplanabilir. Bunlardan biri sahibine ortaklık hakkı sağlarken diğeri alacak hakkı verir. Menkul kıymet olarak nitelendirilen paydan maksat, anonim ortaklık paylarıdır. Anonim ortaklık payı, ortaklığın sermayesini temsil eden ve sahibine ortaklık hakkı veren menkul kıymet türüdür. Yatırımcılar, anonim ortaklık payı iktisap etmek suretiyle sadece kâr beklentisi olarak nitelendirilebilecek mali haklardan değil, şirketin idaresinde söz sahibi olunması imkânını sağlayan idari haklar ve özellikle şirketin korunmasına yönelik başkaca haklardan da yararlanabilmektedir. Pay benzeri menkul kıymetlerin somut örneklerinin ne olduğu zikredilmeksizin, Kanun’da sadece ismen yer almaktadır. Konuyla ilgili tebliğde bunların, sermayede temsil edilmesi zorunlu olmayan, sabit bir getiri taahhüdü barındırmayan, pay sahipliği haklarından birini ya da bir kısmını sağlayan menkul kıymetler olduğu ve bu niteliği taşıdığı Kurul tarafından belirlenen menkul kıymetler olduğu yönünde bir tanıma yer verilmiştir. Dolayısıyla hangi menkul kıymetlerin bu kapsamda olduğunu belirleyecek olan, nihayetinde Sermaye Piyasası Kuruludur. Katılma intifa senetleri, bu tür menkul kıymetlere örnek teşkil etmektedir.

Kanun’un kapsamının belirlenmesi bakımından, Sermaye Piyasası Kanunu’nun 2’nci maddesinde, sermaye piyasası araçlarının bu Kanun hükümlerine tabi olduğu vurgulandıktan sonra, halka açık olmayan anonim ortaklıkların, halka arz edilmeyen pay ihraçlarının kanun’un kapsamı dışında olduğu hükme bağlanmıştır. Böylece halka açık olmayan anonim ortaklıkların sadece halka arz edilmeyen pay ihraçları bakımından Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri uygulanmayacaktır. Halka açık olmayan ortaklıkların pay dışındaki sermaye piyasası aracı ihraçları, Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilecektir. Kanun’un kapsamı bakımından sermaye piyasası araçlarının dolaylı olarak rol oynadığı bir diğer hâl, bankalarla ilgilidir. Bankalar kendi sermaye piyasası araçlarını ihraç veya halka arz etmeleri hâlinde ya da sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunduklarında Kanun hükümlerine tabidir. Ancak Sermaye Piyasası Kanunu, ortak sayısı bakımından bankalara uygulanmayacaktır. Bunun anlamı, anonim ortaklık şeklinde kurulma zorunluluğu bulunan bankaların, ortak sayısının 500’ü aşması hâlinde, banka halka açık anonim ortaklık statüsünü kazanamayacak ve halka açık anonim ortaklıklara ilişkin hükümler bunlara uygulanamayacaktır.

Sermaye Piyasası Kanunu’nun temel hedefi olan yatırımcının korunması düşüncesi, sermaye piyasası araçları ile ilgili bazı koruma hükümlerinin varlığını zorunlu kılmaktadır. Bu tür koruyucu hükümlere yasanın pek çok maddesinde rastlamak mümkündür. Koruma sadece sermaye piyasası araçları ile ilgili olarak doğrudan değil, ihraççılara ilişkin yükümlülükler getirilmek suretiyle dolaylı biçimde de gerçekleşebilmektedir. Mesela payları borsada işlem görmeyen anonim ortaklıklar, pay senetlerini halka arz ederlerse payların borsada işlem görmesi için en geç iki yıl içinde başvuru yapmak zorundadır. Araçların sağladığı koruma imkânları, onların ilk kez piyasaya girişinden başlayarak piyasada tedavül ettiği sürece devam etmektedir. Sermaye piyasası araçlarının ihraç ve halka arzı, ihraççının kendisi tarafından belirlenen bir prosedürle değil, Kanun’un belirlediği sürece uygun şekilde gerçekleştirilmek zorundadır. Kanun’un 4’üncü ve devam eden maddelerinde konuyla ilgili ayrıntılı düzenlemeler mevcuttur. Sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek önemli gelişmeler hakkında ihraççı veya ilgili taraf kamuyu bilgilendirmekle yükümlüdür (SPK m. 15). İdari ve cezai yaptırımların uygulanması bakımından da sermaye piyasası aracı kavramı önem taşımaktadır. Kanun’un suç olarak tanımlayıp cezai yaptırım öngördüğü pek çok davranış bakımından sermaye piyasası aracı, temel hareket noktası olarak kabul edilmiştir. (SerPK m. 16 vd.). Sermaye piyasası araçlarını esas alan Sermaye Piyasası Kanunu’na ilişkin düzenlemelere aykırılık hâlinde de idari yaptırımların uygulanması mümkündür (SerPK m. 103).

