SENDİKACILIK

Batı toplumlarında demokrasi, kapitalizmin doğal bir sonucu olarak kendiliğinden değil; kapitalist düzen içinde işçi hareketinin ve işçi hareketine dayalı siyasal mücadelenin sonucunda gelişmiştir. Örneğin İngiltere’de 1837-1848 yılları arasında tüm vatandaşlara genel oy hakkinin verilmesi, seçim bölgeleri arasında eşitlik sağlanması, milletvekili adaylığı için ödenen vergilerin kaldırılması, seçimlerde oylamaların gizli olarak yapılması için isçiler arasında Chartizm Hareketi olarak bilinen hareket yaygınlık kazanmıştır.

Bürokratik örgütlerde, yöneticiler atama ile işbaşına gelmektedir ve otorite üst kademeden alt kademeye doğru inmektedir. Oysa sendikalar, siyasi partiler, dernekler ve kooperatifler gibi demokratik yapıya sahip örgütlerde yöneticiler atama ile değil, seçimle işbaşına gelmektedir. Ayrıca bu örgütlerde nihai otorite seçilenlerde değil, seçmenlerdedir ve otoritenin alt kademelerden üst kademelere doğru ilerlemesi gerekmektedir. Bu nedenle yapısal nitelikleri bakımından sendikalar da demokratik örgütlerdir. Yönetim organları seçimle işbaşına gelmekte ve seçimlerde sayısal çoğunluk, seçim sonuçlarını belirlemektedir. Kısacası sendikalarda yönetim, demokratik toplumların yönetimi gibi çoğunluğun iktidarına dayanmaktadır.

Sendikal çoğulculuk ilkesi fark gözetmeksizin sendikal işleyişlerin tümünde üyelerin her türlü̈ fikir ve önerilerini ifade edebilmelerini, kendi örgütlerinde belirleyici olmalarını, ayrım gözetmeksizin sendikal süreçlere üyelerin katılımlarının sağlanmasını, çoğunluğun görüşlerinin olduğu gibi azınlığın görüşlerinin de dikkate alınmasını, bütün üyelere her türlü sendikal faaliyete ve işleyişe katılma imkânının tanınmasını gerekli kılmaktadır.

Sendikalarda demokrasiden sapma üzerinde duran Robert Michels ise tüm demokratik örgütlerde olduğu gibi sendikalarda da zaman içinde demokratik yapıdan oligarşik bir yönetim yapısına doğru kayışlar yaşanabileceğini ileri sürmüştür. Michels’in Oligarşinin Tunç Kanunu adındaki varsayımına göre, yapısı şeklen demokratik olan siyasi parti, dernek, kooperatif gibi tüm örgütlerde zamanla demokratik amaçlardan sapma ve belirli bir grubun veya liderin hâkimiyetine girme gibi oligarşik eğilimler görülmektedir. Üyelerin yönetime karşı kayıtsız kalmaları ve liderlerin profesyonel lider durumuna gelmeleriyle birlikte bürokratik bir yönetim sekli ortaya çıkmaktadır.

Sendikacılık ve siyaset arasında, karşılıklı fayda yaklaşımı üzerine kurulu bir ilişki vardır. Siyasi partiler iktidara gelebilmek için veya iktidardayken icraatlarının başarıya ulaşabilmesi için büyük bir oy potansiyeline sahip olan isçilerin, dolayısıyla sendikaların desteğine ihtiyaç duymaktadır. Sendikalar ise toplu pazarlık amaçlarını asan daha geniş kapsamlı toplumsal amaçlarını gerçekleştirebilmek için siyaset üzerinde baskı güçlerini kullanmaktadır.

Sendikaların çalışanların hak ve çıkarlarını yalnızca işyeri düzeyinde savunması her zaman için yeterli olmamaktadır. Örneğin; sendikanın işverenle yaptığı toplu pazarlık ne kadar iyi koşullarla sonuçlandırılmış olursa olsun, hükümetin izlediği ekonomi politikaları enflasyonun düşürülmesinde yetersiz kalıyorsa akdedilen toplu is sözleşmesinin isçilerin hak ve çıkarlarını tam anlamıyla koruduğunu söylemek mümkün olamayacaktır. Benzer şekilde yasama organının çıkaracağı bir kanun veya yürütme organının vereceği bir karar, sendikalara toplu is sözleşmesiyle veya grev ile ulaşabileceklerinden daha fazlasını verebilmektedir. Ayrıca sendikalar kimi zaman, ayni veya benzer ideolojileri ve görüşleri paylaştıkları siyasi partilerle organik düzeye varan boyutlarda doğrudan ilişki içine girmekte bu partilere maddi ve manevi bakımdan destek vermektedir. Son olarak, sendika liderlerinin parlamentoya seçim yoluyla girmeleri ve çalışanların sorunlarını kişisel çabalarıyla çözmeye çalışmaları bir diğer siyasi faaliyet seklidir.

Sendikalar, siyasal ve ekonomik konjonktür göre çok çeşitli siyasi faaliyet şekilleri geliştirebilmektedir. Bu siyasi faaliyet şekilleri arasında yaygın olarak sayılabilecekler siyasi parti kurmak, siyasi partileri finansal açıdan desteklemek, siyasi partileri manevi açıdan desteklemek, kitle iletişim araçları kullanarak kamuoyu oluşturmak, sendika liderlerini parlamentoya sokmak, ve iktidardaki partinin bir yayın organı olarak faaliyette bulunmak olarak işaret edilebilir.

