ŞEHİRCİLİK

Şehirleşmenin başlangıcını çok eski çağlara kadar götürebiliriz. İlk kentler, MÖ 3000 yılından önce Nil vadisinde ve Mezopotamya’da doğmuş, daha sonra Filistin, Anadolu, Orta Asya, İran, Suriye ve İndus vadisine yayılmıştır.

Klasik şehirleşme nedenleri aşağıda sıralanmıştır:

Tarım Tekniklerinin İlerlemesi

Çalışma Olanakları: Kamu ve özel sektörlerdeki çalışma olanakları

Ulaşım Tekniklerinin Gelişmesi

Coğrafi Nedenler

Hukuki ve Siyasi Nedenler: Miras yoluyla paylaşılan arazilerin mirasçılardan yalnız biri tarafından tamamının veya büyük kısmının elde tutulduğu kapalı veraset sistemi

Göç Etme Eğilimi

Klasik şehirleşme nedenleri aşağıda sıralanmıştır:

Tarım Tekniklerinin İlerlemesi

Çalışma Olanakları: Kamu ve özel sektörlerdeki çalışma olanakları

Ulaşım Tekniklerinin Gelişmesi

Coğrafi Nedenler

Hukuki ve Siyasi Nedenler: Miras yoluyla paylaşılan arazilerin mirasçılardan yalnız biri tarafından tamamının veya büyük kısmının elde tutulduğu kapalı veraset sistemi

Göç Etme Eğilimi

Motorlu sanayideki ilerlemelerle birlikte araç, demir-yolu ve hava taşımacılığında önemli adımlar atılarak “toplu taşıma”daki dönüşümler son derece hız kazanmıştır.

Haberleşmenin gelişmesinin fikir ve bilgilerin geliştirilmesinin bir unsuru olarak kültürel üretimin de merkezi olan kentlerin çekiciliği daha da artmıştır

Türkler’in Anadolu’ya hakim olmalarından sonra Anadolu’daki kentlerin Türkleşmesi oluşumu şekilleri aşağıdadır:

Eski kentlerin gelişerek yeni bir yapısının ortaya çıkması,

Yeni kentlerin kurulması veya kendiliğinden oluşmaları,

Göçebelerin kentlere yerleşmeleri

1927 yılı için şu noktaların altı çizilebilir:

Cumhuriyetin kuruluş yıllarında dahi % 50’ye yaklaşan genel şehirleşme düzeyi sergilemektedir.

1950’lilerden itibaren iç göçlerin yarattığı ivme ile hız kazanan şehirleşme süreci, 1960’a gelindiğinde şehirsel yerleşme sayısını; 580’i kasaba, 82’si de şehir olmak üzere 662’ye çıkartmıştır. 1950-1955 devresinde İstanbul, milyonu aşan nüfusuyla bir metropol konumuna yükselmiştir. Türkiye’de sosyo-ekonomik sorunlara plânlı/programlı çözümler getirilmeye çalışılmış ve bu amaçla beşer yıllık kalkınma plânları ve birer yıllık icra programları uygulama aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır.

İkinci plân döneminde şehirleşme, ekonomi için itici bir güç, sosyal değişme için ise hızlandırıcı bir unsur şeklinde düşünülmüştür. Böylelikle şehirleşme tarımda modernleşme ve endüstrileşmeyle birlikte kalkınma ve gelişmenin üç temel bileşeninden biri kabul edilmiştir

İstanbul ve Ankara’nın ülke metropolü, İzmir, Bursa ve Adana’nın ise bölgesel metropol kimliği kazandığı, Gaziantep’in böyle bir hiyerarşik göreve çok yaklaştığı bu devrede, Konya, Kayseri, Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Malatya, Samsun, Trabzon gibi bölgesel şehirlerin, Van, Şanlıurfa, Denizli, Mersin gibi eksik işlevli bölgesel merkezlerin ortaya çıktığı tespit edilmektedir

Çağdaş şehirleşme nedenleri aşağıdadır:

Ekonomik İşbirliği Toplulukları

Serbest Bölge Uygulaması

Yabancı İşçiler

Toplu Taşımacılık Alanındaki İlerlemeler

OECD’nin ParisAntlaşması’nın 1. maddesinde belirlenmiş amaçları şöyledir:

1946 yılında İngiltere’de Ebenezer Howard’ın öncülüğünde “bahçe kentler” ya da “yeni kentler” başlıkları altında tartışılan ve kentleri fiziksel çevre sorunlarından kurtarmayı amaçlayan “Yeni Kentler Yasası”yla  önerilen çözüm, sanayileşme ile doğaya dönük yerleşim yerlerini bir arada barındıracak çevre yaratmaktı.

Şehirleşmeye etki eden çağdaş nedenler; devletler arasında oluşturulan ekonomik işbirliği toplulukları,serbest bölge uygulaması, yabancı işçiler ve halkın hareket etme olanağının artması olarak sıralanabilir.

Türkiye ile AET arasındaki ilişkiler ilk olarak Türkiye’nin bir ortaklık anlaşması yapmak için 1959 yılında topluluğa başvurmasıyla başladı. Bunun üzerine iki taraf arasında görüşmeler yapılarak 1963’te imzalanan ve 1 Aralık 1964’te yürürlüğe giren Ankara Antlaşması ile somut adımlar atılmış oldu. Antlaşma’nın amacı 2. maddesinde şöyle belirtilmiştir: “Anlaşma'nın amacı, Türkiye ekonomisinin hızlandırılmış kalkınmasını ve Türk halkının çalıştırılma seviyesinin ve yaşama şartlarının yükseltilmesini sağlama gereğini tümü ile gözönünde bulundurarak, taraflar arasındaki ticari ve ekonomik ilişkileri aralıksız ve dengeli olarak güçlendirmeyi teşvik etmektir.”

3218 sayılı “Serbest Bölgeler Kanunu”nun yürürlüğe girmesiyle beraber İstanbul’da ; İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgeleri (1990), (1992), İstanbul (Tuzla Deri), İstanbul Menkul Kıymetler Serbest Bölgesi (1997) olak üzere 3 adet serbest bölge hizmete girmiştir.

Türkler’in Uygurlar’dan önce yerleşik yaşamı bildikleriyle ilgili bir kanıt da Ergenekon Destanı’ndan çıkarılabilir. Bu destanda yerleşik bir toplumun, nüfus artışı ve coğrafi sorunlar nedeniyle göç edişi anlatılmaktadır.

1952 yılında yürürlüğe giren Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Antlaşması aynı zamanda bugünkü Avrupa Birliği’nin de temellerini oluşturan 1951 Paris Antlaşmasıyla imzalanmıştır.  Kuruluşunda 6 üye ülkenin (Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya ve Lüksemburg) bulunduğu topluluğun hedefi, üye ülkeler arasında ortak bir kömür ve çelik pazarı oluşturmakla beraber ekonomik ve hayat seviyelerini yükseltmektir.

Uygurlar  ilk kentli Türk topluluğu olarak kabul edilirler.

Günümüzde Türkiye nüfusunun 2/3’ünden fazlası şehirsel karakterli yerleşmelerde oturur hale gelmiştir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında, ülke nüfusunun ancak 1/4’ü kasaba ve şehirlerde toplanmış,3/4’ü kırsal yerleşmelerde yaşamaktadır.