Halka arz olunacak veya borsada işlem görecek sermaye piyasası araçları bakımından ise izahname adını taşıyan ve ihraca ilişkin ayrıntılı bilgiler içeren belgenin hazırlanması ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından onaylanması gerekmektedir. Sermaye piyasası araçlarının halka arzında, mevzuat uyarınca açıklanması gereken bilgilerin yer aldığı belgeye izahname denir. Mevzuatta belirtilen kamusal kurumlar tarafından yapılan ihraçlar da ve türev araçların ihracında izahname hazırlanması kural olarak şart değildir. Mesela Merkez Bankası tarafından yapılan ihraçlarda izahname hazırlanması gerekli değildir. İlgili tebliğde, bu hâllerde de ihraççının kendi isteğine bağlı olarak izahname hazırlayabileceği öngörülmüştür. Bu hâller dışında, izahname hazırlanması gereken bazı durumlarda da kurul izniyle muafiyet tanınması söz konusu olabilir. Ancak bu muafiyet hâlleri son derece istisnaidir ve muafiyet söz konusu olan hâller, esas itibarıyla yatırımcıların doğrudan bilgi temin etmesi beklenilen hallerdir. Yatırımcılar, yatırım tercihlerinde izahnamede yer alan bilgilerden istifade edeceğinden, mevzuatta izahnamenin içerik olarak kapsamına, anlaşılabilirliğine ve güvenilir bilgi verilmesini sağlamasına yönelik hükümlere yer verilmiştir. İzahnamede yer alacak bilgilerin kapsamını Kurul belirleyecektir. Bu çerçevede ihraççıya, sermaye yapısına, organizasyon yapısına, finansal durumuna, ihraç olunacak araca ve başkaca bilgilere izahnamede yer verilecektir. Bu bilgilerin yatırımcı tarafından kolayca anlaşılabilecek şekilde izahnameye aktarılması esas olmakla birlikte, bu belirli ölçüye kadar gerçekleşebilir. Özellikle izahnamede ihraççının finansal durumu ile ilgili olarak yer alan mali tablo içeriklerini, mahiyeti itibarıyla her yatırımcının kolaylıkla anlaması beklenilemez. İzahnameden sorumlu kimselerin isim ve unvanlarının, izahnamede gösterilmesi, olası sorumluluk hâlleri bakımından yatırımcıyı aydınlatmaya yönelik bir tedbirdir.

Sermaye piyasası araçlarından paylarla ilgili özel bazı düzenlemeler bulunmaktadır. Satış süreci sonunda payların tamamının satılamaması ihtimal dahilindedir. Bu durum, sermaye piyasası aracının fiyatını olumsuz yönde etkileyebilecek ve ihraççının ihtiyaç duyduğu fonu elde edememesi sonucunu doğuracaktır. Bu tür olumsuzlukları bertaraf etmek amacıyla, Kurul, satış süresi içinde satılamayan payların tamamının satın alınacağının ve bedelinin ödeneceğinin ihraççı ortaklığa karşı taahhüt edilmesini ilgililerden isteyebilir. Bu surette, satışın gerçekleştirilememesinin olası olumsuzlukları engellenebilecektir. Yine Kurul, yatırımcıların korunması amacıyla, payların belirli koşullar dâhilinde nominal değerinin üzerinde ya da altında bir fiyatla satılmasını ihraççı ortaklıktan talep edebilecektir.

