ŞEHİRCİLİK - Deneme Sınavı - 11

İlk kentler, MÖ 3000 yılından önce Nil vadisinde ve Mezopotamya’da doğmuş, daha sonra Filistin, Anadolu, Orta Asya, İran, Suriye ve İndus vadisine yayılmıştır. O tarihten bu güne şehirleşme eğilimi dünyanın çeşitli bölgelerine yayıldıysa da, belirli bir tarihten itibaren hız kazandığını görmekteyiz. Özellikle Sanayi Devrimi’yle birlikte şehirlerin gelişmesi olağanüstü bir güç kazandı. Doğru cevap D'dir.

Şehirlerin oluşumunda olağan seyir bunların coğrafi açıdan hem hammadde kaynaklarına yakın hem de ulaşıma (deniz-kara) elverişli yerlerde kurulması olmuştur. Bundan başka, eski çağlardan bu yana şehirlerin nehir kenarlarında veya yakınında bulunması önemli bir tercih sebebi olmuştur. Nehirler, ulaşım, sulama ve enerji sağlama gibi pek çok amaçla kullanılabildiği için şehirleşme açısından hayati bir öneme sahip olmuştur. Doğru cevap E'dir.

İngiltere’de Ebenezer Howard’ın öncülüğünde “bahçe kentler” ya da “yeni kentler” başlıkları altında tartışılan ve kentleri fiziksel çevre sorunlarından kurtarmayı amaçlayan “Yeni Kentler Yasası”nın çıkarılması buna bir örnektir. 1946 yılında çıkarılan bu yasayla önerilen çözüm, sanayileşme ile doğaya dönük yerleşim yerlerini bir arada barındıracak çevre yaratmaktı. Bu yasa çerçevesinde 30’dan çok yeni kent kurularak, farklı bir kentleşme modelinin adımları atıldı. Doğru cevap A'dır.

Klasik şehirleşmenin nedenleri olarak; tarım tekniklerinin ilerlemesi, çalışma olanakları, ulaşım tekniklerinin gelişmesi, coğrafi nedenler, hukuki ve siyasi nedenler ile göç etme eğilimleri gösterilir. Şehirleşmeye etki eden çağdaş nedenler ise devletler arasında oluşturulan ekonomik işbirliği toplulukları, serbest bölge uygulaması, yabancı işçiler ve toplu taşımacılık alanındaki ilerlemeler olarak sıralanabilir. Doğru cevap E'dir.

Ekonomik işbirliği bakımından bir diğer önemli adım ise Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Antlaşması’dır. 1952 yılında yürürlüğe giren Antlaşma aynı zamanda bugünkü Avrupa Birliği’nin de temellerini oluşturan 1951 Paris Antlaşmasıyla imzalanmıştır. Kuruluşunda 6 üye ülkenin (Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya ve Lüksemburg) bulunduğu topluluğun hedefi, üye ülkeler arasında ortak bir kömür ve çelik pazarı oluşturmakla beraber ekonomik ve hayat seviyelerini yükseltmektir. Doğru cevap B'dir.

Türkiye ile AET arasındaki ilişkiler ilk olarak Türkiye’nin bir ortaklık anlaşması yapmak için 1959 yılında topluluğa başvurmasıyla başladı. Bunun üzerine iki taraf arasında görüşmeler yapılarak 1963’te imzalanan ve 1 Aralık 1964’te yürürlüğe giren Ankara Antlaşması ile somut adımlar atılmış oldu. Doğru cevap B'dir.

İlk kentli Türk topluluğu kabul edilen Uygurlardan sonra özellikle XIII. yy.’dan sonra Anadolu’da şehirleşme faaliyetleri hız kazanmıştır. Doğru cevap D'dir.

1927 yılı için şu noktaların altı çizilebilir:

Doğru cevap C'dir.

