Tekstil ve Hazır Giyim Üretim Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliği

Tekstil, hayvansal veya bitkisel lifli ürünlerin işlenerek insanların yararına sunulan imalat sürecidir. Giyilebilen her şey ve bazı dekorasyon ürünlerini de içine alan bir imalat sektörüdür.

Tekstil ve hazır giyim sektörü özellikle 1950’lerden itibaren imalat sektöründe istihdamın lokomotifi konumunda olmuştur.

Yeni ve güncel olan NACE.2 sınıflandırmasına göre giyim eşyalarının imalatı sektörü üç ana alt gruptan oluşmaktadır. Bunlar kürk hariç giyim eşyası imalatı, kürkten eşya imalatı ve örme (trikotaj) ve tığ işi ürünlerin imalatıdır.

Son yıllarda Türkiye’de faaliyet gösteren özel sektör suni ve sentetik lif sanayi genelde Bursa, Adana ve İstanbul’da yoğunlaşmıştır.

Tekstil üretimi, dokuma, örgü veya dokusuz yüzeyli kumaşların üretilmesini takiben seri üretime geçilmesiyle başlayıp, iş temizleme ve ön kalite kontrol işlemlerine kadar geçen süreç olarak tanımlanmaktadır.

AB ülkelerine hazır giyim ihracatında ülkemiz Çin ve Bangladeş’in ardından 3’üncü sırada yer almaktadır.

Türkiye 2018/19 sezonunda dünyanın 6’ncı büyük pamuk üreticisi olmasına karşın, yerli üretim iç talebi karşılamamaktadır. Ülkemiz dünya pamuk tüketiminde 5’inci sırada almaktadır. Sektörün sahip olduğu başlıca avantajlar hızlı teslimat, hedef pazarlara olan yakınlık, teknik, sosyal ve idari bilgi birikimi, tecrübe, geniş ürün yelpazesi ve tasarım kapasitesi olarak sıralanabilir.

2005 yılında kotaların kalkmasıyla birlikte, dünya hazır giyim pazarında hem arz hem de talep yönünde şiddetli bir rekabet yaşanmaya başlamıştır. Kötüleşen ekonomik koşullar nedeniyle ABD, Almanya ve Japonya gibi büyük ülkelerde tüketicilerin satın alma kararlarında fiyatın önemi artmaya başlamıştır.

Elyaf hazırlama, iplik, dokuma, örgü, boya, baskı, apre, kesim, dikim üretim süreçlerini kapsamaktadır.

Çiğitli pamukta, pamuk lifleri, pamuk çekirdeği ve bunlara karışmış olarak iplik üretiminde istenmeyen koza kabuk kırıntıları, yaprak kırıntıları, tarladan bulaşmış toz, toprak, bakteri vb bulunur. Çiğitli pamuk çırçır fabrikasında ham pamuk liflerine ve çiğite ayrılır. Tarladan getirilen çiğitli pamuk taraklı merdaneler arasından bıçaklara gider ve ayrılır. Böylece tezgâhın önünde toplanan pamuk elle prese götürülür ve yaklaşık olarak 200 kg’lık çemberli balyalar hâline konur. Çiğitli pamuk ambardan makineye emici tesisat ile sevk edilir, testere bıçakları ile çiğit ve pamuğa ayrılır.

Yalnızca pamuk elyafına özgü bir işlem olup, pamuklu iplik, dokumaya da örme kumaşlarda kalıcı bir parlaklık kazandıran ön terbiye işlemidir. Kalıcı parlaklığın yanında bu işlem ile mukavemet, yıkanabilirlik, boyut değiştirmezlik ve boyar madde alımı artar. Mamulün görünümü düzgünleşerek gıcırtılı bir tutum elde edilir.

Konfeksiyon üretiminde üretim akışı; 1) Kumaş kalite kontrol, kalite kontrol masalarında (en, kg, renk, desen, gramaj), 2) Müşteri isteğine göre kalıpların çıkartılması ve hazırlanan pastal planına göre kumaşların kesim masasına serilmesi ve düz bıçaklı kesim motorları, yuvarlak bıçaklı kesim motorları ve ince dik bıçaklı hızarlar yardımıyla kesilmesi, 3) Kesim kontrolü ve metolama (beden beden numaralandırma)- Baskı, nakış vb. aksesuarların işlenmesi veya takılması; Değişik dikiş makinelerinde parçaların birleştirilmesi; Leke çıkarma, ütüleme, kalite kontrol ve sevk edilme şeklindedir.

Tekstil sektöründe iş sağlığı ve güvenliği açısından çok sayıda risk mevcuttur. Uzuv kayıplı ve ölümlü iş kazaları ile meslek hastalıklarına neden olabilecek bu riskler genel anlamda; açıkta dönen hareketli aksamlar, gürültü, tehlikeli kimyasallar, pamuk ve kimyasal tozları, boyama-baskı işlemleri nedeniyle ortama yayılan ısı, nem ve kimyasal buharları, yoğun ve sabit çalışma nedeniyle kas ve eklem ağrıları olarak sayılabilir.

