SENDİKACILIK

SENDİKAL HAKLARIN ULUSLARARASI BOYUTU
Günümüzde insanlığın öne çıkan değerleri arasında ilk sırada insan hak ve özgürlükleri gelmektedir. Çalışanların sendika kurma ve sendikal faaliyetlerde bulunma hakları temel hak ve özgürlükler kapsamı içindedir. Temel insan haklarının ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilen sendikal haklar insan hakları ile ilgili tüm uluslararası belgelerde yer almaktadır. Sendikal haklar, yalnızca sendika hakkıyla sınırlı olmayan, toplu iş sözleşmesi ve grev haklarını da kapsayan bir terimdir. Bu anlamda sendikal hakların en önemli kaynaklarından biri uluslararası hukuktur. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Birleşmiş Milletler (BM) ve Avrupa Konseyi’nin kabul ettiği çeşitli belgeler sendikal hakları devlete ve işverene karşı güvence altına almıştır. Devletlerin kabul ettiği sendikal haklar ve özgürlüklere ilişkin uluslararası belgeler ve uygulamalar devletlerin gelişmişlik düzeyini gösteren bir olgu olarak da büyük önem taşımaktadır.

Doğru cevap A şıkkıdır.

ILO BELGELERİNDE SENDİKAL HAKLAR

Devletler ulusal düzenlemelerinde uluslararası sözleşmelerden yararlanmakta
ve uluslararası hukuka başvurmaktadır. Uluslararası sosyal politikanın ve iş hukukunun kaynaklarını, en başta bu alanda en eski ve en yetkin uzman kuruluş olan ILO çerçevesinde üretilen kurallar oluşturmaktadır. Bunlar arasında ILO Anayasası’ndaki genel ilkeler, kurallar sıralamasında en üstte yer alan kaynaklardır. ILO’nun kural üretme yetkisinin hukuksal dayanaklarını oluşturan bu ilkeler, Başlangıç ve Filadelfiya Bildirgesi’nde yer almaktadır. İkinci sırada yer alan temel kaynaklar, sözleşmelerdir. Düzenledikleri konuda temel ilkeleri içeren sözleşmeler, kabul edildikten sonra üye devletlerin onaylamasına yöneliktir. Sözleşmeler, onaylayan devletler için, feshedilinceye değin, hukuksal yükümlülükler doğuran, devletlerin seçeceği çeşitli yasal ya da yönetsel vb. yöntemlerle iç hukuka yansıtılması gereken ve dolayısıyla denetim organlarınca raporlar ve yakınmalar temeline dayalı olarak denetlenen belgelerdir. Ülkelerin yasal mevzuatlarının oluşmasında etkisi büyük olan bu ILO belgeleri, aynı zamanda ulusal ve uluslararası barışın sağlanmasında da yol gösterici olmaktadır.
Sendikal hak ve özgürlüklerin tanınıp korunması konusunda devletler, ulusal
hukuki düzenlemeleri yaparken ILO normlarını model almakta ve ulusal mevzuatları ile ILO normları arasındaki uyumsuzlukları en aza indirmeye çalışmaktadır. Çünkü sendikal hak ve özgürlüklerin tanınıp korunması konusunda günümüzdeki en önemli kılavuz ve uluslararası alandaki en önemli kurumsal yapılanma ILO’dur. Örgüt, yüklendiği bu misyonu oluşturduğu normlar ve denetim mekanizması ile sağlamaktadır. ILO normları, sendikal hak ve özgürlükler konusunda ülke mevzuatlarının yol göstericisi, ILO’nun denetim mekanizması da ülkelerin mevzuatlarındaki eksikliklerinin giderilmesi sürecinin takipçisidir. Böylece Örgüt, farklı ülkelerde ortaya çıkan benzer sorunları çözebilecek bir “Uluslararası Çalışma Mevzuatı” yani uluslararası düzeyde bir çalışma hukuku oluşturmaya çalışmaktadır. Bu nedenle genelde çalışma yaşamı ile ilgili sorunlar, özelde de sendikal hak ve özgürlükler konusunda ILO’nun kabul ettiği sözleşmelere ulusal mevzuatların uyumlu olması büyük önem taşımaktadır.
Sendikal haklar, ILO’nun etkinlik ve ilgi alanındaki en önemli temel haklardan birini oluşturmaktadır. Örgütlenme (sendika) özgürlüğü sosyal adalet amacına ulaşmanın ön koşuludur. Ekonomik bakımdan güçlü olan işveren karşısında çalışanların en önemli güç kaynağı olan sendikalar aynı zamanda ulusal ve uluslararası sosyal politikaların oluşturulması sürecine katılarak işveren ve devletin karşısında bir denge unsuru oluşturmaktadır. Örgütlenme hak ve özgürlüğü toplu pazarlık hak ve özgürlüğü ile tamamlanmaktadır. Bu doğrultuda 87 Sayılı Sözleşme yanında 98, 151 ve 154 Sayılı Sözleşmeler ILO tarafından hazırlanarak kabul edilmiştir.

