SENDİKACILIK

1960-1980 Dönemi

Borçlar Kanunu

1960-1980 dönemi

1947

Kamu Görevlileri Hakem Kurulu

Uzlaştırma

Memur-Sen

2 yıl

Güçlü ve yaygın bir iş güvencesi sisteminin sendikalaşmayı olumsuz etkilemesi

Hak-İş

Türkiye’nin ilk sendikalar kanunu, 1947 yılında kabul edilen 5018 sayılı İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun’dur.

1936 yılında kabul edilen 3008 sayılı İş Kanunu, Türkiye’nin ilk iş kanunudur.

1926 yılında yürürlüğe giren 818 sayılı Borçlar Kanunu (B.K.) ise bireysel iş ilişkileri ile ilgili olduğu kadar, toplu iş ilişkileri ile de ilgili çeşitli hükümler içermektedir. Toplu iş sözleşmesi kavramı ve kurumu, Türk iş hukukuna ilk kez 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun umumi mukaveleye ilişkin hükümleri ile girmiştir.

Türkiye’de 1960-1980 döneminde işçilere örgütlenme ve toplu pazarlık hakkının yanında grev hakkı da tanınarak, endüstri ilişkileri kurumsallaşmıştır.

Genel olarak milliyetçi bir sendikacılık anlayışını benimseyen, MHP ile yakın bir ilişki içinde olan ve 2009 yılına kadar en fazla üyeye sahip olan Türkiye Kamu-Sen, Temmuz 2018 itibarıyla 11 sendika ve 394.423 sendikalı memuru temsil etmektedir.

DİSK (1967). DİSK, programı Marksist bir çizgide olan Türkiye İşçi Partisi (TİP) ile dolaylı da olsa bir iş birliği sonucunda kurulmuştur. Türkİş’in izlediği pragmatik ve partiler-üstü politika ilkesine bir tepki olarak Türk-İş’ten kopan sendikalar tarafından kurulan DİSK, demokratik kitle ve sınıf sendikacılığını benimsemiştir. ITUC ve ETUC’a üye olan DİSK, Temmuz 2018 itibarıyla yaklaşık 160.000 sendikalı işçiyi temsil etmektedir. İşçilerin kendi partileri içinde görev almalarını, kendi partilerinin iktidara gelmesi için mücadele vermelerini savunan DİSK, işçi sınıfının ekonomik mücadelesinin yanında siyasal ve ideolojik açıdan da mücadele etmesine inanmaktadır.

2364 sayılı Kanun’la yapılmış bulunan toplu iş sözleşmelerini yenileme ve toplu iş sözleşmesi hükümlerinin yorumundan doğan uyuşmazlıkların çözümü görevi, Yüksek Hakem Kuruluna verilmiştir.

12 Eylül 2010 tarihinde yapılan referandumla birlikte Anayasa’da kamu görevlileri sendikalarına toplu pazarlık hakkı tanınmıştır.

• Sendikalar, ağırlıklı olarak kamu sektöründe örgütlü bulunmaktadır. Ancak 1980’li yıllardan itibaren özelleştirmelerin hız kazanmasıyla birlikte
sendikalar önemli bir üye kaybına uğramaya başlamıştır. Kamu sektöründe
örgütlenmek, özel sektörde örgütlenmeye göre görece olarak daha kolaydır.
Ancak sendikalar bu kolay ve güvenli örgütlenme alanlarını kaybederken
özel sektörde de eski ve güçlü bir örgütlenme deneyimi ve birikimine sahip
olmadıkları için yeni üye kazanmak konusunda zorlu bir mücadele vermektedirler.

• Sendikalar, emekten yana bir toplumsal hareketin parçası olmak yerine,
üyelerinin çıkarlarına yönelik politikalar üretmekten öteye geçemeyen çıkar örgütleri olarak kalmışlardır. Bir başka deyişle sendikacılık, bir hareket
olma özelliğini kazanamamış; salt örgütlenme düzeyinde kalmıştır.

• Sendikalar, siyasal bilinci yetersiz ve siyasal görüşleri siyasi partiler arasında dağılmış bulunan bir işçi tabanına dayalı olduğu için, kendi aralarında
da bölünmüşlerdir. Bir başka ifadeyle Avrupa ülkelerinde sendikalar siyaseti etkilerken, Türkiye’de siyaset sendikaları etkilemekte; siyasi alandaki
parçalanmışlık sendikal yapıda da bölünmelere neden olmaktadır. Bu bölünmüş yapı ise sendikal gücün azalmasına neden olmaktadır.

• Yukarıda belirtilen bölünmüş ve parçalanmış sendikal yapı sendikalararası
rekabete neden olmaktadır. Ancak Türkiye’de örgütsüz işçileri örgütlemeye
yönelik ‘genişlemeci’ bir rekabet yerine, örgütlü işçileri birbirlerinden çalmaya yönelik ‘pazar payına yönelik’ bir rekabet görülmektedir. Dolayısıyla
bu rekabet, Türkiye’de toplam sendikalı işçi sayısını arttırmaya yönelik yapıcı bir rekabet değil, yalnızca sendikalı işçilerin üye oldukları sendikaları
değiştirmeleri esasına dayanan yıkıcı bir rekabet olmaktadır.

• İşgücü piyasasında memur, sözleşmeli personel, sendikalı işçi, sendikasız
işçi, kaçak işçi vb. gibi parçalanmış bir yapının olması çalışanlar arasındaki dayanışmayı ve bilinci zayıf­latmakta ve sendikalı işçilerin “şanslı azınlık” veya “işçi aristokrasisi” olarak değerlendirildiği parçalanmış bir iş gücü
profilini ortaya çıkarmaktadır.

• Sendikacılık kamu sektöründe başladığı ve geliştiği için, kolay sendikacılık
ve siyasi iktidara bağımlı bir sendikacılık gelişmiştir. Sendikalar işçi tabanının verdiği destekle gelişen mücadeleler sonucu değil, genellikle siyasi
manevralarla çeşitli kazanımlar elde etmişlerdir.

• Uzun yıllar Türkiye’nin en önemli ekonomik sorunu olan enf­lasyon nedeniyle sendikalar ücret pazarlığını merkez alan politikalar uygulamıştır.
Sendikalar, tüm ücretliler adına bir mücadele vermek yerine; üyeleri adına
ekonomik kazanımlar elde etme mücadelesi vermeyi tercih etmişlerdir.

• Sendikalar temel işlevleri olan toplu pazarlığı merkez alan geleneksel politikalar dışında, yeni üye kazanmak ve mevcut üyelerini koruyabilmek için
yenilikçi politikalar izlemek konusunda yetersiz kalmaktadır.

Türkiye’de toplu iş sözleşmeleri genellikle iki yıl süreyle yapılmaktadır.