Tekstil sektöründeki kaza riskleri ampütasyon, yanık, zehirlenme, kesik gibi sıralanabilir.

Çalışma ortamında bulunan fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlere maruziyet koşulları iş görenlerin meslek hastalıklarına ve iş kazalarına yakalanma riskini arttıracaktır. Bu etkenler çalışanın performansını düşürmesine neden olabilmektedir. Kimyasal Etkenler (Metaller ve metalsiler, gazlar, çözücüler asit ve alkali maddeler, pestisitler); Fiziksel
Etkenler (Gürültü, titreşim, termal aydınlatma iyonize ve iyonize olmayan ışınlar, alçak ve yüksek basınç); Biyolojik Etkenler (Bakteriler, Virüsler, Parazitler); Tozlar (Biyolojik Yapılı; inert tozlar, toksik tozlar, alerjik tozlar, fibrojenik tozlar, kanserojen tozlar kimyasal yapılı; Organik tozlar; pamuk
tozu, gübre tozu, kümes hayvanlarının tüyü, mantar sporları; İnorganik tozlar: demir, dökümhane, kömür, kum (silis), asbest, çimento) meslek hastalığına neden olan temel etkenlerdir.

Tekstil ürünlerinin üretiminde kullanılan çok çeşitli kimyasal maddeler vardır. Bunlar boyalarda, yapıştırıcılarda, kumaşların işlenmesinde kullanılan ve insan sağlığına zararlı olabilen tehlikeli maddelerdir. Bunlardan azo boyar maddeler, kanserojen boyar maddeler, fitalatlar ve perflorlu bileşikler kanserojen maddelerdir. Kanserojen boyar maddeler deriye temas ettiklerinde kolayca emilirler. Tekstil sektöründe çalışanlarda sık görülen kanser türlerinden biri mesane kanseridir. Formaldehit kullanılarak işlenmiş kumaşlarla çalışılırken, işçiler bu gazın buharını solumak durumunda kalırlar. Bu da akciğer ve nazofarenks (geniz) kanseri hastalıklarına yakalanma riskini artırır.

Tekstil ürünleri çok çeşitli olduğundan, yapılan her işin çalışanlara farklı ve kendine özgü zararlar vermesi mümkündür; tekstil sektöründe, kot taşlamacılığına bağlı silikoz mesleki akciğer hastalığı görülmektedir. Bilinen klasik silikozis hastalığı en az 10 yıllık bir çalışma sonrası, silika içeren kumun veya tozun solunmasına bağlı olarak ortaya çıkan, nispeten yavaş seyirli bir hastalıktır.

Bakteri, virüs, parazit ve mantar enfeksiyonları, alerjik reaksiyonlar, zehirlenmeler (besin zehirlenmeleri, alerjik dermatit, alerjik rinit, alerjik astım, tinea pedis, şarbon vb.) görülür. Tekstil sektöründe, pamuk tozları içinde bulunabilecek gram negatif bakterilerden endotoksinler, gram pozitif bakterilerden ise mikotoksinler ortaya çıkarak çalışanlarda solunum sistemi hastalıklarına yol açabilir. Dar ve kapalı alanlarda birlikte çalışmaktan kaynaklanan tüberküloz, hepatit gibi enfeksiyon hastalıkları sık karşılaşılabilen durumlardır. Kesici, delici iş ekipmanlarının (makas, bıçak vb.) kullanıldığı işlemlerde tetanoz da görülür.

Tekstil sektöründe iplik üretim hattında yer alan harman hallaç, cer, tarak, penyöz bölümlerinde, fitil ve vater bölümünde, dokuma hazırlık, haşıl ve taharlama, iplik büküm ve katlama bölümlerinde, örme bölümünde, dokuma bölümünde, kumaş boyama bölümünde ortaya
çıkan gürültü seviyeleri çalışanların işitme duyularına zarar verebilecek yüksekliktedir. Özellikle iplik üretim atölyelerinde çalışanlarda Gürültüye
Bağlı İşitme Kaybı (GBİK) görülebilecek seviyelerde gürültü ortaya çıkmaktadır.

Tekstil sektöründe bazı durumlarda (örneğin tekrarlayan ve hızlı işlerde, çalışanların işin nasıl yapılacağını bilmemesi gibi durumlarda) işe bağlı
stres gibi psikolojik sorunlara neden olabilmektedir. İş ile ilgili stres, çalışma ortamında yönetici taleplerinin çalışanları zorlaması veya onları sürekli kontrol etmeleri olarak tanımlayabiliriz. Çalışma temposunun yüksek olması, çalışma temposunun sık sık değişmesi, talebin hızlı değişimine bağlı gece postalarında vardiyalı çalışma düzenine geçişler,
fazla çalışma ya da fazla sürelerle çalışmalar, sosyal güvencesinin olmaması, uygunsuz fiziksel ortamlarda çalışma, çalışanlar arasında iletişim bozukluğu, iş güvencesinin olmaması, görev tanımlarının net
olmaması, psikolojik taciz (mobbing), ayrımcı politika vb. psikososyal etmenler çalışanlar üzerinde stres kaynağı oluşturur.