Mobilya İmalat Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliği

Mobilya imalatında temel basamaklar ahşap panellerin kesilmesi, isteğe göre şekillendirilmesi, yüzey işleme ve yüzey bitirme (boyama, cilalama gibi) işlemleri ile ürün parçalarının birleşiminin gerçekleştirildiği montajdır. 

Mobilya; Latince “mobilius” sözcüğünden türetilmiş olup insanların çalışma, oturma, dinlenme, yemek yeme, eşyalarını depolama, sergileme gibi günlük yaşama yönelik temel ihtiyaçlarını güvenli ve konforlu bir şekilde karşılamak amacıyla genelde ağaç malzemeden oluşturulmuş işlevsel, estetik görünümlü kullanım eşyalarının tümü olarak tanımlanır. 

2019 yılı Sosyal Güvenlik Kurumu İstatistiklerine göre ülkemizde mobilya imalatı yapan 21.758 iş yeri ve 154.829 çalışan bulunmakta ve üretiminin en fazla yapıldığı iller ise Şekil 8.1’de verildiği gibi Ankara, Bursa, Antalya, İstanbul, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Kocaeli ve Sakarya olarak sıralanmaktadır.

Genel olarak tüm mobilya çeşitlerinin üretiminde izlenen işlemle kaplama hazırlama, tutkallama, kenar işleme, yüzey ve kenar delgi işlemleri, yüzey zımparalama, yüzey işlemleri, montaj, kenar kaplama, profillendirme ve şekillendirme, tornalama, delgi işlemleri, kumaş döşeme veya yüz kaplama, yüz kaplama, kenar masiflerinin yapıştırılması, yüzey kaplamasının yapıştırılması, frezeleme, parçaların birleştirilmesi, birleştirilen mobilyanın zımparalanması, mobilyaya üst yüzey işlemleri uygulanması, ambalajlama, shrink paketleme ve depolamadır.  

Frezleme düz ve kavisli yüzeylerin, kanalların, helisel kanalların,dişlilerin ve vida dişlilerinin imal edilmesi için belirli geometrik kesici takımlarla talaş kaldırma işlemidir. 

Mobilya imalatı; İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği - İşyeri Tehlike Sınıfları Listesi’nde “C İmalat” kısmında 31 NACE kodu ile yer almaktadır. 

Mobilya boyahanelerinde gerçekleştirilen 31.09.01 altılı kodu ile yer alan “mobilyaların boyanması, verniklenmesi, cilalanması vb. tamamlayıcı işlerin yapılması” faaliyetleri “çok tehlikeli” sınıfta yer almaktadır.

Meslek hastalıkların uzun vadede ortaya çıktığı düşünüldüğünde; sağlık gözetimi ve bildirim zorunlulukları ile birlikte ilerleyen yıllarda meslek hastalıkları ile ilgili daha sağlıklı verilere ulaşılması mümkün olacaktır. Ekonomik dalgalanmalar, pazarlama ve finansman güçlükleri, organizasyon eksikliği gibi konular güvensiz çalışma ortamlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. İş sağlığı ve güvenliğinin zor anlaşılan, işverenlerin ve yöneticilerin işlerini zorlaştırma eğiliminde olan, çoğunlukla evrak işi, bürokrasi, maliyet, sıkıcı kurallar ve yasalar olarak görülmesi işin karmaşık bir hâl almasına neden olmaktadır 

Mobilya imalat sektöründe bulunan iş yerlerinde çalışma birimleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: 

Açık Alanlar: Giriş nizamiyesi, dış yollar, otopark, trafik düzeni, bahçe vb.

İdari ve Sosyal Birimler: İdari bürolar, mutfak, yemekhane, soyunma yeri, duş, lavabo vb. Üretim

Birimleri: Ahşap panel kesim, metal kesim, kaynak, kaplama hazırlık, tutkallama-presleme, kenar bantlama, kalibrayon, astar boyama, ara zımparalama, son kat boyama, montaj, temizleme ve kalite kontrol, ambalajlama, depolama-sevkiyat 

Lojistik Birimi: Ham madde deposu, katı/sıvı/gaz depolama alanı, kimyasal depo, ürün depolama, vb. 

Destek Birimleri: Isı santrali, hava kompresörü, bakım-onarım atölyesi, trafo merkezi, arıtma, kalite kontrol, AR-GE vb.

