ŞEHİRCİLİK - Deneme Sınavı - 6

Şehirleşmeye etki eden çağdaş nedenler; devletler arasında oluşturulan ekonomik işbirliği toplulukları, serbest bölge uygulaması, yabancı işçiler ve halkın hareket etme olanağının artmasıdır.

Serbest bölge uygulamasının genel amacı, ticaret yapan kişi veya kuruluşlara bu ticaretleri esnasında gereken güvenliği sağlamak ve vergi almamaktır.

Ülkemizde, 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 1985 yılında yürürlüğe girmesiyle değişik yıllarda 21 adet serbest bölge hizmete girmiştir: Mersin ve Antalya Serbest Bölgeleri (1987), Ege ve İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgeleri (1990), Trabzon ve Adana (Yumurtalık) Serbest Bölgeleri (1992), İstanbul (Tuzla Deri), Doğu Anadolu (Erzurum), Mardin Serbest Bölgeleri (1995), Avrupa (Çorlu) Serbest Bölgesi (1996), İstanbul Menkul Kıymetler Serbest Bölgesi (1997), İzmir (Menemen), Rize, Samsun, İstanbul (Trakya), Kayseri ve Gaziantep Serbest Bölgeleri (1998), Bursa ve Denizli Serbest Bölgeleri (2000), Kocaeli ve TUBİTAK-MAM Serbest Bölgeleri (2001).

1927 yılı için şunlar görülmektedir:

• 1927’de, şehirsel yerleşmelerin % 93’ü kasabalardan meydana gelmekte, bunlar, ülke yerleşme sistemi ve genel şehirleşme olgusu içinde önemli yer işgal etmektedir.
• 1927’de sayıları çok az olan Türkiye şehirleri, genelde orta büyüklüktedir. Şehirlerden sadece iki tanesi büyüklük olarak 100.000 nüfusu aşmış durumdadır.
• Türkiye bu tarihlerde, büyük şehir ve şehirsel hiyerarşi oluşturma sürecinin henüz başlangıç evresini yaşamaktadır.
• Cumhuriyetin ilk yıllarında, ülke nüfusunun ancak ¼’ü kasaba ve şehirlerde toplanmış, ¾’ü kırsal yerleşmelerde yaşamaktadır.
• Kasaba ve şehirler neredeyse aynı oranda şehirsel nüfusun toplandığı yerlerdir.
• Ülke genelinde kasabalaşma ve şehirleşme düzeyleri oldukça düşüktür.
• 1927 yılında Türkiye’nin bölgelere göre kasabalaşma oranları birbirine yakın, şehirleşme oranları ise, çok farklıdır.
• Genel şehirleşme düzeyi en düşük bölge, Karadeniz’dir. Doğu Anadolu ve Orta Anadolu bölgeleri de ülke ortalamasının altında oranları sahip diğer alanlardır. Marmara Bölgesi, Cumhuriyetin kuruluş yıllarında dahi % 50’ye yaklaşan genel şehirleşme düzeyi sergilemektedir.

Türkiye’de 1950’lerden itibaren iç göçlerin yarattığı ivme ile şehirleşme süreci hız kazanmıştır.

Türkiye’de 1950’lilerden itibaren iç göçlerin yarattığı ivme ile hız kazanan şehirleşme süreci, 1960’a gelindiğinde şehirsel yerleşme sayısını; 580’i kasaba, 82’si de şehir olmak üzere 662’ye çıkartmıştır. Yine bu devrede, 1927’de 2 olan 100.000’den fazla nüfuslu şehir sayısı 9 ulaşırken, 1950-1955 devresinde İstanbul, milyonu aşan nüfusuyla bir metropol konumuna yükselmiştir. Her bölgede kasaba sayısı artmakla birlikte, en fazla artış, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde gerçekleşmiştir. Kıyı bölgeleri, yer şekillerinin oluşum süreçleriyle ilgili olarak ortaya çıkmış doğu-batı doğrultulu oluk alanları, büyük şehirlerin çevreleri, kasabaların en fazla arttığı kesimlerdir. 1960’da bütün bölgelerdeki şehir sayısı, 1927’ye göre 1,4 ile 5,3 kat arasında artış göstermiştir. Ege ve Karadeniz, şehir sayısındaki artışın en fazla olduğu bölgelerdir. Yine bu dönemde Karadeniz ve Doğu Anadolu dışındaki bölgelerde, nüfusu 100.000’i aşan büyük şehirler belirmiştir ki, bu konuda en fazla dikkatleri üzerinde toplayan bölge, Orta Anadolu’dur. Ankara'nın dışında Eskişehir, Konya ve Kayseri hem bulundukları alanda bölgesel rolleri belirginleşmiş hem de ülke ölçeğinde  önemli şehirler arasında boy göstermişlerdir.

Birinci Kalkınma Plânı, 1963-1967 yılları arasında uygulanmıştır.

