ŞEHİRCİLİK - Deneme Sınavı - 8

Yunan medeniyetinde sosyal ve politik ilişkiler ana kentsel mekânları oluştururken, Roma medeniyetindeki mekânlarda ise düzen ve gücün bir arada denetlendiği, askeri – politik görüşlerin birbirleriyle rekabet halinde olduğu, devamlı gerilimin – değişimin olduğu görülmektedir.

Yunan medeniyetinde sosyal ve politik ilişkiler ana kentsel mekânları oluşturur. Mısır da ise bu olgu dini ve tekil güç etrafında şekillenmiştir.

Cullen’a, (1976) göre şehir iki dünyanın birleşimidir.

İşpir, E., G., (2000, 2) tarafından şehircilik biliminin birçok bilim dalıyla yakından ilişkili olduğunu “disiplinler arası” özelliğini vurgulamış, ve şehirciliğin “kamu yönetimi, ekonomi, coğrafya, mimarlık, mühendislik, sosyoloji, sosyal psikoloji, tarih ve sanat tarihi, kriminoloji” ile ilgili olduğunu belirtmiştir.

Simmel, G. (2000, 180; Avcı, S. 2004, 10) şehri "herşeyden önce en yüksek düzeyde ekonomik işbölümünün gerçekleştiği mekânlar" olarak tanımlamaktadır.

Rob Krier (1979) tarafından şehir; “Şehrin özelliklerine uygun, şehirdeki diğer mekânları içeren ya da onunla birlikte yapılandırılan yerleşme” olarak tanımlanır.

Genelde araştırmacılar çevreyi görsel açıdan ele alırlar. Gordon Cullen bu işleyişin nasıl olduğunu algılamada ve çevreyi anlamada üç yol önermektedir.

1933 yılında Atina da yapılan Uluslararası Modern Mimari Kongresi CIAM (Congress Internationaux d'Architecture Moderne) sonucu ortaya çıkarılan Atina Sözleşmesi mimari ve Modern Akımın şehir planlamasındaki teorisini belirginleştirmiştir.

Şehirlerin kurulmaya başladığı ilk zamanlardan bu yana “nereye kurulacağı” sorusu kendini hissettirmiştir. Şehirlerin oluşumunda olağan seyir bunların coğrafi açıdan hem ham madde kaynaklarına yakın hem de ulaşıma (deniz-kara) elverişli yerlerde kurulması olmuştur ve nitekim gelişmiş ülkelerdeki birçok büyükşehir – Rotterdam, Londra, New York, San Fransisco gibi – deniz taşımacılığının önem taşıdığı zamanlarda kurulmuş kıyı yerleşme alanlarıdır. Bundan başka, eski çağlardan bu yana şehirlerin nehir kenarlarında veya yakınında bulunması önemli bir tercih sebebi olmuştur. Nehirler, ulaşım, sulama ve enerji sağlama gibi pek çok amaçla kullanılabildiği için şehirleşme açısından hayati bir öneme sahip olmuştur.

İngiltere’de Ebenezer Howard’ın öncülüğünde “bahçe kentler” ya da “yeni kentler” başlıkları altında tartışılan ve kentleri fiziksel çevre sorunlarından kurtarmayı amaçlayan “Yeni Kentler Yasası”nın çıkarılması buna bir örnektir. 1946 yılında çıkarılan bu yasayla önerilen çözüm, sanayileşme ile doğaya dönük yerleşim yerlerini bir arada barındıracak çevre yaratmaktı.

