SENDİKACILIK

Sendikacılığın olmazsa olmaz koşullarından sanayileşme ve demokratikleşme süreci ilk olarak İngiltere’de başlamıştır.

İngiltere’de ilk örgütlü işçi hareketi, 1792 yılında kurulan ve zanaatkârlar, küçük dükkân sahipleri ve hatta orta sınıf üzerinde büyük etki uyandıran "Londra Yazışma Derneği" dir.

Sendikalar gerçek bir örgütlenme ve toplu pazarlık özgürlüğüne 1871 ve 1875 yıllarında kabul edilen kanunlarla kavuşmuş; bu kanunlarla aynı zamanda sendika fonlarının korunması, uyuşmazlıkların çözümü ve greve ilişkin düzenlemeler de getirilmiştir.

İngiltere’de meslek, işkolu ve genel sendikalar görülmekle birlikte, en eski ve geleneksel örgütlenme modeli olarak meslek sendikaları karşımıza çıkmaktadır.

İşkolu sendikaları, aynı işkolunda çalışan, nitelikleri ve meslekleri ne olursa olsun tüm işçileri kapsayan bir örgütlenme modelidir

Amerikan sendikacılığının en önemli örgütlenme düzeyini oluşturan ilk ulusal sendika 1850 yılında kurulan Ulusal İşçi Sendikasıdır.

AFL (American Federation of Labor), mesleki amaçla örgütlenmiş ulusal sendikaların üst örgütü olarak kurulmuştur.

Shunto: Japonya’da sendikalar ile işverenler arasında her yıl Mart ayında başlayan yıllık ücret görüşmeleridir.

 

Japon sendikacılığı ile özdeşleşen örgütlenme modeli işyeri sendikalarıdır.

Genellikle işletmeye bağlı olarak 15 gün ila 6 haf­ta arasında değişen deneme süresinin ardından, işe giren işçi daimi işçi statüsü kazanmakta ve yaklaşık 10 yıl o işyerinde çalıştıktan sonra, fırsat eşitliği içinde terfi (yükselme) imkânından yararlanmaktadır.

İngiltere’de Sanayi Devrimi’ne kadar geçen süre içinde çalışma hayatı loncalar ta­rafından düzenlenmiştir. Çırak, kalfa ve usta ilişkisi içinde düzenlenen çalışma ilişkilerinde 14. yy’ın başlarında ücretler ve çıraklık kanunları konusunda bazı çatışmalar ortaya çıkmaya ve bunun üzerine çıraklar ve kalfalar arasında dostluk örgütleri ve dayanışma sandıkları adı altında çeşitli örgütler kurulmaya başlamıştır. Yerel nitelikte olan bu örgütler, üyelerinden haf­talık olarak topladıkları aidat­lar karşılığında üyelerine özellikle hastalık, işsizlik, doğum ve ölüm gibi riskler karşısında sosyal yardımlar sağlamıştır.

Robert Owen’ın (1771­1858) adıyla anılan Owenizm, İngiltere’de ütopik sosyalizmin ilk önemli örneğini oluşturmaktadır. Owen, malların değerinin onlar için sarfedilen emeğe bağlı olduğunu ve işçilerin emeklerinin karşılığını üre­ tim kooperatif­leri vasıtasıyla alacaklarını savunmuştur. ‘Birlikte çalışma’ ilkesinin ekonomik değerine inanan Owen, bu ilkenin tarıma uygulanmasıyla sanayide el­ de edilen başarıların bu sektörde de elde edileceğini düşünmüştür.

Varlıklı sınıf­ların egemen oldukları parlamento karşısında iktisadi eylem­lerin tek başına başarı şansı olmadığı­na inanan Chartist hareket, bu iktisadi eylemlerin başarıya ulaşabilmesi için öncelikle tüm işçi sınıfının başta genel oy hakkı olmak üzere siyasal değişim­ler için harekete geçirilmesi gerektiğini savunmuştur.