2000 yılında şehirsel yerleşme sayısının artması yanında, şehirsel yerleşmeler arasındaki hiyerarşinin iyice belirginleştiği gözlenmektedir. İstanbul ve Ankara’nın ülke metropolü, İzmir, Bursa ve Adana’nın ise bölgesel metropol kimliği kazandığı, Gaziantep’in böyle bir hiyerarşik göreve çok yaklaştığı bu devrede, Konya, Kayseri, Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Malatya, Samsun, Trabzon gibi bölgesel şehirlerin, Van, Şanlıurfa, Denizli, Mersin gibi eksik işlevli bölgesel merkezlerin ortaya çıktığı tespit edilmektedir.

Şehircilik ise en kısa ve öz tanımı ile; insanların refahı ve mutluluğu için çalışan, ülke ve bölge planlaması ile ilgili olarak fiziksel, ekonomik, sosyal, teknik, tarihsel, mali, hukuki ve estetik koşullar arasında en uygun düzeni arayan bir uğraş alanı, bir bilim (kentbilim) dalıdır. Doğru cevap B'dir.

Tarihte bilinen ilk yerleşmeler toprağa bağlı üretim biçiminin başladığı Cilalı Taş Devri'nin (M.Ö. 8000-5500) sonlarına doğrudur. Doğru cevap C'dir.

Rönesans döneminde kentlerin biçimlenişinde temel alınan unsurlar;

Doğru cevap E'dir.

18. yüzyılda Avrupa’da gelişen Sanayi Devrimi ile kentler teknolojiyle paralel olarak büyümeye başladılar. İvme kazanarak büyüyen bu şehirlerde gelişme merkezden çeperlere yayılarak oluyordu. Bu biçim, öncesinde Rönesans, Roma ve Eski Yunan kentlerinde de uygulanmıştı. Merkezden çepere yayılarak oluşan bu kentlere ‘’örümcek ağı’’ planlı kentler denilmektedir. ABD'de Washington, Almanya Federal Cumhuriyeti'nde Karlsruhe, Avustralya'da Canberra ve Brezilya'da Brasilia kenti bu tip planlamaya örnektir. Doğru cevap A'dır.

“Plan yapma süreci; kentsel-kırsal arazi kullanımlarının yer seçimi, yoğunluk, yapılaşma v.b. kararların belirlenmesi, gelişme ve koruma dengesinin kurulması v.b. ve uygulamaya ilişkin esasların belirlenmesini kapsamaktadır.’’ Planın formüle edilme sürecinde veri toplama aşamasından kopmadan geri dönüşler yaparak, tüm olasılıklar göz önünde bulundurarak en doğru planlama yapılır. Uygulamadan önceki son aşamadır. Doğru cevap D'dir.

Klasik yöntemle yapılan geleneksel veri toplama işi maliyet, zaman ve insan gerektiren bir yapıdır. Bu da günümüz teknolojisine uygun değildir. Planlamada veri toplama için KBS sistemi geliştirilmiştir. KBS’nin açılımı Kent Bilgi Sistemidir. 1960 lı yıllarda başlayan bilgi edinme sistemleri planlama sistemine de kaçınılmaz olarak entegre edilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Yomralıoğlu veri toplama evresinde elde edilen bilgilerin sahip olması gereken nitelikleri şu şekilde sıralamıştır(Yomralıoğlu, 2005):

Doğru cevap D'dir.

Türkiye’deki gerçek anlamda ilk planlamayı Von Moltke İstanbul’un kent haritasını kullanarak 1836- 1839 yılları arasında yapmıştır. Doğru cevap E'dir.

Planlamanın ilk imar mevzuatı 1848 tarihli “Ebniye Nizamnamesi’’ dir. Daha sonra bu Nizamname 1882 tarihli ‘’Ebniye Kanunu’’ tarafından yürürlükten kaldırılmıştır. Ebniye Kanunu, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk imar kanunu olup, belediyelerin imar faaliyetleriyle ilgili düzenlemelere yer vermiştir. Doğru cevap D'dir.

3194 sayılı İmar Kanununun 7. maddesinin B fıkrasında nüfusu 10.000‟i aşan yerleşim birimlerinin imar planlarının yapılmasının mecburi olduğu ifade edilmiştir. Bu ifadeye göre bir yerleşim biriminin son nüfus sayımındaki güncel nüfusunun 10.000‟i aşması halinde burada imar planının yapılması artık ihtiyari bir durum olmaktan çıkarak bir zorunluluk halini alacaktır. Doğru cevap C'dir.

Kent planlamasına klasik yaklaşımlar başlığı altında incelenmesi gereken dönem 15. yüzyıldan itibaren başlayıp 20. yüzyıla kadar olan süre tanımlanabilir.

Rönesans döneminde kentlerin biçimlenişinde temel alınan unsurlar; kentteki açık alanlar ve meydanlar, kent merkezinde kamu binalarının yer alması, düzgün yol akslarının sağlanması, ızgara sistemi ve kent surları.