Sendikal Örgütlenme Modelleri

Sendikal kademelenmenin en alt düzeyindeki taban örgütlenme modelleri; meslek sendikaları, işkolu (sanayi) sendikaları, genel sendikalar ve işyeri (işletme) sendikalarıdır. Taban örgütlenme modelleri arasında yer alan bu sendikalar, üst ve uluslararası örgütlenme modellerinin de temelini oluşturmaktadır. Detaylı bilgi için kitabınızın 115. sayfasında Şekil 5.1'i inceleyebilirsiniz.

Meslek Sendikası, işkolu ve işyeri ayrımı yapmaksızın aynı meslekte çalışan veya aynı zanaate sahip işçileri bir araya getiren taban sendikal örgütlenme modelidir. Belirli bir meslek veya zanaate mensup ve çeşitli işkollarına dağılmış olan işçileri örgütledikleri için, meslek sendikalarının yatay bir örgütlenme modelini oluşturdukları kabul edilmektedir. Türkçede meslek sendikası terimi ile hem marangozluk, tornacılık gibi bir zanaate; hem de öğretmenlik, hastabakıcılık gibi bir mesleğe mensup olan işçilerin sendikal örgütleri ifade edilmektedir (Dereli, 1998a, s.380). 

Niteliksiz işçilere göre, belirli bir zanaate veya mesleğe sahip olan nitelikli işçilerin daha önce sendikalaşmasının arkasında çeşitli nedenler yatmaktadır. Kapitalist fabrika sanayiinin gelişmesi karşısında eski lonca düzeni içinde meslek ve zanaatlerini artık icra edemez duruma gelen zanaatkârlar, yeni fabrika düzeninin nitelikli ancak bağımlı çalışma grubunu oluşturmuştur. Bu işçilerin teknolojik gelişmeler sonucundaki kayıpları, niteliksiz işçilere göre daha fazla olmuş ve fabrika sanayiinin etkisiyle, toplumda önceleri sahip oldukları imtiyazlı statüleri tehdit altında kalmaya başlamıştır. Ayrıca bu zanaat ve meslek erbabının, Ortaçağ’dan bu yana oluşmuş lonca geleneklerine dayanan belirli bir örgütlenme kültürüne sahip olması, kendilerine özgü bir sınıf bilincinin oluşmasını da kolaylaştırmıştır (Dereli, 1998a, s.380).

İşkolu sendikaları (industrial union), meslek ve vasıf ayrımında bulunmadan bir işkolundaki tüm işçileri bir araya getirmektedir. İşkolu sendikaları, 20. yy’ın başından itibaren makineleşmenin ve kitle üretimin hız kazanmasına paralel olarak özellikle sanayileşmiş ülkelerde gelişme imkânı bulabilmiş ve proleter işçi dayanışmasının gerçekleştirilmesi gibi ideolojik amaçlarla desteklenmiştir. Günümüzde ise Türkiye’nin yanı sıra, her işkolunda güçlü bir işkolu sendikasının bulunduğu İsveç, Norveç gibi İskandinav ülkeleri ile Almanya başta olmak üzere Avrupa ülkelerinde hâkim sendikal yapı haline gelmiştir (Tokol, 2001, ss.36-37). Aynı işkolunda çalışan işçilerin benzer çalışma koşulları ve ortak çıkarları bulunduğu düşüncesiyle ortaya çıkan işkolu sendikaları, gerek güçlü bir sendikacılığa ulaşmak, gerekse işkollarında çalışma koşulları arasında dengeyi sağlamak açısından önem taşımaktadır (Koray, 1992, s.95).

