SENDİKACILIK

Meslek Sendikası: İşkolu ve işyeri ayrımı yapmaksızın aynı meslekte çalışan veya aynı zanaate sahip işçileri bir araya getiren taban sendikal örgütlenme modelidir. 

Meslek sendikalarının üyelerini genellikle vasıflı işçiler oluştururken; işkolu sendikalarının üyelerini vasıfsız ve yarı vasıflı işçiler oluşturmaktadır. 

Bu model, İngiltere ve Danimarka gibi genellikle kuvvetli bir meslek sendikacılığı tarihine sahip olan, ancak toplu pazarlıklar geliştikçe genel sendika hâline dönüşme zorunluluğuyla karşılaşan ülkelerde görülmektedir 

Gelişmiş ülkeler arasında, egemen sendikacılık modeli olarak işyeri sendikalarının görüldüğü en tipik ülke Japonya’dır 

Üst sendikal örgütlerin dört temel işlevi vardır. Bunlar; 

• İşçi sınıfı içinde dayanışmayı arttırmak, 

• Sendikaların bazı genel amaçlar ve ortak politikalar izlemesini sağlamak, 

• Sendikaların faaliyetlerini koordine etmek, 

• Ekonomik ve siyasal açıdan zayıf ve çoğu kez bölünmüş bir işçi hareketini toparlamak ve kısmen de olsa birliği sağlamaktır. 

Avustralya’da ise 1979 yılında beyaz yakalı işçilerin üst sendikal örgütü olan ACSPA’nın, mavi yakalı işçilerin üst sendikal örgütü olan ACTU’ya katılmasıyla birlikte beyaz ve mavi yakalı işçilerin üst örgütleri arasında ayrım ortadan kalkmıştır ve günümüzde ACTU Avustralya’nın hem mavi hem de beyaz yakalı işçilerini bünyesinde toplayan en güçlü işçi konfederasyonu hâline gelmiştir.

Fransa, İtalya İspanya ve Türkiye gibi bazı ülkelerde siyasi ve ideolojik farklılıklar nedeniyle ortaya çıkan parçalanmış sendikal yapının (ideolojik sendika çokluğu) bir sonucu olarak birden fazla üst sendikal örgüt faaliyet gösterirken; Almanya, İsveç, İngiltere gibi siyasi ve ideolojik nedenlerle sendikal parçalanma ve rekabetin yaşanmadığı ülkelerde de yalnızca bir veya birkaç tane güçlü üst sendikal örgüt faaliyet göstermektedir.

İşçileri uluslararası düzeyde temsil etme düşüncesi ilk kez, 1864 yılında Londra’da toplanan Birinci Enternasyonel’de ortaya çıkmıştır. Birinci Enternasyonel, “Bütün ülkelerin işçileri birleşiniz” sloganıyla, işçilerin örgütlü uluslararası mücadelesinin miladı olmuştur. 