1860’ların sonuna doğru gelindiğinde sendikalar bir üst kuruluşun çatısı altında güçlerini birleştirme arayışı içine girmiş ve 1868 yılında 118 bin işçiyi temsil eden 34 sendika temsilcisi bir araya gelerek İngiltere’nin tek üst işçi kuruluşu olan İşçi Sen­dikaları Kongresi’ni (Trade Union Congress­ TUC­) kurmuştur.

İngiltere’de siyasi, mesleki ve dinî bazı faktörlerin etkisiyle bölünmemiş bir yapıya sahip olan sendikal hareketin tek üst örgütü TUC’dir. Sendikal hareketin bölünmeme­sinin en büyük nedenlerinden birisi sendikaların desteğiyle kurulan ve varlığını de­vam ettiren İşçi Partisi’nin olmasıdır. 2016 yılı itibarıyla yaklaşık 6 milyon işçiyi temsil eden TUC, ülkedeki sendikaların ortak bir politika izlemesini sağlamakta, hükümetin işçilerin yararına uygulamalarda bulunması için lobi faaliyetlerinde bulunmakta, işçi­leri ulusal ve uluslararası platformlarda temsil etmekte, sendikalar arasında çekişme­lerin önüne geçerek koordinasyon sağlamaktadır.

İngiltere’de grev hakkı anayasada yer almamakla birlikte, çeşitli kanunlarla dü­zenlenmektedir. Kıta Avrupa ülkelerinden farklı olarak İngiltere’de memurların da grev hakkı bulunmaktadır. Grev türleri konusunda ise çeşitli sınırlamalar bulun­maktadır. Siyasi grevin ve dayanışma grevinin yasa dışı kabul edildiği İngiltere’de hak grevi, çıkar grevi, gayret grevi (iş yavaşlatma eylemi) ve picketing yasaldır. İn­giltere’de bir sendikanın greve gidebilmesi için grev oylamasından mutlaka “greve evet” kararının çıkması gerekmektedir.

Amerikan sendikacılığının en önemli örgütlenme düzeyini oluşturan ilk ulusal sendika 1850 yılında kurulan Ulusal İşçi Sendikası (National Labor Union)’dır. Bu sendika, daha öncekilerden farklı olarak, yalnızca vasıf­lı işçileri değil, sendikacılığa ilgi du­yan diğer çalışanları da örgütlemiştir. 1870’li yılların başında, ulusal sendika sayı­sı 30’a, toplam sendika üyeliği ise 300.000’ne ulaşmıştır. Ulusal sendikalar güçlü üye sayıları ve örgüt yapıları nedeniyle profesyonel sendikacı­lık yapmışlar, Amerikan sendikacılığının istikrar ve gelişme unsuru olmuşlardır. Sendikaların politik güçle değil ekonomik güçleriyle hareket etmesi gerektiği ilkesiyle, güçlerini çalışanların çıkarlarını korumaya yöneltmişlerdir. Ancak ulusal sendikaların kurulması meslek sendikacılığı ilkesini değiştirmemiştir.

1869 yılında, Philadelphia’da terziler tarafından kurulan gizli bir derneğin devamı olan Emek Şövalyeleri o güne kadar kurulanlardan farklı olarak, meslek, işkolu ve vasıf­lı­-vasıfsız ayrımı yapmadan bütün işçilerin birleşmesini öngörmüştür. Kısa bir süre faaliyet göstermesine rağmen, ilk kez niteliksiz işçileri örgütleyerek sendikalaşma oranının yükselmesini sağlayan ve ulusal sendikaların bir tepe örgütü kurmasını teşvik eden Emek Şövalyeleri, Ame­rikan sendikacılık hareketinde çok derin izler bırakmıştır.