Meslek sendikalarının üyelerini genellikle vasıf­lı işçiler oluştururken; işkolu sendikalarının üyelerini vasıfsız ve yarı vasıf­lı işçiler oluşturmaktadır. Sanayileşmenin ilk başladığı ABD ve İngiltere gibi kimi ülkelerde meslek sendikaları, işkolu sendikalarının gelişmesine karşı direnç göstermiştir. İşkolu sendikaları da bu direnç karşısında ilk olarak, meslek sendikalarının etkili olmadığı alanlarda örgütlenmeye başlamıştır. Zamanla işkolu ve meslek sendikaları arasında şiddetli bir rekabet ortaya çıkmıştır. Bunun en güzel örneği 1955 yılındaki birleşmeye kadar ABD’de meslek sendikalarının üst örgütü olan AFL (American Federation of Labor- Amerikan İşçi Federasyonu) ile işkolu sendikalarının üst örgütü olan CIO (Congress of Industrial Organization- Endüstri Örgütleri Kongresi) arasında yaşanan rekabettir (Cella ve Treu, 2007, ss.463-464). Ancak günümüzde meslek ve işkolu sendikaları, sendikaların hızla güç kaybetmesi karşısında birbirleriyle rekabet etmek yerine; pazarlık güçlerini ve hizmet kalitelerini arttırmak gibi pragmatik bazı nedenlerden ötürü birleşme yoluna gitmektedir veya meslek sendikaları işkolu sendikalarına katılmaktadır (Dereli, 1998c, s.134).

Genel sendika (general union), işçilerin mesleklerini ve çalıştıkları sanayi kollarını dikkate almaksızın örgütlenen sendika modelidir. Meslek sendikalarının belirli mesleklere özgü kapalı birlikler olması ve üye sayılarının sınırlı olması nedeniyle daha geniş birleşmelere ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır. Herkes için sendika sloganıyla ortaya çıkan genel sendikalar, işkolu ve meslek ayrımı yapmadan tüm işçileri kendi çatıları altında örgütlemeyi amaçlamaktadır. 1830’larda Robert Owen ile başlayan ve 1890’lardan itibaren tekrar önem kazanan genel sendikacılığın temel amacı, tüm
işçileri bünyesinde toplayan tek ve büyük bir sendika oluşturmaktır. Genel sendikalar, değişik işyerlerinde, değişik işlerde ve farklı işkollarında çalışsalar da işçilerin çıkarlarının ortak olduğunu savunan sosyalist akımların etkisiyle doğan ve bu nedenle sosyalist amaçlar içeren ilk sendikal örgütlenme modelidir. İngiliz sendikacılığı üzerinde büyük etkileri olan Sidney ve Beatrice Webb de “her gruptan, nitelikli, niteliksiz olmasına bakılmaksızın tüm işçileri toplayan bir örgüt olmadıkça hiçbir şey kazanılamayacaktır” diyerek, genel sendikacılığı savunmuştur. Genel sendikalar,
tek ve büyük bir örgüt oluşturma amacına ulaşamadılarsa da özellikle niteliksiz işçilerin örgütlenmesinde önemli bir rol oynamışlardır (Koray, 1992, s.94).

Birleşik-Küme Sendika, farklı işkollarında veya farklı mesleklerde örgütlü olan sendikaların birleşmesiyle oluşan ve yapıları itibarıyla genel sendikalara benzeyen taban örgütlenme modelidir.

İşyeri (İşletme) Sendikası, aynı işyerinde veya işletmede çalışan işçileri, meslek ayrımı gözetmeksizin, örgütleyen taban sendikal örgütlenme modelidir. İşyeri (işletme) sendikaları, ulusal düzeyde örgütlenen işkolu sendikalarının işyeri düzeyindeki yerel şubelerinden farklı bir örgütlenme modelidir

Üst sendikal örgütler kapsama alanlarına göre sendika birlikleri, federasyonlar ve konfederasyonlar olmak üzere üçe ayrılmaktadır (Tokol, 2001, ss.40-41). Sendika birliği, Belirli bir bölgede bulunan farklı işkollarındaki sendikaların bir araya gelmesiyle oluşan yerel, yatay örgüttür. Federasyon, bir bölge veya ülke çapında aynı işkolundaki sendikaların bir araya gelmesiyle meydana gelen üst sendikal örgüttür. Konfederasyon, ulusal düzeyde farklı işkollarında faaliyet gösteren sendikaların bir araya gelmesiyle oluşan merkezi üst sendikal örgütlenme modelidir. Konfederasyon türü örgütlenme, üst örgütlenmenin doğası gereği merkezileşme eğilimli bir örgütlenme modelidir.