Halka arz yoluyla satılan payları alanlar, bunların bedellerini tam ve nakit olarak ödemek zorundadır. Kapalı anonim ortaklıklarda olduğu gibi, satın alanların bu senetlerin bedelinin bir kısmını ödeyip bakiyeyi daha sonra ödeme imkânı bulunmadığı gibi, para dışındaki mal varlığı değerleriyle ödeme yapılması, teknik deyimle ayni sermaye konulması da mümkün değildir.

Kaydileştirmenin sermaye piyasası araçlarının tedavülü açısından çok büyük avantajları bulunmaktadır. Bunlar iki temel başlık altında toplanabilir. İlki fiziki güçlükleri bertaraf etmesi, ikincisi piyasada şeffaflık ve güvenliği artırmasıdır. Kaydileştirmenin fiziki güçlükler açısından faydaları: • Senetlerin saklanması için ihtiyaç duyulan geniş mekânlara gerek kalmamaktadır. • Senetlerin saklanması için ihtiyaç duyulan iş gücünden tasarruf sağlamaktadır. • Senetlerin basımı için ihtiyaç duyulan masraftan tasarruf edilmektedir. • Senetlerin piyasada tedavülü (alım, satım, teslim gibi) için gerekli zaman ve iş gücü masrafını ortadan kaldırır. • Senetlerden doğan hakların kullanımı konusunda ortaya çıkan güçlükleri ortadan kaldırmaktadır. Kaydileştirmenin piyasada şeffaflık ve güvenliği sağlama açısından faydaları: • Sermaye piyasası araçlarının kaybolması, yırtılması, zarar görmesi gibi tehlikeleri ortadan kaldırır. • Sermaye piyasası araçları ile ilgili hak sahibi şahısları izleme kolaylığı sağlayarak cezai hükümlere işlerlik kazandırır. • Senetlerde yapılabilecek sahtecilik riski ortadan kalkmış olur. • Senetler vasıtasıyla yapılabilecek hileli işlemleri bertaraf eder.

Pay sahibi olmak, ilgiliye ortak sıfatı ve pay sahipliği hakları verir. Bu bakımdan pay, ortaklık hakkı sağlayan menkul kıymetlerdendir. Pay sahibinin kural olarak ortaklık esas sermayesinde sahip olduğu oranda haklardan yararlanma imkânı bulunmaktadır. Pay, sahibine mali ve idari haklar sağlar. İdari haklar kapsamında paylar sahibine, • Anonim ortaklık genel kurul toplantılarına katılma hakkı • Oy hakkı • Bilgi alma hakkı • İnceleme ve denetleme hakkı • Genel kurul kararlarının geçersizliğine ilişkin dava açma hakkı • Yönetim kurulu üyeleri aleyhine sorumluluk davası açma hakkı Mali haklar kapsamında paylar sahibine, • Kâr payı hakkı • Tasfiye payı hakkı • Bedelsiz paylardan yararlanma hakkı 

• Rüçhan hakkı (artırılan sermayeden öncelikle yararlanma hakkı)

Sermaye Piyasası Kanunu, payı kaydileştirilmiş bir kıymet olarak sermaye piyasası aracı olarak nitelendirmektedir. Payın senede bağlanması durumunda, buna pay senedi denir. Devir şekli bakımından pay senetleri, hamile ve nama yazılı olmak üzere ikiye ayrılır. Senedin metninden hamili (zilyedi-elde bulunduranı) kimse, onun hak sahibi olduğu anlaşılan senetlere hamile yazılı senet denilir. Bu tür senetlerin devri, senet zilyetliğinin devredilmesiyle gerçekleşir. Bu tür devrin en yaygın şekli, teslimdir. Yani senedin başkasına teslim edilmesiyle birlikte, yeni hak sahibi senedi teslim alan olur. Hamile yazılı pay senedi çıkarılabilmesi için, pay bedelinin tam olarak ödenmesi gerekir. Senet metninden, senedin üzerinde ismi yazılı kimsenin ya da onun halefinin hak sahibi olduğu anlaşılan ve kanunen emre yazılı olmayan kıymetli evraka, nama yazılı kıymetli evrak denilir. Pay senetleri nama yazılı olabilmekle birlikte, bunlar kanunen emre yazılıdır. Bu tür pay senetlerinin devri için ciro ve zilyetliğin devri gereklidir. Ancak bu işlemin yapılması, anonim ortaklığa karşı pay sahibi sıfatının kazanılması için yeterli değildir. Ayrıca pay defterine devrin kaydı gereklidir.

