SEKTÖREL İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Türk mobilya endüstrisi, genelde çoğu geleneksel yöntemlerle çalışan atölye tipi, küçük ölçekli işletmelerin ağırlıkta olduğu bir görünüme sahiptir. Buna karşın özellikle son yıllarda süreçte küçük ölçekli işletmelerin yanı sıra orta ve büyük ölçekli işletmelerin sayısı artmaya başlamıştır. Hızlı değişim ve dönüşüm sürecinde olan sektör, 2023 yılı için 25 milyar dolar üretim ve 10 milyar dolar ihracat beklentisi ile dünyanın ilk 10, Avrupa’nın ise ilk 5 büyük mobilya üreticisi arasında olmayı hedeflemektedir. Türkiye’de mobilya sektöründeki üretimin 7,5 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir.

2019 yılı Sosyal Güvenlik Kurumu İstatistiklerine göre ülkemizde mobilya imalatı yapan 21.758 iş yeri ve 154.829 çalışan bulunmakta ve üretiminin en fazla yapıldığı iller ise Şekil 8.1’de verildiği gibi Ankara, Bursa, Antalya, İstanbul, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Kocaeli ve Sakarya olarak sıralanmaktadır.

Mobilya imalat sektöründe bulunan iş yerlerinde çalışma birimlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

Açık Alanlar: Giriş nizamiyesi, dış yollar, otopark, trafik düzeni, bahçe vb.

İdari ve Sosyal Birimler: İdari bürolar, mutfak, yemekhane, soyunma yeri, duş, lavabo vb.

Üretim Birimleri: Ahşap panel kesim, metal kesim, kaynak, kaplama hazırlık, tutkallama-presleme, kenar bantlama, kalibrasyon, astar boyama, ara zımparalama, son kat boyama, montaj, temizleme ve kalite kontrol, ambalajlama, depolama-sevkiyat

Lojistik Birimi: Ham madde deposu, katı/sıvı/gaz depolama alanı, kimyasal depo, ürün depolama, vb.

Destek Birimleri: Isı santrali, hava kompresörü, bakım-onarım atölyesi, trafo merkezi, arıtma, kalite kontrol, AR-GE vb.

Levha hazırlama ve zımparalama, Kaplama hazırlama, Tutkallama, Kenar işleme, Yüzey zımparalama, Yüzey ve kenar delgi işlemleri, Profillendirme ve şekillendirme, Shrink paketleme, Yüzey işlemleri, Montaj, Kenar kaplama, Profillendirme ve şekillendirme, Delgi işlemleri, Kumaş döşeme veya yüz kaplama, Yüz kaplama, Kenar masiflerinin yapıştırılması, Yüzey kaplamasının yapıştırılması, Frezeleme, Parçaların birleştirilmesi, Birleştirilen mobilyanın zımparalanması, Mobilyaya üst yüzey işlemleri uygulanması, Ambalajlama, Depolama şeklindedir.

Mobilya imalatı; İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği - İşyeri Tehlike Sınıfları Listesi’nde “C İmalat” kısmında 31 NACE kodu ile yer almaktadır. Farklı özelliklerdeki ağaç malzemelerin şekillendirilmesi, işlenmesi ile sandalye ve koltuk gibi mobilyaların döşeme faaliyetlerinden oluşan mobilya imalatı faaliyetleri genellikle “tehlikeli” sınıftadır. Ancak mobilya boyahanelerinde gerçekleştirilen 31.09.01 altılı kodu ile yer alan “mobilyaların boyanması, verniklenmesi, cilalanması vb. tamamlayıcı işlerin yapılması” faaliyetleri “çok tehlikeli” sınıfta yer almaktadır. Tutkallama üretimdeki bir aşamadır.