Üst sendikal örgütlerin dört temel işlevi vardır. Bunlar;
• İşçi sınıfı içinde dayanışmayı arttırmak,
• Sendikaların bazı genel amaçlar ve ortak politikalar izlemesini sağlamak,
• Sendikaların faaliyetlerini koordine etmek,
• Ekonomik ve siyasal açıdan zayıf ve çoğu kez bölünmüş bir işçi hareketini toparlamak ve kısmen de olsa birliği sağlamaktır.

Günümüzde Dünya çapında faaliyet gösteren uluslararası sendikal örgütler Uluslararası Sendika Konfederasyonu ve Dünya Sendikalar Konfederasyonu’dur. Tüm dünya çapında olmayıp belirli bölgeler düzeyinde faaliyet gösteren uluslararası örgütlerin başlıcaları ise Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC), Afrika Sendikalar Birliği Örgütü (OATUU), Karayip İşçi Kongresi (CCL) ve Arap Sendikalar Konfederasyonu (ICATU)’dur.

Dünya çapında faaliyet gösteren ve ulusal üst sendikal örgütleri üye olarak kabul eden uluslararası sendikal örgütler Uluslararası Sendika Konfederasyonu ve Dünya Sendikalar Federasyonu’dur. Dünya çapında faaliyet gösteren uluslararası sendikal örgütlerin bir bölümü ise
işkolu düzeyinde kurulan sendikaları bünyesine almaktadır. İşkolu sendikalarını kapsayan uluslararası sendikal örgütler, Global Sendika Federasyonları (GUF) ve Sendika Enternasyonelleri (TUI)’dir. Bu örgütlerin amacı, aynı işkolunda faaliyet gösteren sendikaların ortak çıkarlarını, özellikle ekonomik çıkarlarını dünya çapında koruyup geliştirmektir. Ulusal üst sendikal örgütleri kapsayan ve dünya çapında faaliyet gösteren uluslararası sendikal örgütlerle, işkolu sendikalarını kapsayan ve dünya çapında faaliyet gösteren uluslararası sendikal örgütler arasında çeşitli ilişkiler mevcuttur. Global Sendika Federasyonları ile Uluslararası Sendika Konfederasyonu arasında organik olmayan yakın bir ilişki varken; Sendika Enternasyonelleri ile Dünya
Sendikalar Federasyonu arasında doğrudan ve organik bir ilişki bulunmaktadır (Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, ss.72-80).

Kitabınızda sayfa 122'de yer alan şekil 5.2'de Dünya Çapında Faaliyet Gösteren Uluslararası Sendikal Örgütlere ilişkin şematik gösterime yer verilmiştir.

Uluslararası Sendika Konfederasyonu (ITUC) Genel Merkezi Brüksel’de bulunan ITUC, 2016 yılı itibarıyla 163 ülkeden yaklaşık 181 milyon üyeye sahip 340 ulusal üst sendikal örgütü bünyesinde toplayan bir uluslararası sendikal örgüttür. Küreselleşme nedeniyle gelecekte sendikal hareketin karşılaşacağı giderek karmaşıklaşan ve artan sorunlar karşısında 1-3 Kasım 2006 tarihleri arasında Viyana’da gerçekleştirilen Dünya Kongresi’nde ICFTU, WCL ile birleşerek ITUC’u kurmuştur. Bu nedenle ITUC, yeni kurulan bir uluslararası örgüt olmakla birlikte kurucu üyeleri köklü bir geçmişe sahiptir.

Küreselleşme, beraberinde kazanandan çok kaybedeni getirmekte ve milyonlarca çalışan üzerinde olumsuz etkilerde bulunmaktadır. ICFTU, WCL ve hiçbir uluslararası örgüte üye olmayan bağımsız sendikalar ITUC çatısı altında birleşerek işverenler, hükümetler, uluslararası finans ve ticaret kuruluşları üzerinde daha güçlü bir baskı oluşturmayı ve küreselleşmeye karşı etkili bir hareket başlatmayı hedef­lemektedir. ITUC, farklı ideolojilere sahip üyelerden oluştuğu için insan hakları, sendikal haklar, dünya barışı, sosyal adalet, ulusal ve uluslararası düzeyde adil gelir dağılımı gibi genel birtakım amaçlara sahiptir.