Tahviller ihraççının finansman ihtiyacını karşılamak, bir anlamda ödünç para bulmak amacıyla çıkarttıkları eşit itibari değerlere sahip, ibareleri aynı olan ve çok sayıda çıkarılan borçlanma araçlarıdır. Bunların vadesi 1 yıldan az olamaz. Gerek ihraççı gerekse yatırımcı açısından çeşitli avantajları bulunmaktadır. Özellikle ihraççılardan anonim ortaklıkları ilgilendiren bu sermaye piyasası aracı, paydan farklı olarak yatırımcının şirkete ortak olması sonucunu doğurmaz. Dolayısıyla yatırımcı, ortaklık genel kurulunda oy hakkına sahip değildir. İhraççı açısından geçici olarak finansman kaynağı sağlamaktadır. Tahvil türleri itibarıyla değerlendirildiğinde, şirketin kâr elde edip etmemesine bağlanmak zorunda kalınmaksızın yatırımcısına getiri sağlayabileceğinden, daha risksiz bir sermaye piyasası aracıdır.

Her tahvil, ihraççının çok sayıda senet vasıtasıyla üstlendiği borcun münferit bir parçasını oluşturur ve sahibine alacak hakkı sağlar. Bu alacağın mahiyeti, tahvilin türüne bağlı olarak değişir. Tahvil sahibi, ihraççısı olan anonim ortaklığa karşı, mevzuatın kendisine tanıdığı açık haklar yanında, alacaklıların sahip olduğu hakları da kullanabilir.

İntifa senetleri içerisinde sermaye piyasası aracı olarak en yaygın kullanımı olan tür, katılma intifa senetleridir (KİS).İlgili tebliğde ortaklıkların, nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık haklarına sahip olmaksızın • kârdan pay alma, • tasfiye bakiyesinden yararlanma veya, • halka açık olmayan ortaklık tarafından çıkarılacak yeni payları alma haklarını sağlayan katılma intifa senedi çıkartabilecekleri hükme bağlanmıştır. Bu haklardan sadece birinin mi yoksa daha fazlasının mı tanınacağına karar verecek olan, ihraççıdır. Ancak halka açık ortaklıklar, KİS sahiplerine, ortaklık tarafından çıkarılacak yeni payları alma hakkı tanıyamaz.

Katılma intifa senedinin ayırt edici özelliği, mutlak surette nakit karşılığı çıkarılmasıdır. Yani adi intifa senetlerinden farklı olarak yatırımcı bir bedel karşılığında bu senetlere sahip olabilecektir. Katılma intifa senedi sahipleri, şirkette ortak sıfatına sahip değildir. Ortaklık haklarını kullanamazlar. Bu kimseler ortaklıkla sözleşme yapan üçüncü şahıs konumundadır. Katılma intifa senedi izahnamesi, ilgili tebliğ uyarınca ortaklık ve katılma intifa senedi sahipleri arasında yapılmış bir sözleşme hükmündedir.

