SENDİKACILIK

İngiltere’de, 19. yy’ın son yarısında varlığını göstermiş olan Chartist hareket, bünyesinde küçük esnaf ve zanaatkarları da barındıran bir hareket olmakla birlikte, geniş kitle tabanı bakımından bir işçi hareketi niteliğiyle tarih sahnesindeki yerini almıştır.

Sendika içi demokrasi, sendikayı temsil edecek ya da yönetecek kişilerin ve organların üyeler tarafından özgür ortamlarda, gerekli örgütsel katılım araçlarıyla ve demokratik biçimde saptanmasını ve seçilmesini öngörmektedir.

Toplumsal demokraside olduğu gibi sendika içi demokrasi de çoğulculuk, katılımcılık ve açıklık ilkelerine dayanmaktadır.

Söz konusu tanım, sendikal çoğulculuk ilkesidir.

Sendikalarda demokrasiden sapma üzerinde duran Robert Michels ise tüm demokratik örgütlerde olduğu gibi sendikalarda da zaman içinde demokratik yapıdan oligarşik bir yönetim yapısına doğru kayış yaşanabileceğini ileri sürmüştür. Michels’in Oligarşinin Tunç Kanunu adındaki varsayımına göre, yapısı şeklen demokratik olan siyasi parti, dernek, kooperatif gibi tüm örgütlerde zamanla demokratik amaçlardan sapma ve belirli bir grubun veya liderin hakimiyetine girme gibi oligarşik eğilimler görülmektedir.

Alman sosyolog Robert Michels (1876-1936) tarafından 1915 yılında yazılan “Siyasi Partiler: Modern Demokrasinin Oligarşik Eğilimleri Üzerine Sosyolojik Bir Çalışma” isimli kitap, siyaset bilimi için olduğu kadar endüstri ilişkileri için de özel bir öneme sahiptir.

Bazı ülkelerde sendikalar siyasi parti kurarak, parlamentoda doğrudan bir parti vasıtasıyla var olma yolunu seçmektedir. Bu şekilde sendikaların desteğiyle kurulan siyasi partiler, çalışanların potansiyel oylarını arkalarına alarak siyasi arenada çözüm arayışı içine girmektedir. İngiltere’de sendikaların 1906 yılında kurdukları İşçi Partisi bu konuda örnek olarak verilebilir. Sendikalar tarafından kurulan İşçi Partisi’nin en büyük finansman kaynağı, sendikaların ödedikleri aidatlar ve seçim yardımlarıdır. Ayrıca İşçi Partisi ile sendikalar arasında oluşturulan çok sayıda ortak iş birliği kuruluşu da faaliyet göstermektedir.

Sendikaların dar ve geniş anlamda siyaset yapmalarına bağlı olarak sendikacılık ve siyaset arasındaki ilişkiyi açıklayan üç temel ilişki modeli vardır. Bunlar: Bağımsız, ara bağımlı ve bağımlı modellerdir.

Bağımsız Model • Sendikalar ile siyasi partiler arasında organik bir ilişki yoktur. • İşçi sınıfının desteğiyle yaşayan bir siyasi parti mevcut değildir. • Sendikalar siyasi partilere eşit mesafede kalmakla birlikte siyasetten tamamen uzak değildir. Sendikalar seçim dönemlerinde kendilerine yakın bir partiyi destekleyebilmekte veya bir partinin sosyal politikaya açık adaylarının parlamentoya girmesine yardımcı olabilmektedir. Ancak bu ilişki, sürekli ve düzenli bir nitelik kazanmamaktadır. • Genellikle pragmatik sendikacılık anlayışı hakimdir. • Örn: ABD, Kanada, Türkiye (1980 sonrası).

Bağımlı Model • Sendikalar, siyasi partiler karşısında bağımsızlıklarını koruyamamaktadır. • Sendikalar totaliter rejimin görüldüğü ülkelerde iktidardaki siyasi partiyle zorunlu olarak organik bir ilişkiye girmektedir. Örn: Çin, Küba, Suriye, Irak, Cezayir, Gana. • Sendikalar demokratik parlamenter rejimin görüldüğü ülkelerde gönüllü olarak emek yanlısı bir partiyle organik ilişkiye girmektedir. Örn: Fransız Genel İş Konfederasyonu (CGT) ve İtalyan Genel İş Konfederasyonu (CGIL). • Sendikalar, organik bağlantı içinde oldukları siyasi partinin âdeta bir organı veya uzantısı olarak faaliyet göstermektedir. • Genellikle Marksist (devrimci) sendikacılık anlayışı hakimdir.

Sendikalar Sanayi Devrimi ile doğmuştur ancak gelişmeleri, büyümeleri ve toplumda önem ve saygınlık kazanmaları demokrasi ile olmuştur. Doğru cevap A’dır.