ITUC’un temsil ve örgütlenme olmak üzere iki temel faaliyeti bulunmaktadır. ITUC, uluslararası platformda çeşitli kampanyalar düzenleyerek, raporlar yayımlayarak veya basın açıklamalarında bulunarak işçilerin sesini duyurmaya çalışmaktadır. Bunun yanı sıra sendikaların güçsüz olduğu özellikle gelişmekte olan ülkelerde sendika yetkililerini eğiterek örgütlenme seviyesini arttırmaya çalışmaktadır.

ITUC, prensip olarak her ülkeden bir üst örgütü üye olarak kabul etmekle birlikte ideolojik ve politik olarak sendikal parçalanmışlığın olduğu ülkelerden birden fazla üst örgütü de üye olarak kabul edebilmektedir (Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, s.75) Nitekim Türkiye’den işçi sendikaları konfederasyonlarından TÜRK-İŞ, DİSK, HAK-İŞ; memur sendikaları konfederasyonlarından ise KESK ITUC’a üye bulunmaktadır. ITUC faaliyetlerin koordinasyonunu kolaylaştırmak ve bölgesel sorunlarla daha yakından ilgilenmek amacıyla bölgesel düzeyde örgütler oluşturmuştur. Hâlen ITUC’a bağlı dört bölgesel örgüt faaliyet göstermektedir. Bunlar; Afrika Bölgesel Örgütü (ITUC-Africa), Amerikan Bölgesel Örgütü (TUCA), Asya Pasifik Bölgesel Örgütü (ITUC-AP) ve Pan Avrupa Bölgesel Örgütü (PERC)’dür. Pan Avrupa Bölgesel Örgütü’nü ITUC ve Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC) birlikte oluşturmuşlardır.

ITUC’un temel organları en az dört yılda bir toplanan Genel Kongre ile Genel Konsey’dir. Genel Kongre’de ITUC’un temel politikaları belirlenmektedir. 78 üyeden oluşan Genel Konsey ise yılda en az bir kez toplanmaktadır. Genel Konsey’de kadınlar için 6 sandalye, gençler içinse 2 sandalye ayrılmaktadır. Genel Konsey, ITUC’un faaliyetlerini yönetmekte ve Kongre’nin aldığı karar ve tavsiyeleri uygulamaya koymaktadır. Kongre tarafından seçilen genel sekreter ise ITUC’un sözcülüğü yapmakta ve ITUC’un günlük faaliyetlerinden sorumlu olan Genel Sekreterliği yönetmektedir (Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, s.76).

ITUC’un Global Sendika Federasyonları (GUF) ile organik olmayan yakın bir ilişkisi bulunmaktadır. GUF’lar ulusal sendikaları üye olarak kabul eden ve dünya çapında faaliyet gösteren sektörel sendikal örgütlerdir. GUF’lar bağımsız örgütlerdir. Bir başka deyişle GUF’lar ITUC’a bağlı olmadığı gibi GUF’lar arasında da bir bağımlılık ilişkisi mevcut değildir. Ancak GUF’lar kimi zaman birlikte veya ITUC ile beraber hareket edebilmektedir. ITUC ile GUF’lar arasındaki ilişkileri, resmî düzenlemeler değil; çıkar ortakları biçimlendirmektedir. ITUC ile GUF’lar arasındaki ilişkinin temelinde, uluslararası sendikacılığın bu iki farklı kanadında aynı üyelerin yer alması yatmaktadır. Bu üyeler, ITUC’ta ulusal üst örgütleri vasıtasıyla, GUF’larda ise işkollarına göre ulusal sendikaları vasıtasıyla yer almaktadır (Erdoğdu, 2006, s.219). Örneğin Türk-İş ITUC’un üyesiyken; Türk-İş’e bağlı Petrol-İş Sendikası Uluslararası Maden, Enerji ve İmalat İşçileri Federasyonuna (Industriall), Tek Gıda-İş Sendikası Uluslararası Gıda, Tarım, Otel, Restaurant,
Tütün İşçileri Federasyonu’na (IUF), Liman-İş Sendikası Uluslararası Nakliye İşçileri Federasyonu’na (ITF) üye bulunmaktadır.