Ara bağımlı modelde sendikalar ve siyasi partiler bağımsızlıklarını koruyarak birbirlerini desteklemekte ve demokrasi, sosyal refah ve sosyal adalet gibi ortak bir amaca hizmet etmektedir. Bu modelde sendikalar, siyasi partiler karşısında tarafsız kalmamakta ve özellikle isçi, sosyalist veya sosyal demokrat parti gibi emek yanlışı partilerle organik bir ilişkiye girerek veya organik bir ilişkiye girmeden, aleni ya da dolaylı bir şekilde destekleyebilmektedir. Ara bağımlı modelde genellikle reformist sendikacılık anlayışı hakimdir.

Bağımsız modelde sendikalarla siyasi partiler arasında doğrudan ve organik bir ilişki mevcut değildir. Bir başka deyişle, sendikalar kendi taleplerini de temsil edecek parti kurmadıkları gibi bu amaçla herhangi bir partinin denetimi ve gözetimi altına da girmemektedir. Ancak sendikalar siyasi partilerle dolaylı bir takım ilişkiler geliştirebilmekte örneğin; parti programları kendi örgütsel çıkarlarına uygun olan siyasi partilerle düzenle ve sürekli olmayan ilişki içine girebilmektedir. ABD’de tipik olarak görülen bu model, çoğu zaman Amerikan sendikacılığı olarak da adlandırılmaktadır. Zira ABD’de sınıf bilinci zayıf olduğu gibi isçi sınıfının desteğiyle yasayan bir siyasi parti de mevcut değildir.

Sendikaların siyasi partilerle organik bağ kurmadan oluşturdukları ara bağımlı modelde ise sendikalar, siyasi ve ideolojik görüşlerini kendilerine yakın buldukları siyasi partiyi organik bir ilişkiye girmeden, çeşitli zaman ve zeminlerde desteklemektedir. Genellikle Kara Avrupası’ndaki demokratik parlamenter rejimli gelişmiş ülkelerde görülen bu modelin bağımsız modelden ayrılan en önemli özelliği, sendikaların tüm siyasi partilere karşı eşit mesafede kalmayıp siyasi görüşlerine en yakın olan partiyle aralarında düzenli ve sürekli bir ilişkinin kurulmuş olmasıdır. 1980 öncesinde Türkiye’de Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu ile Türkiye İşçi Partisi arasındaki ilişki de bu modele örnek olarak verilebilir.

Sendikaların siyasi partilerle organik bağ kurarak oluşturdukları ara bağımlı modelde, bağımlı modelden farklı olarak her iki örgüt bağımsızlıklarını koruyarak birbirlerini desteklemekte ve ortak bir amaca hizmet etmektedir. İngiltere ve İskandinav ülkeleri gibi ara bağımlı modelin görüldüğü ülkelerde daha çok gözlemlenen bu modelin en tipik örneği İngiltere’de görüldüğü için bu modele İngiliz modeli de denilmektedir.

Sendikalar ve siyasi partiler arasında bağımlı ilişkinin kurulduğu modelde sendikalar, siyasi partiler karşısında bağımsızlıklarını koruyamamaktadır. Sendikalar totaliter rejimin görüldüğü̈ ülkelerde iktidardaki siyasi partiyle zorunlu olarak organik bir ilişkiye girmektedir. Buna örnek olarak Çin, Küba, Suriye, Irak, Cezayir ve Gana gibi ülkelerdeki ilişki biçimleri işaret edilebilir. Ayrıca, bu ilişki bicimi demokratik parlamenter rejimin görüldüğü̈ ülkelerde görülebilmekte ve bu ülkelerde sendikalar siyasi partilerle gönüllü olarak organik bir ilişkiye girmektedir. Buna örnek olarak Fransız Genel İş Konfederasyonu (CGT) ve İtalyan Genel İş Konfederasyonu (CGIL) verilebilir. Sendikalar, organik bağlantı içinde oldukları siyasi partinin âdeta bir organik veya uzantısı olarak faaliyet göstermektedir. Genellikle Marksist (devrimci) sendikacılık anlayışı hakimdir.

Zorunlu bağımlı model demokratik bir siyasi rejimin olmadığı tek partili sivil diktatörlüğün, askerî cunta yönetiminin veya sosyalist rejimin olduğu ülkelerde görülmektedir. Zorunlu bağımlı modele örnek olarak eski SSCB, eski Yugoslavya, Küba, Çin, Kuzey Afrika ve Mısır, Tunus, Cezayir, Suriye, Irak gibi Orta Doğu ülkeleri gösterilebilir.

Demokratik parlamenter rejimli ülkelerde görülen gönüllü bağımlı modelde sendikalar, dar anlamda siyaset yapmakta ve ayni ideolojiyi veya ortak dünya görüşünü paylaştıkları siyasi partilerle bağımsızlıklarını koruma kaygısı taşımaksızın, gönüllü olarak organik ilişki içine girmektedir. İtalya, Fransa gibi çoğulcu demokratik parlamenter rejimin görüldüğü ülkelerde sendikalar, zorlama olmaksızın, kendi istekleri doğrultusunda bir siyasi partiye bağımlı hâle gelmekte ve söz konusu partinin güdümü altına girmektedir.

Cevap: A Diğer şıklar bu tanımı dışında kalmaktadır.

Sendikal katılımcılık üyelerine eşit bir şekilde ve her açıdan açık olması katılımcılık ilkesinin temel özelliğidir.

Cevap: B Soru kitaptaki metni aynen sorduğu için hatırlatma düzeyindedir.

Ünitenin belirtilen 148. sayfada bu modelin diğer özelliklerini bulabilirsiniz.

148. sayfada Bağımsız model hakkında ayrıntılı bilgiye ulaşabilirsiniz.

"Sendikalar, organik bağlantı içinde oldukları siyasi partinin adeta bir organı veya uzantısı olarak faaliyet göstermektedir" ifadesi Bağımlı Model'in özelliğini anlatmaktadır.