Doğru cevap B şıkkıdır.

1919 yılında toplanan Paris Barış Konferansı, barış antlaşmasına dâhil edilecek çalışma hayatı ile ilgili prensipleri belirleyecek bir komisyon atamıştır. Dokuz ülkenin temsilcilerinden oluşan komisyon, dört ay boyunca çalışarak sonuç olarak ILO Anayasası’na dönüşecek bir Çalışma Şartı (Labour Charter) oluşturmuştur. Örgüte üye olacak ülkelere ve örgütün takip edeceği politikalara rehberlik edecek ve Versay Barış Anlaşması’nda da yer alan bu Şart’ın ilkeleri şunlardır :
• Emeğin yalnızca bir mal veya ticari meta olarak görülmemesi,
• İşverenler ve çalışanlar için dernek (örgütlenme) hakkı,
• Çalışanlara uygun bir yaşam düzeyi sağlayacak ücret ödenmesi,
• Günlük 8, haf­talık 48 saat çalışma esası,
• Haf­tada en az 24 saatlik bir tatil imkânı verilmesi,
• Çocuk emeğinin yasaklanması,
• Eşit değerde iş için eşit ücret verilmesi,
• Ülke içinde çalışan herkese çalışma koşulları açısından eşit uygulama yapılması,
• Çalışanı korumaya yönelik mevzuatın uygulanmasını sağlayacak bir tef­tiş sisteminin oluşturulması.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Filadelfiya Bildirgesi 10 Mayıs 1944 tarihinde oybirliği ile kabul edilmiş ve iki yıl sonra ILO Anayasası ile bütünleştirilmiştir.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Filadelfiya Bildirgesi
II. Dünya Savaşı büyük umutlarla kurulan Milletler Cemiyeti’ni devreden çıkararak Cemiyetle organik bağlantısı olan ILO’nun statüsünün de değiştirilmesini gündeme getirmiştir. Örgütün merkezi Cenevre’den Montreal’a taşınmış ve Örgüt her türlü güçlüğe rağmen faaliyetlerini sürdürmeye çalışmıştır. Bu süreçte yapılan toplantıların en önemlisi ILO’nun örgüt yapısının yeniden organize edildiği ve Örgütün temel amaç ve değerlerinin belirlendiği 1944 tarihli Filadelfiya Konferansı olmuştur. Bu Konferansta Örgütün faaliyet ilkeleri, programı ve statüsü ile ilgili problemler ele alınmıştır. II. Dünya Savaşını takip eden dönemde Örgütün ekonomik, sosyal ve siyasal koşullara uyum gösterme ve katkı sağlama arayışlarının bir sonucu olarak Filadelfiya Bildirgesi kabul edilmiştir. 10 Mayıs 1944 tarihinde oy birliği ile kabul edilen Bildirge, iki yıl sonra ILO Anayasası ile bütünleştirilmiştir. Versay Barış Anlaşması’nın, Örgütün “Genel İlkeleri” ile ilgili olan 427. Maddesinin ve Anayasanın 41. Maddesinin yerini almıştır. Bildirge gelecek için bir eylem planı olmanın ötesinde örgütün genel felsefesini içermekte ve üyelere izleyecekleri sosyal politikalarında esinlenmeleri gereken ilkeleri göstermektedir. Bildirge, Örgütün etkinlik alanını, dar anlamda çalışma dünyası ve çalışma koşullarının dışına çıkararak; insan hakları ile ekonomik ve mali alanı da kapsayacak biçimde genişletmiştir (Gülmez, 2008, ss.141-142). Örgütün Anayasası niteliğinde olan bu bildirgenin 4 temel amacı vardır:
• Özgürlük (emek ve sendika özgürlüğü),
• Eşitlik (fırsat eşitliği, ayrımcı uygulamaların yok edilmesi),
• Ekonomik güvenlik (çalışma, sosyal güvenlik ve asgari ücret hakları),
• Saygınlık (yeterli çalışma ve yaşama koşulları hakkı, hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi).