2016 yılı itibarıyla 9 GUF faaliyet göstermektedir. Bunlar; Eğitim Enternasyonelleri (EI), İnşaat ve Ağaç İşçileri Enternasyonelleri (BWI), Sanat ve Eğlence Birliği Enternasyonelleri (IAEA), Uluslararası Gazeteciler Federasyonu (IFJ), Uluslararası Nakliye İşçileri Federasyonu (ITF), Uluslararası Gıda, Tarım, Otel, Restaurant, Tütün İşçileri Federasyonu (IUF), Kamu Hizmetleri Enternasyonelleri (PSI), Uluslararası Maden, Enerji ve İmalat İşçileri Federasyonu (Industriall) ve Sendika Ağı Enternasyonalleri (UNI)’dir.

GUF’ların temel amacı, üyelerinin başta ekonomik olmak üzere ortak çıkarlarını geliştirmektir. Ancak GUF’lar özellikle temel insan haklarının ve sendikal hakların korunması konusunda aktif olarak faaliyet göstermektedir. İşverenler veya hükümetler tarafından üye sendikaların karşılaştıkları sendikal hak ihlalleri durumunda ilgili GUF’lar, konuyu sahiplenerek üye sendikaya moral destek vermekte ve uluslararası düzeyde ses getirecek etkinliklerde bulunmaktadır.

GUF’ların en önemli ve ses getiren faaliyetlerinden biri de çok uluslu şirketler ile imzaladıkları küresel çerçeve anlaşmalardır. Bir tür küresel toplu iş sözleşmesinin çekirdeği sayılabilecek çerçeve anlaşmalar, esas olarak çok uluslu şirketlerin gelişmekte olan ülkelerdeki faaliyetlerini temel almaktadır. Bu anlaşmaların temel amacı, yatırımları çekmek amacıyla girişilen uluslararası rekabetin yol açtığı emek istismarı ve sömürüsünün en kötü biçimlerini sınırlandırmaktır. Çerçeve anlaşmaların referans aldığı temel kaynak ise ILO’nun 1998 yılında kabul ettiği Çalışmaya İlişkin Temel Haklar ve İlkeler Bildirgesi’dir. Söz konusu Bildirge’de sendika ve toplu pazarlık hakkının etkin bir şekilde tanınması, zorla veya zorunlu çalıştırmanın ortadan kaldırılması, çocuk işçiliğine son verilmesi ve istihdamda ve meslekte ayrımcılığın ortadan kaldırılması tüm üye devletlerin uyması gereken
temel ilkeler olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla imzalanan çerçeve anlaşmalara taraf olan çok uluslu şirketlerin de bu temel ilkelere uyması istenmektedir (Erdoğdu, 2006, s.433). Ayrıca anlaşmaların büyük bir kısmında sağlık ve güvenlik ilkelerine de yer verilmektedir. Çerçeve anlaşmalar genellikle çok uluslu şirketlere doğrudan bağlı olan şirketlerin yanı sıra bu şirketlere hizmet veren taşeron şirketleri, mal ve hizmet temin eden tedarik şirketlerini ve lisansör şirketleri de kapsamaktadır. Küresel çerçeve anlaşmalarının çok büyük bölümü Industriall, UNI ve BWI tarafından imzalanmıştır. Küresel çerçeve anlaşma imzalayan çok uluslu şirketlerden birkaçı ise şunlardır: IKEA, Volkswagen, Carrefour, Danone, Bosch, DaimlerChrysler, Faber-Castell, Renault, BMW, Club Med.

Dünya Sendikalar Federasyonu (WFTU) Genel merkezi Prag’da olan WFTU’nun günümüzdeki üye sayısı bilinmemekle birlikte; 1986 yılında 200-250 milyon işçiyi örgütleyen 90 üyeye sahip olduğu belirtilen örgütün üye sayısının çok sınırlı düzeyde kaldığı tahmin edilmektedir. 1949 yılından Sovyet Bloğu’nun yıkılışına kadar WFTU’nun üyelerinin büyük bir bölümünü komünist parti yönetimindeki ülkelerin ulusal üst sendikal örgütler oluşturmuştur. Ancak komünist parti yönetimindeki ülkelerdeki ulusal üst sendikal örgütlerin hepsi WFTU içinde temsil edilmemiş; Yugoslavya, Arnavutluk ve Çin’deki üyeler çeşitli nedenlerle farklı tarihlerde WFTU’dan ayrılmış veya ihraç edilmiştir. WFTU, komünist olmayan ülkelerden de önemli sayıda üyeye sahiptir ancak bu sendikal örgütler faaliyet gösterdikleri kendi ülkelerinde ikincil bir öneme sahiptir. WFTU, SSCB’nin her zaman için dış politikasını desteklemiş; Çekoslovakya’nın Varşova Paktı tarafından işgaline karşı tavır alması dışında, bu genel politikasından herhangi bir sapma görülmemiştir (Tokol, 1995, ss.147-150; Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, ss.77-79). Özellikle 1950’li yıllarda Sovyet egemenliği altında tamamen komünist bir uluslararası sendikal örgüt hâline gelen WFTU; Fransa, İtalya ve Latin Amerika’da uluslararası büyük üyeye sahip olmanın dışında, Batı’da çok önemli bir hareket yaratamamıştır (Munck, 2003, s.171).