Amerikan sendikalarının en alt örgütlenme biri­mini yerel sendikalar oluşturmaktadır. Yerel sendikalar işyeri düzeyinde olabileceği gibi birkaç işyerini kapsayan bölge ve işletme düzeyinde de ku­rulabilmektedir. ABD’de işverenlerle toplu iş sözleşmesi faaliyetini yürüten sendikalar yerel sendikalardır. Yerel meslek sendikaları ve yerel işkolu sen­dikaları olmak üzere iki tipten oluşmaktadır. Yerel meslek sendikaları, işyeri ve işverenin kim olduğuna bakmaksızın aynı meslek ve zanaatla uğraşan kişileri  örgütlemektedir. Yerel işkolu sendikası ise ‘bir işyerine bir sendika ilke­si’ üzerine kurulmakta ve işyerinde çalışan tüm işçileri örgütlemekte; meslek sendikasına göre daha kapsamlı toplu iş sözleşmeleri imzalamaktadır.

Toplu pazarlık sürecinde ilk aşama, sendikanın pazarlık biriminde yetki­yi almasıdır. Sendikanın yetkiyi almasından sonra her iki taraf da görüşmeler için hazır­lık yapmaktadır. Hazırlık aşamasında taraf­lar birbirleri hakkında gerekli bilgileri toplamaya çalışmakta ve pazarlık stratejilerini belirlemektedir. Görüşmeler genel­likle sendikanın işverene taleplerini göndermesiyle başlamaktadır. Taraf­lar, toplu pazarlık sırasında anlaşmaya varamadıkları zaman uyuşmazlık ortaya çıkmakta ve taraf­lar, tarafsız bir üçüncü kişinin yardımıyla görüşmelere devam etmektedir. Toplu pazarlığın uyuşmazlıkla sona ermesi üzerine taraf­lara çözüm için yardımcı olacak iki mekanizma oluşturulmuştur. Bunlar; uzlaştırma ve arabuluculuktur.

Japonya’da 1946 yılında çıkartılan Çalışma İlişkilerini Düzenleme Kanunu’nda iş uyuşmazlıklarının işçi, işveren ve devlet temsilcilerinden oluşan İşgücü Komisyonları tarafından, arabuluculuk, uz­laştırma ve tahkim yoluyla çözümlenmesi hükme bağlanmıştır. Aralık 1945’te ABD’deki Wagner Kanunu’ndan etkilenerek, Japonya’nın ilk Sendikalar Kanunu kabul edilmiş ve 1949 yılında kanun, tekrar gözden geçirile­rek işverenlerin iş ilişkilerindeki haksız eylemlerine karşı çeşitli düzenlemeler ge­tirilmiştir. 1947 yılında kabul edilen Çalışma Standartları Kanunu’nda da modern istihdam ilişkilerinin temel il­keleri belirlenmiştir. 1900 yılında sendika ve benzeri örgütlerin polis denetimi altına alınmasını düzenleyen Kamu Barışını Koruma Kanunu’nu yürürlüğe sokulmuştur.

Japon sendikacılığı ile özdeşleşen örgütlenme modeli işyeri sendikalarıdır. Ülkede meslek ve işkolu sendikaları da görülmekle birlikte, bu sendikaların sayı ve etkinlikleri oldukça azdır. İşyeri sendikacılığında bir işyerinde birden fazla sendikanın faaliyet göstermesini yasaklayan herhan­gi bir yasal düzenleme olmamakla birlikte, genellikle her işyerinde yalnızca bir sendika örgütlenmekte; mavi ve beyaz yakalı işçiler aynı sendikaya üye olmakta­dır. Böylelikle işyerinde işçiler tarafından tanınmak ve yetki elde edebilmek için bir mücadele ortamı oluşmamaktadır. Ayrıca işyeri sendikalarının varlıkları, işye­rinin başarısına ve varlığına bağlı olduğu için, toplu pazarlıklar işverenle müca­dele şeklinde değil; uzlaşma ve iş birliği içinde geçmektedir.

Siyasi grev, dayanışma grevi ve vahşi grevin yasa dışı kabul edildiği Japonya’da oturma grevleri ve iş yavaşlatma eylemleri sıkça görülmektedir.