Doğru cevap C şıkkıdır.

87 Sayılı Sözleşme bir taraf­tan işçi ve işveren örgütlerinin serbest olarak kurulmasını öngörürken, diğer taraf­tan statülerini, yönetsel tüzüklerini, çalışmalarını düzenlemek ve temsilcilerini seçmek haklarını da düzenlemiştir. Kamu makamları sendika hakkını sınırlayacak ve bu hakkın yasalara uyarak kullanılmasına engel olacak nitelikte her türlü müdahaleden kaçınacaklardır. Yönetsel yoldan kapatma ve faaliyetten alıkoyma kabul edilmemiştir. Üst kuruluşlar kurma ve uluslararası kuruluşlara katılma da serbest bırakılmıştır. Sözleşmeyi onaylayan her devlet sözleşme hükümlerini bütün çalışanlara uygulayacaktır. Ancak Sözleşmede öngörülen güvencelerin silahlı kuvvetler ve polisler hakkında ne ölçüde uygulanacağı ulusal mevzuatla belirlenecektir.

Doğru cevap D şıkkıdır.

151 Sayılı Sözleşme’nin “Uyuşmazlıkların Çözümü” başlıklı Beşinci Bölümü çalışma koşullarının belirlenmesi konusunda çıkan uyuşmazlıkların çözümünde barışçıl yöntemlere yer vermiştir. Sözleşme çalışma koşullarının belirlenmesiyle ilgili olarak kamu görevlileriyle idare arasında ortaya çıkacak uyuşmazlıkların ulusal koşullara uygun olarak görüşmeler veya arabuluculuk, uzlaştırma veya tahkim gibi tarafsız mekanizmalar yoluyla çözümlenmesini önermiştir (md.8).(Tuncay, 2007, s.175)

Doğru cevap D şıkkıdır.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa Konseyi’ne üye ülkelerin yasal yetkisi altında bulunanların belirli insan hakları ve temel özgürlüklerini güvence altına alan bir sözleşmedir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi

Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi insan hakları ve demokratikleşme konusunda
evrensel normları belirleyen en önemli uluslararası belgelerden biri olarak kabul
edilmektedir. Beş bölüm ve 54 maddeden oluşan bu Sözleşme 1966 yılında kabul edilmiş ve 1976 yılında yürürlüğe girmiştir. Sözleşme, Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi gibi İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nden esinlenmekle birlikte, Bildirgeye göre daha geniş ve belirgin düzenlemeler yapmıştır. Türkiye Birleşmiş Milletler Siyasi ve Medeni Haklar Sözleşmesi’ni 15 Ağustos 2000 tarihinde imzalamış ve 2003 tarihinde onaylamıştır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi

1966 yılında kabul edilen ve1976 yılında yürürlüğe giren Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nden esinlenmekle birlikte ekonomik, sosyal ve kültürel haklara ilişkin daha ayrıntılı düzenlemeler getirmiştir. Beş bölüm ve 31 maddeden oluşan Sözleşme’nin 8 maddesi sendikal örgütlenme hakkını düzenlemiştir.

