ŞEHİRCİLİK

Zaman içerisinde şehirlerin giderek büyümesi, yoğunlaşması, ekonomi ve teknoloji alanlarındaki gelişmişliği ile beraber yeni bir tanımlama olarak “büyükşehir” kavramına ihtiyaç duyulmuştur.

Diğer seçenekler, bir şehrin büyükşehir  olmasında önem taşır. Sağlık hizmetleri faktörleri bu faktörlerden değildir.

Geliştirilen yeni ölçütlerle metropilatan alan tanımlanırken; nüfus büyüklüğü ve yoğunluğu, tarım dışı alanlarda çalışan işgücü oranı, sektörlerin kapasite ve ciroları, merkezdeki kentle bütünleşebilme düzeyi, merkezdeki kentin egemenliği ve karşılıklı bağımlılık, erişebilirlik, ulaşım sistemlerinin gelişmişlik düzeyi, donatılardaki çeşitlilik dikkate alınır.

ABD’de 1910 yılı genel nüfus sayımı,  Metropolitan district ifadesinin kullanılarak, “metropolitan alanın” resmi olarak nüfus ölçütüne göre tanımlandığı ilk önemli gelişmedir.

Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Bürosu tarafından metropolitan alan konusunda
belirlenen kriterler; nüfus, iş-meşguliyet ve merkezi kent ile diğer kentlerin ilişkisi şeklindedir.

ABD’nin birçok eyaletindeki en büyük yerel yönetim birimidir.

Ölçek sorunu, küçük belediyelerde kaynakların etkin ve yerinde kullanılmasını sağlarken, nüfus yığılması olan büyük kentlerde hizmete olan aşırı talebin yol açtığı bir fırsat durumunun varlığına dikkat çekilmektedir, ifadesi Kamu yönetiminin değerlendirilmesinde doğru değildir.

2012 yılında, büyükşehir yönetim modelinde elde edilen başarılar sonucunda 5216 sayılı kanunla, İl mülki sınırlarını büyükşehir belediyesi sınırları olarak genişletilerek, nüfus kriterini sağlayamayan illerin, büyükşehir olabilmelerinin önü açılmıştır.

Avrupa ve Kuzey Amerika’da büyük kentler 19.yy’da süren endüstriyel devrimin ve
kırsal yörelerden kentlere doğru yoğun göçün sonucu olarak doğmuşlardır.

Kalkınmış ülkelerdeki büyükşehir alanlarında yapılan incelemeler, bu alanların ortaya
çıkmalarında ve gelişmelerinde hem iç hem de dış göçlerin etkili olduğunu ortaya koymaktadır.

Buna göre il sınırları içinde olmak ve valilik binası merkez alınmak kaydıyla,
• Nüfusu 2.000.000’dan fazla olan büyükşehirlerde 50 km yarıçapındaki yerleşim
yerleri,
• Nüfusu 1.000.000 - 2.000.000 arası olan büyükşehirlerde 30 km yarıçapındaki yerleşim yerleri,
• Nüfusu 1.000.000’dan az olan büyükşehirlerde ise 20 km yarıçapındaki yerleşim
yerleri, büyükşehire dahil edilmiştir.

Bir şehri “büyükşehir” mertebesine ulaştıran belli başlı faktörler bulunmaktadır. Bunların başında coğrafi, demografik, ekonomik ve hukuki faktörler ile kamu hizmeti uygulamaları gelmektedir.

Dünyanın en kalabalık metropolü Tokyo’dur.

Büyükşehir en genel anlamıyla nüfusun yoğun olduğu ve ekonomik, sosyal ve yönetim açısından o bölgenin merkezi durumunda bulunan merkezi kent veya kentlerin, çevrekentleriyle oluşturduğu” birim olarak tanımlanmaktadır.

County, ABD’nin birçok eyaletindeki en büyük yerel yönetim birimidir (Türker, 1999, s.596). Bu birimlerin seçilmiş bir meclisi bulur ve coğrafi bir bölge içinde faaliyet yürüten önemli bir mahalli idare birimidir. Connecticut ve RholeIsland dışında ABD’yi oluşturan üye federe devletlerin(eyaletlerin)tümünde var olan county’ler, New England eyaletindeki sadece yargı görevini ifade eden County Louissiana’da “Parish” adını alır

29 Ekim 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti ilan edildiğinde “belediye sayısı 421 iken, 1930 yılına yani 1580 sayılı Belediye Kanunu’nun yürürlüğe girdiği tarihe geldiğimizde az bir artış ile bu sayı 492’ye ulaşmıştır.

Türk yönetim ve hukuk sisteminde metropoller 1984 yılına kadar diğer kentlerden
farklı olarak değerlendirilmemiştir. 1984 yılında 3030 sayılı yasa ile metropoller “büyükşehir” adı ile tanımlanmış ve ülkenin yönetim sisteminde, diğer kentlerden farklı olarak
değerlendirilmiştir.

1987 yılında Bursa, Gaziantep ve Konya’da kent yönetimlerinden farklı bir yönetim
sistemi kurulmuş ve bu kentler büyükşehir olarak tanımlanmıştır. Ancak, aradan geçen
süre içerisinde metropoliten özellik göstermemesine karşın, başka bazı il merkezlerinde
de yasa ile alt-kademe belediyeleri oluşturularak büyükşehir belediyesi kurulması yoluna
gidilmiştir. 1993 yılında Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, İzmit, Mersin, Kayseri
ve Samsun da büyükşehir olarak ilan edilmiştir. 2000 yılında bu kentlere Adapazarı’da
eklenmiştir.

1987 yılında Bursa, Gaziantep ve Konya’da kent yönetimlerinden farklı bir yönetim
sistemi kurulmuş ve bu kentler büyükşehir olarak tanımlanmıştır. Ancak, aradan geçen
süre içerisinde metropoliten özellik göstermemesine karşın, başka bazı il merkezlerinde
de yasa ile alt-kademe belediyeleri oluşturularak büyükşehir belediyesi kurulması yoluna
gidilmiştir. 1993 yılında Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, İzmit, Mersin, Kayseri
ve Samsun da büyükşehir olarak ilan edilmiştir. 2000 yılında bu kentlere Adapazarı’da
eklenmiştir.

Ayrıca, 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı yasayla büyükşehir sınırları için coğrafi
ölçüm şartı getirilmiştir. Ancak nüfus yoğunlukları çok yüksek olduğundan İstanbul ve
İzmit illerinin tamamını büyükşehir sınırları içerisine alınmıştır.