Mobilya imalat sektöründe iş yerlerinde iş kazalarına ve meslek hastalıklarına yol açan risk etmenleri; fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikolojik ve ergonomik risk etmenleri başlıkları altında ele alınmaktadır. 

Mobilya endüstrisi işletmelerinde kullanılabilen kimyasal maddeler tutkallar, renklendirme ve açma malzemeleri, yağlar, yakıtlar, incelticiler, astar boyaları, sonat boyaları, astar ve dolgu vernikleri, sonat vernikleri, macunlar, uçucu organik bileşikleri ve tehlikeli hava kirleticileridir. 

a) İş yerinde uygun düzenleme ve iş organizasyonu yapılır. 

b) Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalar, en az sayıda çalışan ile yapılır. 

c) Çalışanların maruz kalacakları madde miktarlarının ve maruziyet sürelerinin mümkün olan en az düzeyde olması sağlanır. 

ç) İş yerinde kullanılması gereken kimyasal madde miktarı en az düzeyde tutulur. 

d) İş yeri bina ve eklentileri her zaman düzenli ve temiz tutulur. 

e) Çalışanların kişisel temizlikleri için uygun ve yeterli şartlar sağlanır. 

f ) Tehlikeli kimyasal maddelerin, atık ve artıkların işyerinde en uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınması ve depolanması için gerekli düzenlemeler yapılır. 

g) İkame yöntemi uygulanarak, tehlikeli kimyasal madde yerine çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan kimyasal madde kullanılır. Yapılan işin özelliği nedeniyle ikame yöntemi kullanılamıyorsa, risk değerlendirmesi sonucuna göre ve öncelik sırasıyla aşağıdaki tedbirler alınarak risk azaltılır.

ğ) Alınan önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini sağlamak üzere yeterli kontrol, denetim ve gözetim sağlanır. 

h) İşveren, çalışanların sağlığı için risk oluşturabilecek kimyasal maddelerin düzenli olarak ölçümünün ve analizinin yapılmasını sağlar. 

ı) İşveren, 6 ncı maddede belirtilen yükümlülükleri yerine getirirken, bu maddenin birinci fıkrasının (h) bendinde belirtilen ölçüm sonuçlarını da göz önünde bulundurur. Mesleki maruziyet sınır değerlerinin aşıldığı her durumda, işveren bu durumun en kısa sürede giderilmesi için koruyucu ve önleyici tedbirleri alır. 

i) 30/4/2013 tarihli ve 28633 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik hükümleri saklı kalmak kaydıyla işveren, risk değerlendirmesi sonuçlarını ve risk önleme prensiplerini temel alarak, çalışanları kimyasal maddelerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinden kaynaklanan tehlikelerden korumak için, bu maddelerin işlenmesi, depolanması, taşınması ve birbirini etkileyebilecek kimyasal maddelerin birbirleriyle temasının önlenmesi de dâhil olmak üzere, yapılan işin özelliğine uygun olarak aşağıda belirtilen öncelik sırasına göre teknik önlemleri alır ve idari düzenlemeleri yapar.

j) İş ekipmanı ve çalışanların korunması için sağlanan koruyucu sistemlerin tasarımı, imali ve temini, sağlık ve güvenlik yönünden yürürlükteki mevzuata uygun şekilde yapılır. İşveren, patlayıcı ortamlarda kullanılacak bütün donanım ve koruyucu sistemlerin 30/12/2006 tarihli ve 26392 4 üncü Mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmelik (94/9/ AT) hükümlerine uygun olmasını sağlar. 

k) Patlama basıncının etkisini azaltacak düzenlemeler yapılır. 

l) Tesis, makine ve ekipmanın sürekli kontrol altında tutulması sağlanır. 

m) İş yerlerinde, sıvı oksijen, sıvı argon ve sıvı azot bulunan depolama tanklarının yerleştirilmesinde  asgari güvenlik mesafelerine uyulur. 

Odun üzerinde yapılan mekanik işler toz yaratır. Ortaya çıkan zerreciklerin miktarı ve boyutları, kullanılan makinelere ve ağaç malzeme cinsine bağlıdır. İşlenen malzemeyi şekillendiren makineler, yani testere, planya, matkap gibi makineler yanında, doğrudan malzemenin üzerinde çalışılan zımpara, kalibrasyon ve cilalama makineleri ciddi miktarda odun tozu oluştururlar. Taşınabilir zımpara makineleri gibi toz emici sistemi olmayan küçük aletler çok miktarda toz oluşturur. Toz toplama sistemlerinin, filtrelerinin temizlenmesi veya değiştirilmesi sırasında ya da toz siloları boşaltılırken iş yerinin veya makinelerinin yanlış metotlarla temizlenmesi (hava tabancası kullanımı gibi), yere çökmüş tozların tekrar havaya karışmasına neden olabilir. Isıtma ve havalandırma sistemleri istenmeyen hava akımları yaratarak bazı makinelerdeki aspirasyonu engelleyebilir ve yere çökmüş tozların tekrar havaya karışmasına neden olabilir.