Varlık finansmanı fonu, ihraç edilen varlığa dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanan paralarla, varlığa dayalı menkul kıymet (VDMK) sahipleri hesabına inançlı mülkiyet esaslarına göre oluşturulan mal varlığıdır. Konut finansman fonu ise tüzel kişiliği bulunmayan mal varlığının ipoteğe dayalı menkul kıymetler karşılığında toplanması ile oluşur. İpotek finansmanı kuruluşları ise konut ve varlık finansmanı kapsamında, belli varlıkların devralınması, devredilmesi, devralınan varlıkların yönetimi ve varlıkların teminat olarak alınması ve Kurulca uygun görülen diğer faaliyetlerin yerine getirilmesi amacıyla kurulan anonim ortaklıklardır. İpoteğe ya da varlığa dayalı menkul kıymetler, esas itibariyle sayılan fonlar ve anonim ortaklık faaliyetleri ile ilgili olan menkul kıymetlerdir.

Fon varlığına dâhil edilebilecek münferit mal varlığı kalemlerinin neler olabileceği, ilgili tebliğ ile belirlenmiştir. Bu kapsamda kurulacak fonun türüne göre bankaların kredi alacakları, ipotekli alacakları, TOKİ alacakları, finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar gibi alacaklar, fon varlığına devralınmak suretiyle dâhil edilebilecektir. Fonun devraldığı bu alacaklar karşılık gösterilmek suretiyle, varlığa ya da ipoteğe dayalı menkul kıymet ihraç edilmektedir. Bu surette, fon varlığına dâhil edilebilecek alacaklar bakımından, alacağı hem daha erken hem de üçüncü şahıslardan finansman sağlayarak tahsil etme yolu açılmaktadır. Başka bir ifadeyle, varlığa ya da ipoteğe dayalı menkul kıymetler, genel itibarıyla alacaklardan oluşan bu portföy karşılık gösterilerek likidite olanağı sağlar. Bir anlamda, vadesi gelmemiş alacakların vadesi beklenilmeksizin finansman sağlanmaktadır. Fonu oluşturan mal varlığı, ihraççının mal varlığından ayrı olarak yönetilmektedir ve senet sahiplerinin alacağını tahsil edebilmesi için teminat teşkil etmektedir. Varlığa ve ipoteğe dayalı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar fon mal varlığı, başka bir amaçla tasarruf edilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dâhil olmak üzere haczedilemez, ihtiyati tedbir kararı verilemez, iflas masasına dâhil edilemez; ayrıca kural olarak rehnedilemez ve teminat gösterilemez. Varlığa veya ipoteğe dayalı menkul kıymet sahiplerinin haklarının korunması için fon kurulu ile kurucu ve/veya üçüncü bir taraf arasında sigorta, garanti, teminat mektubu veya diğer bir garanti yöntemi kullanılmasını teminen sözleşme yapılabilir.

Teminatlı menkul kıymet, ihraççıların genel yükümlülüğü niteliğinde olan ve teminat varlıklar karşılık gösterilmek suretiyle ihraç edilen borçlanma aracı niteliğinde menkul kıymetlerdir. Varlık ve ipoteğe dayalı menkul kıymetlerden önemli bir farkı, bu senetlerin ihraççının genel yükümlülüğünde olması, yani senette yer alan hakların ödenmesinden doğrudan sorumlu olmasıdır. Teminatlı menkul kıymetler, ipotek teminatlı ve varlık teminatlı olmak üzere iki tür menkul kıymetten oluşur. Varlık teminatlı menkul kıymetlerin ihraççıları bankalar, ipotek finansmanı kuruluşu, finansman ve faktoring şirketleri, finansal kiralama şirketleri, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, kendi kanunlarınca menkul kıymet ihraç etmeye yetkili kamu kurum ve kuruluşları ve nitelikleri Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenecek diğer ihraççılar olabilir. İpotek teminatlı menkul kıymetleri ise yalnızca konut finansmanı ve ipotek finansmanı kuruluşları ihraç edebilir.