İşçi hareketinin uluslararası bir örgütün çatısı altında toplanması I. Dünya Savaşı sonrasına rastlamakla birlikte, bu alandaki önemli gelişmeler II. Dünya Savaşı’ndan sonra başlamıştır. İlk uluslararası sendikal örgüt, 1913 yılında kurulan Uluslararası Sendikalar Federasyonu (IFTU) olmuştur. Daha sonra 1920 yılında Uluslararası Hıristiyan Sendikalar Federasyonu (IFCTU) ve 1921 yılında da Üçüncü Enternasyonel’in etkisiyle Kızıl Sendikalar Enternasyoneli (RILU) kurulmuştur. Ancak bu örgütler uzun ömürlü olamamış ve büyük bir etkinlik gösterememiştir. Uluslararası sendikal örgütler arasındaki köklü siyasi görüş ayrılıkları nedeniyle, uluslararası platformda sendikal örgütler II. Dünya Savaşı’na kadar parçalı bir yapı sergilemiştir. II. Dünya Savaşı sırasında faaliyetleri büyük ölçüde askıya alınan uluslararası sendikal örgütler, savaş sonrası durumlarını tekrar gözden geçirmişve uluslararası sendikal harekette bir bütünlük sağlanması amacında birleşmiştir. Bunun üzerine 1945 yılında IFTU kendisini feshetmiş ve aynı yıl Dünya Sendikalar Federasyonu (WFTU) kurulmuştur. Ancak WFTU içinde sağlanan birlik kısa süreli olmuş, 1949 yılında WFTU’dan kopmalar yaşanarak Uluslararası Hür İşçi Sendikaları Konfederasyonu (ICFTU) kurulmuştur. 1968 yılında da IFTCU, sendikal yapısını değiştirerek ve laik bir çizgi benimseyerek adını Dünya İş Konfederasyonu (WCL) olarak değiştirmiştir (Tokol, 1995, ss.128-135; Aker, 1996a, s.261). Dolayısıyla II. Dünya Savaşı’ndan 2006 yılına kadar üç uluslararası sendikal örgüt (WFTU, ICFTU ve WCL) Dünya çapında faaliyet göstermiştir. Ancak 2006 yılında ICFTU ve WCL birleşerek Uluslararası Sendika Konfederasyonu (ITUC) adı altında yeni bir örgüt oluşturmuşlardır. 

İşkolu (Sanayi) Sendikası, aynı işkolundaki tüm işçileri, meslek ve vasıf farkına bakmaksızın örgütleyen taban sendikal örgütleme modelidir.

Sendikal kademelenmenin en alt düzeyindeki taban örgütlenme modelleri; meslek sendikaları, işkolu (sanayi) sendikaları, genel sendikalar ve işyeri (işletme) sendikalarıdır.

Türkiye’deki taban örgütlenme modeli, işkolu sendikalarıdır.

Birleşik-Küme Sendika, farklı işkollarında veya farklı mesleklerde örgütlü olan sendikaların birleşmesiyle oluşan ve yapıları itibarıyla genel sendikalara benzeyen taban örgütlenme modelidir.

İşyeri (işletme) sendikaları, sendika özgürlüğü ve sendikal demokrasi ilkelerine daha uyumlu bir yapı sergilemektedir. Ancak genellikle, az sayıda işçiyi kapsamaları ve işveren tarafından kolaylıkla kontrol altına alınabilen sarı sendikacılığa yol açmaları nedeniyle birçok Batı ülkesinde eleştirilmektedir.

Taban örgütlenme modellerini oluşturan sendikalar bir araya gelerek üst örgütlenme modellerini meydana getirmektedir. Üst sendikal örgütler kapsama alanlarına göre sendika birlikleri, federasyonlar ve konfederasyonlar olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Üst sendikal örgütlerin dört temel işlevi vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir: İşçi sınıfı içinde dayanışmayı arttırmak; sendikaların bazı genel amaçlar ve ortak politikalar izlemesini sağlamak; sendikaların faaliyetlerini koordine etmek; ekonomik ve siyasal açıdan zayıf ve çoğu kez bölünmüş bir işçi hareketini toparlamak ve kısmen de olsa birliği sağlamaktır.

Konfederasyon: Ulusal düzeyde farklı işkollarında faaliyet gösteren sendikaların bir araya gelmesiyle oluşan merkezi üst sendikal örgütlenme modelidir. Konfederasyon türü örgütlenme, üst örgütlenmenin doğası gereği merkezileşme eğilimli bir örgütlenme modelidir.

İlk uluslararası sendikal örgüt, 1913 yılında kurulan Uluslararası Sendikalar Federasyonu (IFTU) olmuştur.

Dünya çapında faaliyet gösteren uluslararası sendikal örgütlerin bir bölümü ise işkolu düzeyinde kurulan sendikaları bünyesine almaktadır. İşkolu sendikalarını kapsayan uluslararası sendikal örgütler, Global Sendika Federasyonları (GUF) ve Sendika Enternasyonelleri (TUI)’dir.