ŞEHİRCİLİK

Birinci beş yıllık kalkınma planında metropolitan alanlarla ilgili görüşler büyükşehir bölgeleri başlığı altında yer almıştır.

Üçüncü beş yıllık kalkınma planı hedefleri ve stratejisinde kademeli ve fonksiyonel şehirleşme ilkesi benimsenmiştir.

Dördüncü beş yıllık kalkınma planında metropolitan alan olabilecek 500.000'den çok nüfuslu şehirler grubunun en yüksek gelişme gösteren şehirler olduğu belirtilmektedir.

Onuncu beş yıllık kalkınma planında yerel düzeyde kurumların kapasitesinin güçlendirilmesi, mahalli hizmetlerin sunumunda daha etkili bir koordinasyon sağlanması ve ölçek ekonomisinden faydalanılması amacıyla nüfusu 750 binin üzerinde bulunan iller, il sınırları esas alınarak büyükşehir belediyesine dönüştürülmektedir. Bu düzenlemeyle büyükşehir belediye sayısının 30'a ulaşması, Türkiye yüzölçümünün yüzde 51'inin, nüfusun ise yüzde 77'sinin büyükşehir belediyesi kapsamına girmesi hedeflenmektedir.

Büyükşehir belediye encümeni belediye başkanının başkanlığında belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri mali hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. Toplam üye sayısı 10 olmaktadır.

20.yy'da ortaya çıkan 'sorunların rasyonelliğinin daha kapsamlı algılanışı' modern büyükşehirlere
uygulanmıştır. Bunun sonucunda kapsamlı büyükşehir planlamaya yönelik ilk girişimler ortaya çıkmıştır.
Kapsamlı planlama yaklaşımına göre kent planlamasının mantığı şunlara dayanmıştır:
• Geniş kapsamlılık,
• Arazilerin uzun dönemli kullanımı,
• Çevrenin korunması,
• Toplu konut ve programlı gelişmenin kamu yararına kullanılması

Dünyadaki çeşitli uygulamalara bakarak büyükşehir planlamanın amaçlarını aşağıdaki şekilde
özetleyebiliriz.
• Metropolitan alan ekonomisinin gelişimini önceden kestirmek, kısmen de olsa etkilemeye
çalışmak,
• Metropolitan ölçekteki altyapı ve hizmet programlarını yönlendirmek ve uygulanmasını
sağlamak,
• Metropolitan alanın alt bölgeleri olan belediyeler arası koordinasyon sorunlarını çözümlemek,
• Metropolitan alanın tümünde ve alt bölgelerinde arazi kullanma kararlarını denetlemek,
• Metropolitan alanın ekolojik dengesinin bozulmasını ve çok çeşitli kirlenme türlerinin
doğmasıını önlemeye çalışmak,

Büyükşehir ölçeğinde bir planlamanın sağladığı yararları şöyle sıralayabiliriz:
1. Büyükşehir planlama, yaptığı projelerle bölgenin ekonomik gelişimine katkıda bulunur.
2. Kent için gerekli olan hizmet programları büyükşehir ölçeğinde yönlendirilir ve uygulanır.
3. Büyükşehirin alt unsurları olan belediyeler arası koordinasyonun sağlanmasına katkıda bulunur.
4. Bölgedeki arazilerin kullanımlarının denetlemesini sağlayarak sağlıklı bir şehir ve çevre
şekillenmesi sağlar.
5. Bölgenin ekolojik dengesinin bozulmasını önler ve çeşitli çevre kirlenmelerinin önüne geçer.

Bölgeleme (Zoning): Kentin farklı işlevlerini, bir arada, farklı bölgelerde toplamış; böylelikle kenti bölgelere ayırmış ve kentin büyümesinde önem kazanmış olan bölgeleme ‘zoning’ kavramı, önemli bir planlama kararıdır.

Arazi Düzenlemeleri (Parselasyon): "Arsa düzenlemesi, arazinin son kullanma durumunu gösteren kadastro haritaları ve tapu kütüğü bilgilerinin, uygulama imar planında öngörülen arazi kullanış kararlarına uyarlanarak imar kanununa ve yönetmeliklere göre imar parsellerinin oluşturulması, sınırlarının gerek arazide ve gerekse haritada belirlenmesi ve tapu kütüğüne kaydedilmeleri için yapılan ayırma, birleştirme ve yeniden dağıtma işlemlerine denilmektedir"

Ana Gelişme Programlarının Hazırlanması: Ana gelişme programları, kentin gelişimini
sağlayacak stratejilerle projeler üretmeyi amaçlar. Bu programlar bölgesel veya ulusal (Ulusal Kalkınma Planı) ölçekli olabilirler.