Gayrimenkul sertifikası, ihraççıların bedellerini inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projelerinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç ettikleri, itibari değeri eşit menkul kıymettir. Bu menkul kıymet türü, özellikle taşınmazlara ilişkin projelerini gerçekleştirmek isteyen anonim ortaklıklar finansman olanağı sağlamakta, sertifika sahibi ise bu yatırımının karşılığında getiri sağlamaktadır. Gayrimenkul sertifikası çıkarabilecek ihraççılar, anonim ortaklıklar ve TOKİ, İller Bankası AŞ gibi kamu kuruluşlarıdır. İhraççı, belirli bir taşınmaz projesini gerçekleştirmeyi üstlenmiş olup sertifika gereği üstlendiği edimleri yerine getirmekle yükümlüdür. İhraççının üstlendiği projeyi yerine getirmesi, yatırımcının haklarının korunmasının teminatı olacaktır. Bu sebeple kamu kuruluşları dışındaki ihraççılardan olan anonim ortaklıklarda belirli nitelikler aranmaktadır. Her anonim ortaklığın değil, ancak belirli şartları taşıyan anonim ortaklıkların bu sertifikaları çıkarması mümkündür. İlgili tebliğde bu tür sertifikaları çıkarmak isteyen anonim ortaklıkların daha önceden (son 5 yıl içinde) belirli özelliklere sahip bir taşınmaz projesini tamamlamış olması aranmaktadır. Yatırımcının korunması açısından ilgili tebliğde yer verilen diğer bir tedbir, Kurulun banka tarafından edimlerin garanti altına alınmasını isteyebilmesidir. Garantinin mevcut olduğu hâllerde, yatırımcının sertifikadan kaynaklanan haklarının ihraççı tarafından yerine getirilmemesi durumunda, garanti eden bankadan haklar talep edilebilecektir.

Ortaklık varantı sahibine, vadede ya da vadeden önce, ihraççının ya da başkaca bir anonim ortaklığın borsada işlem gören payları üzerinde ilgili tebliğde öngörülen talep hakkını sağlayan sermaye piyasası aracıdır. Varanta dayalı olarak hangi talep haklarının olabileceği ilgili tebliğde üç grup altında toplanmıştır. Bu kapsamda varant sahipleri, kaydi teslimatla uzlaşı, pay ile uzlaşı ya da nakdi uzlaşı denilen yöntemlerden birini kullanmak suretiyle, varanttan doğan talep hakkını kullanacaktır. Bu yöntemlerden hangisinin ya da hangilerinin uygulanmasının mümkün olduğu izahnamede belirtilir.

Yatırım kuruluşu varantı, varantı elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracıdır. Bu hak kaydi teslimat ya da nakdi uzlaşı yöntemleriyle kullanılır. Tanımda bahsi geçen dayanak varlık, BİST 30 endeksinde yer alan payı ve/veya BİST 30 endeksi kapsamında yer alan birden fazla paydan oluşan grubu ya da Kurul tarafından öngörülen başkaca varlıkları ifade etmektedir. Dayanak gösterge ise borsa tarafından oluşturulmuş pay endeksini ya da Kurul tarafından öngörülen başkaca göstergeyi ifade etmektedir.

Kira sertifikası, varlık kiralama şirketinin satın almak veya kiralamak suretiyle devraldığı varlıkların ve hakların finansmanını sağlamak amacıyla düzenlediği ve sahiplerinin bu varlıklardan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmalarını sağlayan menkul kıymettir. Sistemde varlık kiralama şirketi satın aldığı ya da kiraladığı varlıklar için ihtiyaç duyduğu finansmanı ihraç ettiği kira sertifikası ile sağlamakta ve sertifikaları satın alanlar bu varlıklardan elde edilen gelirlerden payları oranında hak sahibi olmaktadır. Hangi varlıkların bu tür sertifikalar için kullanılabileceği konusunda oldukça geniş bir tercih olanağı mevcuttur. Çünkü her türlü taşınır ve taşınmaz eşya ile marka, patent gibi maddi olmayan varlıklar, kira sertifikası ihracı için kullanılabilecektir. Bu tür sertifikaları ihraç edebilecek olan şirketler, varlık kiralama şirketleridir. İlgili tebliğ ile varlık kiralama şirketlerinin, bankalar ve nitelikli bazı ortaklıklar ya da kamu hâkimiyeti altında olan ortaklıklara kurulabileceği hükme bağlanmıştır.