ŞEHİRCİLİK

Meksika’da jakale, Panama’da rancho, Brezilya’da macambo, Arjantin’de favela, Tunus’ta gour- beville, Cezayir’de casbah, Fas’ta bidonville olarak adlandırılmaktadır.

İki toplumsal yapının ortak özelliği toplumun yoksul ve dar gelirli sınıflarını barındırmasıdır. Diğer şıklar iki kavram arasındaki farkları göstermektedir.

Birleşmiş Milletler Ajansı (UN-HABITAT), tarafından gecekondu: “konut standartlarından, güvenlikten yoksun, karakteristiğinde köhnelik ve sefalet barından bir şehir alanı” olarak tanımlanmaktadır.

Birleşmiş Milletler gecekonduyu, “yasal olmayan yer işgali ya da az gelirli kimselerin yaptıkları barınak” olarak tanımlamaktadır. B.M’nin kabul ettiği tanıma göre, gecekondunun özelliklerini bir arazinin yasal olmayan yollardan işgali ve üzerine düşük gelirli kimselerin yerleşmesi oluşturmaktadır.

Türkiye'de gecekondulaşmayı yaratan göç nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:

• Nüfusun hızla artması,
• Tarımın büyük ölçüde makineleşmesiyle işgücünün sanayi kentlerine kayması,
• Kırsal bölgelerde sağlık, beslenme, eğitim ve ulaşım gibi olanakların yetersizliği,
• Ölçülü toprak reformunun yapılamaması,
• Toprağın bölünmesi, verimin azalması ve yetersiz kalması,
• Kurulan fabrikaların genellikle büyük kent merkezlerinde yoğunlaşması

Gecekondular ve yoksulluk yuvaları, toplumun yoksul ve dar gelirli sınıflarını barındırır.

Gecekondulaşmaya iç göçü düzenlemeyle getirilebilecek önlemler arasında kooperatifleşme, merkez köy yaklaşımı, toprak ve tarım reformu sayılmaktadır.

Köy ve kırsal kesim ile kent arasındaki demografik dengeyi devam ettirebilmek için iç göçü düzenleme aracı olarak düşünülecek önlemler şunlardır:

- Kooperatifleşme

- Merkez köy uygulaması

- Toprak reformu

- Tarım reformu

Genel bir çerçevede, kentsel yenileme, farklı sebeplerle zaman içerisinde eskimiş, yıpranmış ya da terkedilmiş kent dokusunun, günün koşullarına göre yeniden canlandırılarak veya yeniden inşa edilerek kente kazandırılmasıdır.

Kentsel dönüşüm, kentsel sorunlara çözüm üretmek amacıyla, değişime uğrayan bir
bölgenin ekonomik, fiziksel, sosyal ve çevresel koşullarına kalıcı bir çözüm sağlamaya çalışan kapsamlı bir vizyon ve eylem olarak ifade edilmektedir (Thomas, 2003).

Slum (yoksul yuvaları), büyük kent merkezlerinde görülmektedir.

Getto, 10. yüzyılda Venedik’te yaşayan Yahudilerin zorunlu olarak ikamete tâbi tutuldukları ve etrafı çevrili, giriş-çıkışları kontrol altında tutulan yerleşim yerlerini ifade etmek için kullanılan bir kavramdır

Toprak reformuna ilişkin 2. yasal düzenleme 1973 yılında yürürlüğe giren 1757 sayılı Toprak ve Tarım Reformu Yasasıdır. Yasa genelde üç temel amacı gerçekleştirmeyi hedeflemiştir:
1. Ekonomik amaç: Toprağın verimli bir şekilde işletilmesini sağlayarak tarımsal
üretimi sürekli olarak artırmak, artan üretimin değerlendirilmesini sağlamak ve
kalkınma için zorunlu olan sanayinin gelişmesine ortam hazırlamak.
2. Sosyal amaç: Tarım kesiminde toprak ve gelir dağılımındaki dengesizliği gidermek, istihdam olanağı yaratmak ve mülk güvenliğini sağlamak.
3. Siyasal amaç: Çalışanlara Anayasa’nın öngördüğü hakları özgürce kullanma olanağı yaratmak.

