Sendikacılığın Kavramsal Çerçevesi

Sendika kavramı ilk defa İngiltere’de bir şehir veya bölgede işçilerin genel çıkarlarını korumak için kalfalar arasında kurulup geliştirilen dostluk örgütlerinin ortak eylemlerini anlatmak için kullanılmıştır.

İstihdam koşullarını korumak veya geliştirmek amacıyla işçilerin kurdukları sürekli bir birlik olarak tanımlamıştır.

Dernekler, kanuna ve ahlaka aykırı olmamak ve kâr amacı gütmemek kaydıyla herhangi bir amaçla kurulabilmektedir. Oysa sendikaların temel amacı, ekonomik ve sosyal yönden hak ve çıkarını korumak ve geliştirmektir.

Sendikalar üç temel haktan oluşan bir sacayağının üzerine oturmaktadır. Bunlar; örgütlenme hakkı, toplu pazarlık hakkı ve grev hakkıdır. 

Sanayi Devrimi’yle birlikte liberal ekonomi anlayışı içinde çalışma hayatı ve çalışma koşulları, özellikle işçi sağlığı ve iş güvenliği ile geçim düzeyi açısından son derece kötü ve sağlıksız bir yapıyı ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle bu dönemde iş kazaları ve meslek hastalıkları sayıları hızla artarken; kadın, çocuk ve genç işgücü sayısı da hızla artış göstermiş ve yetişkin erkek işgücü yönünden daha önce rastlanılmayan işsizlik sorunu baş göstermeye başlamıştır. Bunun yanı sıra işçilerin yoksulluğuna rağmen işverenin aşırı sermaye birikimi büyük bir ekonomik dengesizliğe neden olmuştur. Sayıları hızla çoğalan ve büyüyen fabrikalarda çalışan ve tek geçim kaynağı ücret olan işçiler arasında, çalışma hayatının bu ağır ve olumsuz koşullarını paylaşmaktan kaynaklanan meslek bilinci kısa sürede güçlenmiş ve sıkı bir dayanışmaya dönüşmüştür.

İlk işçi örgütü 1792 yılında ve Londra Yazışma Derneği adıyla kurulmuştur.

Öncelikle siyasal demokrasi konusundaki talepleri gerçekleştirmeye çalışan işçi hareketleri, daha sonra sosyal hak ve özgürlükler konusunda bir dönüşümün sağlanmasında etkili bir rol oynamıştır.

Sendikalar, işçiler açısından gücün en önemli aracıdır. Bireysel olarak gücü az olan işçiler bir sendikanın çatısı altında birlikte hareket ettikleri zaman, işverenler onları kollektif ve bölünmez bir bütün olarak gördükleri için güçleri de artmaktadır.

Sendikalar siyasi partileri veya hükümeti etkileyerek, üyelerinin talepleri ve beklentileri doğrultusunda sosyal değişimi sağlamaya çalışırlar.

Düşük faizli krediler, ucuz sigorta hizmetleri, düşük faizli kredi kartları, seyahat indirimleri, tasarruf planları, ücretsiz veya düşük bir ücret karşılığı verilen hukuksal danışmanlık gibi işçilerin tüketici çıkarlarına yönelik hizmetlerdir.

1948 yılında Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde, 1950 yılında Roma’da imzalanan Avrupa İnsan Haklarını ve Temel Özgürlüklerini Koruma Sözleşmesi’nde ve ILO’nun 1948 yılında onaylanan 87 sayılı Sendika Özgürlüğü ve Sendika Hakkının Korunmasına İlişkin Sözleşmesi ile 1949 yılında onaylanan 98 sayılı Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Hakkı İlkelerinin Uygulanmasına İlişkin Sözleşmesi’nde, sendika hakkı bireyin ekonomik ve sosyal hakları arasında belirtilerek, işçi ve işverenlerin sendika hakları güvence altına alınmıştır.

Olumsuz sendika özgürlüğü, kişilerin sendikalara girmeme, sendikasız kalabilme, sendikadan çıkabilme özgürlüğünü ifade etmektedir.

Kategorik sendika çokluğu, meslekleri veya işkolları ayrı olan işçilerin farklı sendikalarda toplanmasıyla meydana gelmektedir. İdeolojik sendika çokluğu ise, aynı işçi grubunu kapsayan fakat onlara farklı amaçlar ve stratejiler öneren birden fazla sendikanın bulunmasıyla oluşmaktadır.

Sendikaların bağımsızlığı ilkesi, sendikaların işverenlere sendikacılık ve devlete karşı bağımsızlıklarını korumalarını ve serbestçe faaliyet gösterebilmelerini ifade etmektedir. İşverenlere bağımlı bir sendika olan sarı sendikalar üyelerinin çıkarlarını değil, işverenlerin çıkarlarını koruyacaktır. Devlete veya tek partili rejimde partiye bağlı bir sendika ise yarı resmî nitelikte bir örgüte dönüşeceği için devletin veya partinin emir ve istekleri yönünde davranacaktır.

Sendikaya üyeliği bir istihdam koşulu haline getiren zorunlu sendikacılık şeklindeki sendika güvenliği türleri ve taraf sendikaya üye olmayan işçilerin dayanışma aidatı ödemek suretiyle toplu iş sözleşmesinden yararlanmalarını sağlayarak ve üyelik aidatlarını kaynakta keserek sendikaların gelirlerini doğrudan güvence altına alan finansal sendika güvenliği türleri olmak üzere iki başlık altında değerlendirmek mümkündür.

Bu sendikalar ülkeden ülkeye farklılık göstermekte ve pragmatik (faydacı), reformist (evrimci) ve Marksist (devrimci) sendikacılık olmak üzere üç farklı sendika tipi ile karşımıza çıkmaktadırlar.

Yalnızca üyelerinin mesleki ve ekonomik çıkarlarını korumayı amaçlayan bu sendikal hareket siyasi ve doktriner bir nitelik taşımadığı için işçiler arasındaki dayanışma yeterince sağlanamamakta ve sınıf bilinci gelişememektedir.

Reformist sendikacılık anlayışı, Marksist Sendikacılık anlayışında olduğu gibi kapitalist ekonomik düzeni değiştirmeyi amaçlamamakta; yalnızca bu sistemin aksayan yönlerini ekonomik ve siyasal eylemlerle düzeltmeye çalışmaktadır.

Sosyalist doktrine göre kapitalist toplum yapısından, sınıf­ların olmadığı sosyalist toplum yapısına ulaşmada sendikalar siyasi bir öneme sahiptir. Sermayenin sömürüsünün olmadığı sosyalist düzende işçiler, sendikalar yoluyla siyasi ve ekonomik gücü ellerinde tutacaklardır. Bu nedenle kapitalist sistemi dönüştürerek sosyalist sisteme geçişi sağlayacak devrimin gerçekleştirilmesi için sendikalar kilit bir rol oynamaktadır.