Türkiye’de 12 Eylül 1980 tarihindeki askerî müdahale ile birlikte demokrasinin kesintiye uğramasının sendikal hareket üzerindeki etkisi, sendikacılık ve demokrasi arasındaki ilişkiyi gösteren güzel bir örnektir. 12 Eylül askerî müdahalesiyle, siyasal partilerin faaliyetleri durdurulduğu gibi sendikal faaliyetler de askıya alınmıştır. Bir başka ifadeyle 1980-1983 yılları arasında Türk siyaseti açısından olduğu kadar Türk sendikal hareketi açısından da bir ara dönemden geçilmiştir. Bu dönemde birçok işçi sendikasının ve konfederasyonunun faaliyetleri durdurulmuş, tüm taşınır ve taşınmaz malları ile evrakları denetim altına alınmış, bazı sendika yöneticileri hakkında davalar açılmıştır. Ayrıca bu dönemde grev ve lokavt yasaklanmış; çıkarılan bir kanunla, yapılmış bulunan toplu iş sözleşmelerini yenileme görevi Yüksek Hakem Kurulu’na (YHK) verilmiştir. 1983 yılının sonuna kadar YHK, serbest toplu pazarlığın yerini almış ve süresi sona eren toplu iş sözleşmelerini gerekli değişiklikleri yaparak yeniden yürürlüğe sokmuştur. Kısacası, Türkiye’de 1980-1983 yılları arasındaki dönemde demokrasiyle birlikte sendikal hareket de büyük bir kesintiye uğramıştır. Doğru cevap D’dir.

İngiltere’de 1837-1848 yılları arasında tüm vatandaşlara genel oy hakkının verilmesi, seçim bölgeleri arasında eşitlik sağlanması, milletvekili adaylığı için ödenen vergilerin kaldırılması, seçimlerde oylamaların gizli olarak yapılması için işçiler arasında Chartizm Hareketi olarak bilinen hareket yaygınlık kazanmıştır. İngiltere’de, 19. yy’ın son yarısında varlığını göstermiş olan Chartist hareket, bünyesinde küçük esnaf ve zanaatkarları da barındıran bir hareket olmakla birlikte, geniş kitle tabanı bakımından bir işçi hareketi niteliğiyle tarih sahnesindeki yerini almıştır. Chartistler, zamanla sendikaların bünyesinde varlığını sürdürecek olan örgütlü işçi hareketinin ilk ve önemli bir örneğini oluşturmuştur. Doğru cevap E’dir.

Fransa’da demokratikleşme açısından önemli dönüm noktalarından birini oluşturan 1848 devriminde de işçi hareketinin katkılarını çok açık bir biçimde gözlemlemek mümkündür. 1848 yılında krallığın devrilmesi ve cumhuriyetin yeniden ilanı ile sonuçlanan devrim hareketinin ortaya çıkardığı anayasa, bir yandan seçme-seçilme hakkını tüm yurttaşlar için genel ve eşit olarak güvence altına almış; diğer yandan, bugünkü çağdaş sosyal devlet anlayışının dayandığı bazı temel ilkeleri ilk defa hükme bağlamıştır. Gerek bu anayasanın gerekse bu anayasayı ortaya çıkaran devrim hareketinin gerisinde yatan belirleyici unsur ise Louis Blanc’ın öncülük ettiği Fransız işçi hareketi olmuştur. Doğru cevap C’dir.

Michels’in Oligarşinin Tunç Kanunu adındaki varsayımına göre, yapısı şeklen demokratik olan siyasi parti, dernek, kooperatif gibi tüm örgütlerde zamanla demokratik amaçlardan sapma ve belirli bir grubun veya liderin hâkimiyetine girme gibi oligarşik eğilimler görülmektedir. Üyelerin yönetime karşı kayıtsız kalmaları ve liderlerin profesyonel lider durumuna gelmeleriyle birlikte bürokratik bir yönetim şekli ortaya çıkmaktadır. Üyeler liderlerinin sunduğu önerileri pasif olarak evet-hayır şeklinde oylamaktan öteye geçemedikleri için, sendikaların izledikleri politikalar üyelerin istek ve menfaatlerini değil, liderlerinin istek ve menfaatlerini yansıtmaya başlamaktadır. Ayrıca Oligarşinin Tunç Kanunu’na göre, iktidar ve otoriteyi elinde tutan küçük bir lider grubu, zaman içinde otoritesini genişleterek sürekli olarak iktidarda kalma yolunu bulmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Türkiye’de 1969 genel seçimlerinde DİSK’in Türkiye İşçi Partisi’ne (TİP) verdiği destek ile 1987 genel seçimlerinde Türk-İş’in iktidar partisi olan Anavatan Partisi’ne (ANAP) oy verilmemesi için başlattığı kampanya, sendikaların siyasi partiler üzerindeki manevi etkilerine örnek olarak verilebilir. Doğru cevap B’dir.

Bağımsız Modelin Özellikleri:

Doğru cevap A’dır.

Bir demokrasinin gelişmişlik düzeyi, o ülkedeki örgütlülük düzeyi ve bilinci ile yakından ilgilidir. Bu nedenle yüksek bir örgütlenme bilincine sahip olan İskandinav ülkeleri ‘demokrasinin beşiği’ olarak adlandırılmaktadır. İsveç bu ülkeler arasında yer alır.

Organik İlişkinin Kurulmadığı Ara Bağımlı Model: 1980 öncesinde Türkiye’de DİSK ile TİP (Türkiye İşçi Partisi), Hak-İş ile MSP (Milli Selamet Partisi) ve MİSK ile MHP (Milliyetçi Hareket Partisi) arasındaki ilişki de bu modele örnek olarak verilebilir. Doğru cevap C’dir.

Zorunlu bağımlı model demokratik bir siyasi rejimin olmadığı tek partili sivil diktatörlüğün, askerî cunta yönetiminin veya sosyalist rejimin olduğu ülkelerde görülmektedir. Zorunlu bağımlı modele örnek olarak eski SSCB, eski Yugoslavya, Küba, Çin, Kuzey Afrika ve Mısır, Tunus, Cezayir, Suriye, Irak gibi Ortadoğu ülkeleri gösterilebilir. Doğru cevap E’dir.