Mobilya İmalat Sektöründe Risk Etmenleri

Mobilya imalat sektöründe iş yerlerinde iş kazalarına ve meslek hastalıklarına yol açan risk etmenleri; fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikolojik ve ergonomik risk etmenleri başlıkları altında ele alınmaktadır. Fiziksel Risk Etmenleri; Mekanik, elektrik, termal, termal konfor şartları sıcaklık (düşük yüksek), nem (düşük-yüksek), hava akım hızı (düşük yüksek), radyant ısı, aydınlatma, gürültü, titreşim, el-kol titreşimi, vücut titreşimi Kimyasal Risk Etmenleri; Toz (fiziko-kimyasal), gaz (fiziko-kimyasal), patlayıcı maddeler, oksitleyici maddeler, alevlenir maddeler “çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir”, toksik “toksik, çok toksik”, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, çevre için tehlikeli Biyolojik Risk Etmenleri; Bakteriler, virüsler, mantarlar, diğer biyolojik etmenler Ergonomik Risk Etmenleri; Ekranlı araçlar, elle taşıma, sık tekrarlanan hareketler, uzun süre ayakta çalışma, araç gereç ergonomisi Psikososyal Risk Etmenleri: Şiddet, mobbing, taciz, görev tanımları, iletişim, amirlerle münasebetler.

Mobilya sektöründe kullanılan kimyasallar genel olarak boya, cila, astar, tutkal, çözücü, inceltici, ahşap koruyucular ve temizlik maddeleri örnek verilebilir.

Mobilya endüstrisi işletmelerinde kullanılabilen kimyasal maddeler içinde yer alan Sonkat boyalar şu şekildedir:

Akrilik sonkat, poliüretan sonkat, polyester sonkat, asit sertleştirici sonkat boya, su bazlı sonkat boya, asit sertleştirici sonkat boya, sentetik sonkat boya, uv sonkat

Odun tozuna maruz kalan kişilerde, mukozada mekanik zararlar veya deri hastalıkları, pnömokonyoz (toza bağlı akciğer rahatsızlığı) ve kanser hastalıkları görülebilir. Ayrıca bazı yerli ve yabancı ağaçlarda bulunan maddeler dermatitis, egzama ve solunum yolları rahatsızlıklarına sebep olurlar.

Mobilya endüstrisinde bir diğer kimyasal tehdit de odun tozudur. Tüm ağaç işleyen endüstrilerde olduğu gibi mobilya endüstrisinde de ağaç malzemenin işlendiği süreçler (biçme, kesme, zımparalama ve kalibrasyon vb.) sonucunda atık olarak odun tozu ortaya çıkar.

Türkiye'de mobilya sektöründeki işletme sayısı, imalat sanayindeki toplam işletme sayısının yaklaşık %10’unu oluşturmaktadır.

2019 yılı Sosyal Güvenlik Kurumu İstatistiklerine göre ülkemizde mobilya üretiminin en fazla yapıldığı iller Ankara, Bursa, Antalya, İstanbul, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Kocaeli ve Sakarya olarak sıralanmaktadır. Bu iller arasında Bilecik yer almamaktadır.

Önceki safhalardan geçen parçaların tasarımlarına göre birleştirilmesi işlemine montaj denir.

Ağaç kaplama levhalarının kesilmesi, alıştırılması, birleştirilmesi kaplama hazırlama işlemidir. Montaj safhasında gerçekleştirilmez.

Ambalajlama mobilya imalat sektöründe bulunan üretim birimleri arasında yer alır. Destek birimlerinden biri değildir. Destek birimleri arasında ise; ısı santrali, hava kompresörü, bakım-onarım atölyesi, trafo merkezi, arıtma, kalite kontrol, AR-GE vb yer almaktadır.

Aydınlatma, mobilya imalat sektöründe fiziksel risk etmenleri arasında yer alır.

Hidrojen peroksit, mobilya endüstrisi işletmelerinde renklendirme ve açma malzemeleri olarak kullanılan kimyasallardan biridir.

Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik’e göre sert ağaç tozu maruziyeti 5 mg/m³ olarak belirlenmiştir.

Toz emiş sistemi olmayan atölyelerde üretim süreçleri esnasında ortaya çıkan ve ortamda biriken toz çuvallara el ile doldurulmamalıdır.  Toz emiş üniteleri veya endüstriyel süpürge yardımı ile çuvallara doldurulmalıdır.

Çoklu dilimleme makinesindeki tehlikeler; gürültü, titreşim, parçanın pürüzlüğü, toz
ve hareketli makine kısımlarıdır. Kimyasal maddeler çoklu dilimleme makinelerinin tehlikelerinden biri değildir.