Kentsel yenilemenin gelişimini şöyle dönemselleştirebiliriz:
• (1950-1960): Bu dönemde savaş sonrası tahrip edilen kent merkezlerinin yenilenmesi, konut ve yaşam standartlarının düzeltilmesi hedeflenmiştir. Sosyal devlet anlayışının hakim olduğu dönemde merkezi ve yerel yönetimlerin sürece aktif olarak
katılması dikkat çekmektedir.
• (1960-1970): Bu dönemde kent merkezlerindeki yıkıntı alanlarının düzenlenmesi ve eskimiş yapıların yıkılıp yeniden inşası söz konusudur. Özel sektörün inşa
sürecine dahil edildiği bu aşamada, yerleşkelerin büyümesi planlanmış ve bölge
planlama gündeme gelmiştir.
• (1970-1980): Toplu konut projeleri ve kentsel altyapı projelerinin amaçlandığı dönemdir. Yaşanan ekonomik krizler nedeniyle sosyal devlet anlayışının gerilemesiyle Kamu-Özel ortaklıklara dayalı projeler üretilmiştir.
• (1980-1990): Küreselleşme olgusunun geliştiği bu dönemde “sürdürülebilirlik”
yaklaşımı görülmektedir. Kamu fonlarını kullanan özel sektörün birçok ortaklıklarla ‘Kentsel Gelişim’ adı altında büyük şirketler kurduğu dönemde flagship (öncü) proje üretimi amaçlanmıştır.
• 2000’ler: Bu dönemde koruma ve tarihi miras anlayışının güçlenmesiyle kültür
eksenli proje üretimi başlamıştır. Ayrıca, yenileme politikası ve uygulamalarında
kapsam genişlemesi yaşanarak “Toplumsal Dönüşüm Projeleri” gündeme gelmiştir.

Kentsel yenilemenin gelişimini şöyle dönemselleştirebiliriz:
• (1950-1960): Bu dönemde savaş sonrası tahrip edilen kent merkezlerinin yenilenmesi, konut ve yaşam standartlarının düzeltilmesi hedeflenmiştir. Sosyal devlet anlayışının hakim olduğu dönemde merkezi ve yerel yönetimlerin sürece aktif olarak
katılması dikkat çekmektedir.
• (1960-1970): Bu dönemde kent merkezlerindeki yıkıntı alanlarının düzenlenmesi ve eskimiş yapıların yıkılıp yeniden inşası söz konusudur. Özel sektörün inşa
sürecine dahil edildiği bu aşamada, yerleşkelerin büyümesi planlanmış ve bölge
planlama gündeme gelmiştir.
• (1970-1980): Toplu konut projeleri ve kentsel altyapı projelerinin amaçlandığı dönemdir. Yaşanan ekonomik krizler nedeniyle sosyal devlet anlayışının gerilemesiyle Kamu-Özel ortaklıklara dayalı projeler üretilmiştir.
• (1980-1990): Küreselleşme olgusunun geliştiği bu dönemde “sürdürülebilirlik”
yaklaşımı görülmektedir. Kamu fonlarını kullanan özel sektörün birçok ortaklıklarla ‘Kentsel Gelişim’ adı altında büyük şirketler kurduğu dönemde flagship (öncü) proje üretimi amaçlanmıştır.
• 2000’ler: Bu dönemde koruma ve tarihi miras anlayışının güçlenmesiyle kültür
eksenli proje üretimi başlamıştır. Ayrıca, yenileme politikası ve uygulamalarında
kapsam genişlemesi yaşanarak “Toplumsal Dönüşüm Projeleri” gündeme gelmiştir.

Türkiye’de kentsel dönüşüm sürecinde Başbakanlık Toplu Konut İdaresi (TOKİ) kamu adına devreye girmekte ve bu alandaki kamu müdahalelerini gerçekleştirmektedir.