Sovyet Bloğu’nun yıkılışına kadar, Marksist sendikacılık anlayışına sahip olan WFTU ile pragmatik bir sendikacılık anlayışına sahip olan ICFTU arasında büyük mücadeleler yaşanmıştır (Aker, 1996c, s.335). Ancak Sovyet modeli komünizmin ilk önce Orta ve Batı Avrupa’da, daha sonra SSCB’de çöküşüyle birlikte, WFTU da çöküşün eşiğine gelmiştir. Eski Sovyet Bloğu’nda yer alan üyeler, WFTU’dan 1989 ve 1992 yılları arasında ayrılmıştır. Avrupa’daki iki güçlü üyesi olan CGT (Fransız Genel İş Konfederasyonu) ve OPPZ (Polonya Sendikalar Birliği) de 1995 ve 1997 yıllarında ayrılmıştır. Suriye Sendikalar Genel Federasyonu, Küba Sendikalar Merkezi (CTC), Vietnam Sendikalar Federasyonu (VFTU), Hindistan İşçi Sendikaları Kongresi (AITUC) ve diğer birkaç üye örgütü yaşatmak için çabalamaktadır (Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, s.77; Işıklı, 2003, s.138). 

WFTU’nun en önemli amacı tüm dünyadaki insanların yaşam ve çalışma koşullarını geliştirmektir. Bu amaca ise işçi sınıfının örgütlenmesini ve birliğini sağlayarak, az gelişmiş ülkelerdeki sendikalara yardım ederek, savaşa karşı çıkarak ve faşizmle sürekli olarak mücadele ederek ulaşılacağına inanmaktadır. Perestroika ve Glasnost sürecinde WFTU imajını değiştirmek için çaba göstermiştir. Günümüzde ise üyelerinin büyük bir kısmı, demokratik toplum ve piyasa ekonomisi içinde yeni bir rol üstlenmeye çalışmaktadır (Windmuller, Pursey ve Baker, 2007, s.78). WFTU, özellikle az gelişmiş ülkelerde sendikaların kurulmasına, zayıf sendikaların güçlendirilmesine ve sendika liderleri için eğitim programları oluşturulmasına önem vermektedir. WFTU, ILO’ya şikayetlerin iletilmesi, ILO toplantıları sırasında üyelerinin etkin bir şekilde temsil edilmesi, ILO standartlarında WFTU ilkelerine yer verilmesi için çaba harcamaktaysa da, etkinliğini önemli ölçüde yitirmiş durumdadır (Tokol, 1995, s.149).

Bölgesel düzeyde faaliyet gösteren uluslararası sendikal örgütler, belirli bir bölgedeki sendikaların ortak çıkarlarını temsil etmek veya özel sorunlarına bir bölgedeki uluslararası bir organın dikkatini çekmek, bir ideolojiyi yaymak gibi amaçlarla oluşturulmaktadır. Bu örgütler, bir bölgenin tümünü veya bir bölümünü kapsamaktadır. Ulusal üst sendikal örgütleri kapsayan bölgesel sendikal örgütler arasında Afrika Sendikalar Birliği Örgütü, Arap Sendikalar Konfederasyonu, Asya Sendikalar Birliği, Güney Pasifik ve Okyanus Sendikaları Konseyi, Karayip İşçi Kongresi, Kuzey Ülkeleri Sendikalar Konseyi ve Avrupa Sendikalar Konfederasyonu sayılabilir (Tokol, 1995, s.154).