Ülke yönetimlerinin belirledikleri plan-program çerçevesinde şehirleşmeyi geliştirmek istemeleri ve bu konularla ilgili yasal düzenlemeler getirmeleri de şehirleşme açısından önemli faktör olmuştur. İngiltere’de Ebenezer Howard’ın öncülüğünde “bahçe kentler” ya da “yeni kentler” başlıkları altında tartışılan ve kentleri fiziksel çevre sorunlarından kurtarmayı amaçlayan “Yeni Kentler Yasası”nın çıkarılması buna bir örnektir. 1946 yılında çıkarılan bu yasayla önerilen çözüm, sanayileşme ile doğaya dönük yerleşim yerlerini bir arada barındıracak çevre yaratmaktı. Bu yasa çerçevesinde 30’dan çok yeni kent kurularak, farklı bir kentleşme modelinin adımları atıldı.

Şehirleşmeye etki eden çağdaş nedenler; devletler arasında oluşturulan ekonomik işbirliği toplulukları, serbest bölge uygulaması, yabancı işçiler ve halkın hareket etme olanağının artması olarak sıralanabilir.

Genel anlamıyla ekonomik işbirliği, ulusal düzeyde örgütlenen ekonomilerin dünya ölçeğindeki bölünmüşlük derecesini azaltmak için bu ekonomilerin bütünleşmesidir. Karluk’a göre ekonomik bütünleşme: “Birleşmeye giden ekonomilerde mal ve hizmet akımlarına serbesti sağlayıp, mal ve ticarete engel olan kısıtlamaların ortadan kaldırılarak bir ortak pazarın oluşturulmasıdır.” Böylelikle, ülkelerin ekonomileri daha büyük bir pazara sahip olacak ve üretim ağları genişleyecektir.

14 Aralık 1960 tarihinde imzalanan Paris Sözleşmesi’ne dayanılarak kurulan ve 30 Eylül 1961 tarihinde resmen faaliyete başlayan OECD "İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı" nın kurumsal kısaltmasıdır.

14 Aralık 1960 tarihinde imzalanan Paris Sözleşmesi’ne dayanılarak kurulan ve 30 Eylül 1961 tarihinde resmen faaliyete başlayan OECD (İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı)nın Paris Antlaşması’nın 1. maddesinde belirlenmiş amaçları şöyledir:

İlk kentli Türk topluluğu kabul edilen Uygurlardan sonra özellikle XIII. yy.’dan sonra Anadolu’da şehirleşme faaliyetleri hız kazanmıştır.

2000 yılında şehirsel yerleşme sayısının artması yanında, şehirsel yerleşmeler arasındaki hiyerarşinin iyice belirginleştiği gözlenmektedir. İstanbul ve Ankara’nın ülke metropolü, İzmir, Bursa ve Adana’nın ise bölgesel metropol kimliği kazandığı görülür.

Şehirleşmenin başlangıcını çok eski çağlara kadar götürebiliriz. İlk kentler, MÖ 3000 yılından önce Nil vadisinde ve Mezopotamya’da doğmuş, daha sonra Filistin, Anadolu, Orta Asya, İran, Suriye ve İndus vadisine yayılmıştır.

Klasik şehirleşme nedenleri aşağıda sıralanmıştır:

Tarım Tekniklerinin İlerlemesi

Çalışma Olanakları: Kamu ve özel sektörlerdeki çalışma olanakları

Ulaşım Tekniklerinin Gelişmesi

Coğrafi Nedenler

Hukuki ve Siyasi Nedenler: Miras yoluyla paylaşılan arazilerin mirasçılardan yalnız biri tarafından tamamının veya büyük kısmının elde tutulduğu kapalı veraset sistemi

Göç Etme Eğilimi

Klasik şehirleşme nedenleri aşağıda sıralanmıştır:

Tarım Tekniklerinin İlerlemesi

Çalışma Olanakları: Kamu ve özel sektörlerdeki çalışma olanakları

Ulaşım Tekniklerinin Gelişmesi

Coğrafi Nedenler

Hukuki ve Siyasi Nedenler: Miras yoluyla paylaşılan arazilerin mirasçılardan yalnız biri tarafından tamamının veya büyük kısmının elde tutulduğu kapalı veraset sistemi

Göç Etme Eğilimi