ŞEHİRCİLİK

1927 yılı verilerine göre genel şehirleşme düzeyi en düşük bölge, Karadeniz’dir.

Klasik kentleşme nedenlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

Tarım tekniklerinin ilerlemesi

Çalışma olanakları

Ulaşım tekniklerinin gelişmesi

Coğrafi nedenler

Hukuki ve siyasi nedenler

Göç etme eğilimi

İngiltere’de Ebenezer Howard’ın öncülüğünde “bahçe kentler” ya da “yeni kentler” başlıkları altında tartışılan ve kentleri fiziksel çevre sorunlarından kurtarmayı amaçlayan “Yeni Kentler Yasası”nın çıkarılmıştır. 1946 yılında çıkarılan bu yasayla önerilen çözüm, sanayileşme ile doğaya dönük yerleşim yerlerini bir arada barındıracak çevre yaratmaktı. Bu yasa çerçevesinde 30’dan çok yeni kent kurularak, farklı bir kentleşme modelinin adımları atıldı.

Şehirleşmeye etki eden çağdaş nedenler; devletler arasında oluşturulan ekonomik işbirliği toplulukları, serbest bölge uygulaması, yabancı işçiler ve halkın hareket etme olanağının artmasıdır.

Serbest bölge uygulamasının genel amacı, ticaret yapan kişi veya kuruluşlara bu ticaretleri esnasında gereken güvenliği sağlamak ve vergi almamaktır.

Ülkemizde, 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 1985 yılında yürürlüğe girmesiyle değişik yıllarda 21 adet serbest bölge hizmete girmiştir: Mersin ve Antalya Serbest Bölgeleri (1987), Ege ve İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgeleri (1990), Trabzon ve Adana (Yumurtalık) Serbest Bölgeleri (1992), İstanbul (Tuzla Deri), Doğu Anadolu (Erzurum), Mardin Serbest Bölgeleri (1995), Avrupa (Çorlu) Serbest Bölgesi (1996), İstanbul Menkul Kıymetler Serbest Bölgesi (1997), İzmir (Menemen), Rize, Samsun, İstanbul (Trakya), Kayseri ve Gaziantep Serbest Bölgeleri (1998), Bursa ve Denizli Serbest Bölgeleri (2000), Kocaeli ve TUBİTAK-MAM Serbest Bölgeleri (2001).

1927 yılı için şunlar görülmektedir:

• 1927’de, şehirsel yerleşmelerin % 93’ü kasabalardan meydana gelmekte, bunlar, ülke yerleşme sistemi ve genel şehirleşme olgusu içinde önemli yer işgal etmektedir.
• 1927’de sayıları çok az olan Türkiye şehirleri, genelde orta büyüklüktedir. Şehirlerden sadece iki tanesi büyüklük olarak 100.000 nüfusu aşmış durumdadır.
• Türkiye bu tarihlerde, büyük şehir ve şehirsel hiyerarşi oluşturma sürecinin henüz başlangıç evresini yaşamaktadır.
• Cumhuriyetin ilk yıllarında, ülke nüfusunun ancak ¼’ü kasaba ve şehirlerde toplanmış, ¾’ü kırsal yerleşmelerde yaşamaktadır.
• Kasaba ve şehirler neredeyse aynı oranda şehirsel nüfusun toplandığı yerlerdir.
• Ülke genelinde kasabalaşma ve şehirleşme düzeyleri oldukça düşüktür.
• 1927 yılında Türkiye’nin bölgelere göre kasabalaşma oranları birbirine yakın, şehirleşme oranları ise, çok farklıdır.
• Genel şehirleşme düzeyi en düşük bölge, Karadeniz’dir. Doğu Anadolu ve Orta Anadolu bölgeleri de ülke ortalamasının altında oranları sahip diğer alanlardır. Marmara Bölgesi, Cumhuriyetin kuruluş yıllarında dahi % 50’ye yaklaşan genel şehirleşme düzeyi sergilemektedir.

Türkiye’de 1950’lerden itibaren iç göçlerin yarattığı ivme ile şehirleşme süreci hız kazanmıştır.

Türkiye’de 1950’lilerden itibaren iç göçlerin yarattığı ivme ile hız kazanan şehirleşme süreci, 1960’a gelindiğinde şehirsel yerleşme sayısını; 580’i kasaba, 82’si de şehir olmak üzere 662’ye çıkartmıştır. Yine bu devrede, 1927’de 2 olan 100.000’den fazla nüfuslu şehir sayısı 9 ulaşırken, 1950-1955 devresinde İstanbul, milyonu aşan nüfusuyla bir metropol konumuna yükselmiştir. Her bölgede kasaba sayısı artmakla birlikte, en fazla artış, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde gerçekleşmiştir. Kıyı bölgeleri, yer şekillerinin oluşum süreçleriyle ilgili olarak ortaya çıkmış doğu-batı doğrultulu oluk alanları, büyük şehirlerin çevreleri, kasabaların en fazla arttığı kesimlerdir. 1960’da bütün bölgelerdeki şehir sayısı, 1927’ye göre 1,4 ile 5,3 kat arasında artış göstermiştir. Ege ve Karadeniz, şehir sayısındaki artışın en fazla olduğu bölgelerdir. Yine bu dönemde Karadeniz ve Doğu Anadolu dışındaki bölgelerde, nüfusu 100.000’i aşan büyük şehirler belirmiştir ki, bu konuda en fazla dikkatleri üzerinde toplayan bölge, Orta Anadolu’dur. Ankara'nın dışında Eskişehir, Konya ve Kayseri hem bulundukları alanda bölgesel rolleri belirginleşmiş hem de ülke ölçeğinde  önemli şehirler arasında boy göstermişlerdir.

Birinci Kalkınma Plânı, 1963-1967 yılları arasında uygulanmıştır.

2000 yılında şehirsel yerleşme sayısının artması yanında, şehirsel yerleşmeler arasındaki hiyerarşinin iyice belirginleştiği gözlenmektedir. İstanbul ve Ankara’nın ülke metropolü, İzmir, Bursa ve Adana’nın ise bölgesel metropol kimliği kazandığı, Gaziantep’in böyle bir hiyerarşik göreve çok yaklaştığı bu devrede, Konya, Kayseri, Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Malatya, Samsun, Trabzon gibi bölgesel şehirlerin, Van, Şanlıurfa, Denizli, Mersin gibi eksik işlevli bölgesel merkezlerin ortaya çıktığı tespit edilmektedir.