Doğru cevap E şıkkıdır.

ILO'nun kurulması ve 40 maddelik ILO Anayasası'nda çalışanların durumunu düzeltmek ve barışı sağlamada en elverişli araçlardan birinin "sendika özgürlüğü" olduğunun ifade edilmesi, sendika özgürlüğünün "anayasal bir ilke" olmasıyla sonuçlanmıştır. Doğru cevap B'dir.

 

1919 yılında toplanan Paris Barış Konferansı, barış antlaşmasına dahil edilecek çalışma hayatıyla ilgili prensipleri belirleyecek bir komisyon atamıştır. Dotuz ülkenin temsilcilerinden oluşan komisyon, dört ay boyunca çalışarak sonuç olarak ILO Anayasası'na dönüşecek bir Çalışma Şartı (Labour Charter) oluşturmuştur. Doğru cevap B'dir.

Bildirge, İkinci Dünya Savaşını takip eden dönemde ILO'nun ekonomik, sosyal ve siyasal koşulları uyum gösterme ve katkı sağlama arayışlarının bir sonucu olarak kabul edilmiştir. 10 Mayıs 1944 tarihinde oybirliği ile kabul edilen Bildirge, iki yıl sonra ILO Anayasası ile bütünleştirilmiştir. Versay Barış Anlaşması'nın Örgütün "Genel İlkeleri" ile ilgili olan 427. maddesinin ve Anayasa'nın 41 maddesinin yerini almıştır. Bildirge, gelecek için bir eylem planı olmanın ötesinde Örgütün genel felsefesini içermektedir. Bildirge, Örgütün etkinlik alanını, dar anlamda çalışma dünyası ve çalışma koşullarının dışına çıkararak; insan hakları ile ekonomik ve mali alanı da kapsayacak bir biçimde genişletilmiştir. Doğru cevap A'dır.

A, B, C ve E seçeneklerinde ifade edilen Filadelfiya Bildirgesi'nin temel ilkeleri, onay işlemine gerek olmaksızın ILO üyesi devletler için bağlayıcı etki doğurur. Çünkü devletler ILO üyesi olmakla gerek örgüt Anayasası'ndaki gerekse Bildirgedeki temel ilkeleri kabul etmiş sayılmaktadırlar. Doğru cevap D'dir.

Sendikal özgürlükleri güvence altına alan ve sendikal özgürlüklerin uluslara­rası çerçevesini belirleyen 87 Sayılı Sözleşme, çalışanlara hiç bir ayrım gözetmek­sizin ve önceden izin almadan istedikleri örgütleri kurmak ve bunlara üye olmak hakkını tanımaktadır. Doğru cevap A'dır.

Avrupa Sosyal Şartı, 1996 yılında Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı (GGASŞ) olarak yeniden oluşturulumuş, uluslararası sözleşme niteliği taşıyan ve onaylayan ülkeler açısından bağlayıcı bir belgedir. Gerek Avrupa Sosyal Şartı gerekse GGASŞ sendi­kalaşma ve toplu pazarlık hakkını gördükleri iş ve hizmetler açısından bir ayrım yapmaksızın bütün çalışanlara tanımaktadır. Ayrıca GGASŞ grev hakkını tüm ça­lışanlar için güvence altına alan ilk uluslararası sözleşmedir. Doğru cevap B'dir.

