Sendikal Hakların Uluslararası Çerçevesi

Çalışanların sendika kurma ve sendikal faaliyetlerde bulunma hakları temel hak ve özgürlükler kapsamı içindedir. Bu yüzden temel insan haklarının ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilen sendikal haklar insan hakları ile ilgili tüm uluslararası belgelerde yer almaktadır.

Sendikal hak ve özgürlüklerin tanınıp korunması konusunda günümüzdeki en önemli kılavuz ve uluslararası alandaki en önemli kurumsal yapılanma ILO’dur. Örgüt, yüklendiği bu misyonu oluşturduğu normlar ve denetim mekanizması ile sağlamaktadır.

1919 yılında toplanan Paris Barış Konferansı, barış antlaşmasına dâhil edilecek çalışma hayatı ile ilgili prensipleri belirleyecek bir komisyon atamıştır. Dokuz ülkenin temsilcilerinden oluşan komisyon, dört ay boyunca çalışarak sonuç olarak ILO Anayasası’na dönüşecek bir Çalışma Şartı (Labour Charter) oluşturmuştur.

Çalışma Şartı ilkelerinde günlük 8, haf­talık 48 saat çalışma esası ve haf­tada en az 24 saatlik bir tatil imkânı verilmesi benimsenmiştir.  

Milletler Cemiyeti ile birlikte ILO’nun kurulması, yalnızca “siyasal” dünya barışına ulaşmanın yeterli olmadığını, bunun çok yakından ilgili olduğu “sosyal barış” ile bütünlenmesi gerektiğinin bilincine varıldığının göstergesidir. 

ILO’nun örgüt yapısının yeniden organize edilmesi ve örgütün temel amaç ve değerlerinin belirlenmesi 1944 tarihli Filadelfiya Konferansı ile olmuştur.

Filadelfiya Bildirgesi'nin temel amaçları, özgürlük (emek ve sendika özgürlüğü), eşitlik (fırsat eşitliği, ayrımcı uygulamaların yok edilmesi), ekonomik güvenlik (çalışma, sosyal güvenlik ve asgari ücret hakları), saygınlık (yeterli çalışma ve yaşama koşulları hakkı, hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi)’tır.

Filadelfiya Bildirgesi’ndeki “ Düşünce ve dernek kurma özgürlüğünün sürekli ilerlemenin kaçınılmaz bir şartı olduğu” ifadesi ile sendika özgürlüğü Versay Anlaşması’ndan daha geniş bir çerçevede alınmış ve Anayasal bir belgede yer almıştır.

87 Sayılı Sözleşme bir taraf­tan işçi ve işveren örgütlerinin serbest olarak kurulmasını öngörürken, diğer taraf­tan statülerini, yönetsel tüzüklerini, çalışmalarını düzenlemek ve temsilcilerini seçmek haklarını da düzenlemiştir. Kamu makamları sendika hakkını sınırlayacak ve bu hakkın yasalara uyarak kullanılmasına engel olacak nitelikte her türlü müdahaleden kaçınacaklardır.

87 Sayılı Sözleşmenin eksikliklerini tamamlamayı amaçlayan 98 Sayılı Sözleşme sendika hakkının kullanımını işveren ve işveren örgütlerinden gelebilecek engelleme, yasaklama ve karışmalara karşı korumayı amaçlamaktadır.

1978 tarihinde kabul edilip 1981 tarihinde yürürlüğe giren sözleşmenin adı, 151 Sayılı Kamu Yönetiminde Örgütlenme Hakkının Korunması ve Çalışma Koşullarının Belirlenmesi Usulleri Sözleşmesi’dir.

154 Sayılı Toplu Pazarlık Sözleşmesi’nde toplu pazarlık, ''Bir veya birden fazla işçi örgütü ile bir işveren veya bir grup işveren veya bir ya da daha fazla işveren örgütü arasında istihdam ve çalışma koşullarının saptanması ve/veya bir işçi örgütü ya da işçi örgütleri ile işverenler veya örgütleri arasındaki ilişkileri düzenlemek amacıyla yapılan görüşmelerdir” şeklinde tanımlanmıştır.

Avrupa Konseyi’nin sendikal haklar açısından en çok ön plana çıkan iki temel belgesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa Sosyal Şartı’dır.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nde sendika hakkı ve özgürlüğü konusu 11. maddede ve "Dernek ve Toplantı Özgürlüğü" başlığı ile yer almıştır.

Sözleşmenin adı Avrupa Sosyal Şartı'dır.

AİHS, yaşam hakkı, işkence yasağı, kölelik ve zorla çalıştırma yasağı ve adil yargılanma hakkı gibi birinci kuşak hakları koruma altına alırken Avrupa Çalışma Şartı, çalışma hakkı, örgütlenme hakkı, sosyal güvenlik hakkı ve adil ücret hakkı gibi ikinci kuşak hakları koruma altına almıştır.

Avrupa Sosyal Şartı'nın 1996 yılında güncellenmesi ile ortaya çıkan sözleşmedir ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı adıyla bilinmektedir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi BM genel kurulu tarafından 10 Aralık 1948'de kabul edilmiş, Türkiye ise 6 Nisan 1949 tarihinde onaylamıştır.

Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi'ni takiple sorumlu olan Ekonomik ve Sosyal Konsey'e raporların incelenmesinde yardımcı olmak ve gerektiğinde taraf devletlerle raporlar çerçevesinde yapıcı diyaloglar geliştirmek üzere Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi oluşturulmuştur.

Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi, insan hakları ve demokratikleşme konusunda evrensel normları belirleyen en mühim uluslararası belgelerden biri olarak kabul edilmektedir.