Büyükşehir planlamasının ilk evresi bilgi toplamadır. Amaçların belirlenmesi için mevcut durumun eksiksiz bir şekilde bilinmesi gerekir. Bu sebeple, büyükşehir planlamasının başarısı, o büyükşehirle ilgili fiziki, sosyo-kültürel, ekonomik ve mekansal sorunların doğru olarak tespit edilmesinde yatar.

Toplanacak bilgiler şöyle gruplandırılabilir:
• Fiziki bilgiler: Büyükşehirin coğrafi durumu, doğa şartları, arazi durumu, binaları, yolları, mimari özellikleri, tarihi eserleri fiziki olarak bilgi toplama alanlarını oluşturur.
• Sosyo-kültürel bilgiler: Büyükşehirdeki demografik yapı, sağlık hizmetleri, kültürel hizmetler, sosyal hizmetler bakımından bilgi toplama, sosyo-kültürel açıdan bilgi toplama alanlarını oluşturur.
• Ekonomik bilgiler: Büyükşehirdeki meslek grupları, işçi istihdam kapasitesi, çalışma şartları, gelir kaynakları ve bu kaynakların nüfusa dağılımı, enerji kaynakları ekonomik bakımdan bilgi toplama alanlarıdır.
• Mekansal bilgiler: Büyükşehirdeki konut durumu-sayısı, işyeri-dinlenme mekanlarının durumu, kültürel mekanların sayısı ve nüfusa dağılımı, sosyal ve sağlık hizmeti veren mekanların sayısı ve durumu mekansal açıdan bilgi toplama alanlarıdır

Amaç Belirleme Evresi
Amaç belirleme, büyükşehirle ilgili bilgilerin toplanmasından sonraki evredir. Bilgiler toplandıktan sonra kapsamlı bir analiz doğrultusunda büyükşehirle ilgili bir amaç hedeflenir.

Planın Formüle Edilmesi Evresi
Büyükşehir planlamasının üçüncü evresini, planın oluşturulması ve kesinlik kazanması oluşturur.

Oluşturulacak planın içeriği şunları kapsamalıdır:
• Çeşitli amaçlar için ayrılan imar bölgelerini
• Alt yapı tesislerini,
• Birinci, ikinci, üçüncü derecede önemli ulaştırma sistemlerini, Kamuya ait bina ve alanları,
• Sosyal ve kültürel ihtiyaçların karşılanacağı yerleri, göstermelidir(Açma, 2005, s.41).
Hazırlanan projelerin kesinlik kazanabilmesi için yerel veya merkezi idarelerce onaylanması gerekmektedir

Politik bilgiler Büyükşehir planlamasının ilk evresinde toplanan bilgi türlerinden biri değildir. Doğru cevap E şıkkıdır.

III'te yer alan "Çalışma şartlarının ve gelir kaynaklarının ekonomik hesaplamaları", Büyükşehir planlamasının üçüncü evresinde  oluşturulacak planın içeriğini kapsamaz. Diğer I, II ve IV'te yer alan ifadeler bu içeriği oluşturan ögelerdir. Dolayısıyla, doğru cevap A seçeneğidir.

A, C, D ve E şıklarında yer verilen ifadeler Birinci Beş yıllık kalkınma planında büyükşehir yönetimine ilişkin yanlış görüşlerdir.  Örneğin, Bölgesel planlamada Doğu Anadolu bölgesi değil Doğu Marmara adı altındaki il ve çevreler ele alınmıştır. "Metropolitan yönetim teşkilatları, metropolitan planlama alanı içindeki altyapı hizmetleri arasında koordinasyon kurma işlevini yerine getirecektir" ifadesi Dördüncü Beş yıllık kalkınma planı çerçevesinde kararlaştırılmıştır. Metropollerin ülkenin en önemli merkezleri olarak finans, turizm, kültür ve sanat şehri kimliklerinin ön plana çıkarılması hedefi Yedinci ve Sekizinci Beş yıllık kalkınma planında hedeflenmiştir. Dokuzuncu Beş yıllık kalkınma planında Yoğun göç ve çarpık kentleşme neticesinde ortaya çıkan sosyo-kültürel uyum sorunlarını azaltıcı önlemler alınması hedeflenmiştir. 

B'de yer alan ifade doğru bir ifadedir. Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

Büyükşehir planlamasının evreleri sırasıyla aşağıdaki gibidir: 

Bilgi Toplama

Amaç belirleme

Planın formüle edilmesi

Planın uygulanması ve denetimi

Dolayısıyla son evresi olan Planın uygulanması ve denetimi B seçeneğinde verilmiştir.

Büyükşehirde yaşayanların büyükşehire ilişkin talep ve ihtiyaçlarını mümkün olan en yüksek düzeyde karşılayabilmek için büyükşehirin mali, beşeri, fiziki kaynaklarını etkin biçimde kullanabilmek için gereken kararların verilmesi, uygulanması ve sonuçlarının denetlenmesi"ne Büyükşehir yönetimi adı verilir. Doğru cevap E seçeneğinde verilmiştir.