Türkiye, Avrupa Sosyal Şartı’nı 1961’de imzalayan ilk 16 ülke arasında yer al­masına rağmen, ancak 1989 tarihinde, sendikal haklar dahil, çeşitli maddelerine çekinceler koyarak onaylamıştır. Türkiye, GGASŞ’yi 2004 yılında imzalamış, Av­rupa Sosyal Şartı’nda olduğu gibi sendikal haklara ilişkin 5. ve 6. maddeler de dâ­hil belirli maddelerine çekinceler koyarak 2007 tarihin de onaylamıştır. 5. madde örgütlenme hakkı, 6. madde ise toplu pazarlık hakkı ile ilgilidir. Türkiye’nin, 5. ve 6. maddeye ilişkin çekinceleri şu şekilde ifade edilmiştir: “5 in­ci madde: Sosyal çalışma hayatını düzenleyen iç mevzu atımızdaki düzenleme­ler ile Ülkemiz sosyo­ekonomik şartları göz önünde bulundurulmuş, bu madde üzerinde konulmuş olan çekincelerin hâlen geçerliliğini koruduğu kanaatine varılmıştır. 6. madde: Toplu pazarlık hakkı ve bu hakkın kullanımı konu­sunda hükümler içeren bu madde ile ilgili olarak, Ülkemizin içinde bulunduğu sosyo­ekonomik şartlar dikkate alınmış ve konulan çekince gerekçelerinin geçer­liliğini koruduğu kanaatine varılmıştır.” Doğru cevap C'dir.

Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi'ne Taraf Devletler aşağıdaki hakları güvence altına almakla yükümlüdürler:

(a) Herkesin, ekonomik ve sosyal çıkarlarını geliştirmesi ve koruması için sendi­ka kurma ve yalnızca ilgili örgütün kurallarına bağlı olarak dilediği sendikaya girme hakkı. (b) Sendikaların ulusal federasyonlar ya da konfederasyonlar kurma hakkı ve konfederasyonların uluslararası sendikal örgütler kurma yada bunlara katılma hakkı; (c) Sendikaların, yasalarda belirtilen ve demokratik bir toplumda ulusal gü­venlik ve kamu düzeni menfaati ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması bakımından gerekli olan sınırlamalardan başka bir sınırlama olmaksızın özgürce faaliyette bulunma hakkı; (d) Her ülkenin yasalarına uygun olarak kullanılmak kaydıyla, grev hakkı. Doğru cevap C'dir.

Dünya Savaşı sonunda uluslararası barış ve güvenliği sağlamak amacıyla ku­rulan Milletler Cemiyeti dünyanın ikinci defa büyük bir savaşa sürüklenmesi­ne engel olamamış ve savaşın ardından feshedilmiştir. Savaş sonrasında, dünyada barışı ve güvenliği korumak için yeniden ve daha etkin önlemler almak ihtiyacı hissedilmiş; bu amaçla insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı gösterilmesini sağlamak görevini üstlenecek, uluslararası ekonomik, sosyal ve insancıl sorunla­rın çözümünü kolaylaştıracak bir örgütün kurulması öngörülmüştür. Günümüzde, BM söz konusu faaliyetlerine ilave olarak çocuk gelişimi ve sağ­lığı, çevre koruma, insan hakları, yoksullukla mücadele ve ekonomik kalkınma, tarımsal kalkınma, eğitim, kadın hakları, doğal afet yardımı, atom enerjisinin ba­rışçıl amaçlar için kullanılması ile iş ve işçi hakları gibi pek çok alanda çalışmala­rını sürdürmektedir. Uluslararası sosyal politikanın ve iş hukukunun kaynakları arasında BM çerçevesinde kabul edilen belgeler ve denetim organları ­ kararları da vardır. 1948 tarihli İnsan Hak­ları Evrensel Bildirgesi ile 1966 tarihli Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi ve Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi BM’nin bu alandaki temel belgelerini oluşturmaktadır. Doğru cevap B'dir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, BM’nin çalışma yaşamı ile ilgili en temel belge­lerinden biri olarak BM Genel Kurulu tarafından 10 Aralık 1948’de kabul edilmiş­tir. Türkiye ise Bildirgeyi 6 Nisan 1949 tarihinde onaylayarak Bildirgeyi ilk kabul eden 50 ülke arasında yer almıştır.