Mobilya imalat sektöründe kullanılan iş ekipmanları Yatar daire testere, şerit testere, planya, freze, torna, matkap, CNC Panel Kesim Aleti, CNC İşleme Tezgahı, Kenar Bantlama Makinesi, Abant Pres Makinesi, Ahşap Profil İşleme Makinesi, Kalibre Zımpara Makinesi, Panel Boya Hattı, Çoklu Delik Makinesi, Çoklu Dilimleme Makinesi, Giyotin, Pres Makinesi, CNC Kumaş Kesim Makinesi,, Otomatik Kuöaş Serim Makinesi, Düz Dikiş, Overlok, Büzgü Makinesi, Kırlent Dolum Makinesi, Kumaş Sarım ve Kontrol Makinesi, Kapitone Dikiş Makinesi, Elastik Kolon Germe Makinesi, Tel Zımba, Çivi Çakma Aleti, Pres Makinesi, Yay Makinesi,, Elektrostatik Toz Boya Makinesi, Kayışlı ve Paletli Konveyör, Gaz Altı Kaynak Makinesi, Sabit Taşlama / Zımpara Makinesidir. 

Toleranslı ölçülendirilmiş parçaların yüzeylerini rendeleyerek düzgün hâle getirme, komşu iki yüzeyi birbirine dik veya istenen açıda rendeleme işlemlerinde kullanılan makinedir. 

Manuel kenar bantlama sırasında uyulması gereken önlemler şunlardır: 

• Hazne ve rulo sıcaklık kontrolü
• Elle baskı duruş rahatlığı ve uygunluğu (ergonomi)
• KKD (koku maskesi, eldiven) kontrolü Gövde topraklaması
• Uygulama hızının personel açısından uygunluğu
• Günlük makine temizliğinin yapılması
• Makine ünitelerindeki emniyet tertibatının devre dışı bırakılmaması

Pres makinelerin kullanımı sırasında alınması gereken önlemler şunlardır: 

• Matkapların keskinliğin kontrol edilmesi ve kör matkapların değiştirilmesi
• Matkapları kovanlara sıkıca bağlanması
• Elin ve parmakların baskı takozlarından uzak tutulması
• Matkapları kovana takarken sağa dönen kovana sağ kesicili matkap sola dönen kovana sol kesicili matkap takılması
• Matkapların derinlik ve yükseklik ayarını yaptıktan sonra ayarların sabitlenmesi
• İş parçasının tablaya sağlam bir şekilde bağlanması
• Delme sırasında ellerin matkaptan uzak tutulması

CNC Panel Kesim Makineleri geniş tablalı malzemeler olarak bilinen yonga levha, lif levha, kontrplak vb. yapay ahşap malzemeleri yapılacak ürüne göre istenilen ölçülere çabuk ve kırıksız kesmeye yarayan makinelerdir. 

İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği’ne göre tezgâhlara yılda bir bakım ve muayene yapılması yeterlidir. Preslerin muayeneleri TS EN 692+A1 ve TS EN 693+A2 standartlarına uygun olarak gerçekleştirilir. 

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanun’a bağlı “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği”nde işverenin iş ekipmanları ile ilgili genel yükümlülükleri şunlardır: 

• İşveren, iş yerinde kullanılacak iş ekipmanının yapılacak işe uygun olması ve bu ekipmanın çalışanlara sağlık ve güvenlik yönünden zarar vermemesi için gerekli tüm tedbirleri alır. 
• İş ekipmanını seçerken iş yerindeki özel çalışma şartlarını, sağlık ve güvenlik yönünden tehlikeleri göz önünde bulundurarak, bu ekipmanın kullanımının ek bir tehlike oluşturmamasına dikkat eder. 
• İş ekipmanının, çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tamamen tehlikesiz olmasını sağlayamıyorsa, kabul edilebilir risk seviyesine indirecek uygun önlemleri alır.