1960 yılından sonra Türkiye’de sosyo-ekonomik sorunlara plânlı/programlı çözümler getirilmeye çalışılmış ve bu amaçla beşer yıllık kalkınma plânları ve birer yıllık icra programları uygulama aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Sözü edilen kalkınma plânlarından ilkinde (1963-1967), tarım sektöründe çalışan nüfusun endüstri ve hizmetlere kaydırılması hedeflenmiş, dolaylı olarak da şehirleşme özendirilmiştir. Doğru cevap A'dır.

Özellikle Sanayi Devrimi’yle birlikte şehirlerin gelişmesi olağanüstü bir güç kazandı. 1800’de şehirlerin toplam nüfusu 30 milyondan azdı; 1900’de 200 milyonu çoktan geçmişti.

Haberleşmenin gelişmesi kır nüfusunun kentin olanaklarından haberdar olmasını sağlamıştır. Haberleşmenin sağladığı diğer bir olanak da, insanların birbirleriyle daha kolay iletişime geçip bilgi ve fikirlerini aktarabilmesi olmuştur. Bu sayede, fikir ve bilgilerin geliştirilmesinin bir unsuru olarak kültürel üretimin de merkezi olan kentlerin çekiciliği daha da artmıştır.

1995-2000 yılları arasında "Türkiye’deki illere göre net göç hızı haritası"nda en fazla göç hızına sahip il Ardahan olarak gösterilmiştir.

Şehirleşmeye etki eden çağdaş nedenler; devletler arasında oluşturulan ekonomik işbirliği toplulukları, serbest bölge uygulaması, yabancı işçiler ve halkın hareket etme olanağının artması olarak sıralanabilir.

AET, 1992 yılında Maastricht Antlaşmasının yürürlüğe girmesi sonucu siyasal bir nitelik de kazanarak Avrupa Birliği (AB) ismini almıştır. Avrupa Birliği, tüm üye ülkeleri bağlayan standart yasalar aracılığıyla, insan, eşya, hizmet ve sermaye dolaşımı özgürlüklerini kapsayan bir ortak pazar (tek pazar) geliştirmiştir.

Ülkemizde, 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 1985 yılında yürürlüğe girmesiyle değişik yıllarda 21 adet serbest bölge hizmete girmiştir: Mersin ve Antalya Serbest Bölgeleri (1987), Ege ve İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgeleri (1990), Trabzon ve Adana (Yumurtalık) Serbest Bölgeleri (1992), İstanbul (Tuzla Deri), Doğu Anadolu (Erzurum), Mardin Serbest Bölgeleri (1995), Avrupa (Çorlu) Serbest Bölgesi (1996), İstanbul Menkul Kıymetler Serbest Bölgesi (1997), İzmir (Menemen), Rize, Samsun, İstanbul (Trakya), Kayseri ve Gaziantep Serbest Bölgeleri (1998), Bursa ve Denizli Serbest Bölgeleri (2000), Kocaeli ve TUBİTAK-MAM Serbest Bölgeleri (2001). Doğru cevap B şıkkıdır.

Türkler’in Uygurlar’dan önce yerleşik yaşamı bildikleriyle ilgili bir başka kanıt da Ergenekon Destanı’ndan çıkarılabilir. Bu destanda yerleşik bir toplumun, nüfus artışı ve coğrafi sorunlar nedeniyle göç edişi anlatılmaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

19.yy sonlarında yaşanan teknolojik ve siyasi gelişmelerle beraber kentlerin mekansal yapısında gelişme olduğu gözlenmiştir. Demiryollarının geçtiği kentlerde ticaret gelişmiş ve buralara ulaşım kolaylaştığı kentsel yapıda genişleme olmuştur. Siyasi gelişmelere paralel olarak idari merkezler ve askeri kışlalar kurulması, bunların bulunduğu kentleri çekim merkezi haline getirmiştir. Böylece, bu kentlerin mekansal yapısında da bir değişikliğe gidilmiştir. Doğru cevap E şıkkıdır.

1927’de, şehirsel yerleşmelerin % 93’ü kasabalardan meydana gelmekte, bunlar, ülke yerleşme sistemi ve genel şehirleşme olgusu içinde önemli yer işgal etmektedir. 1927’de sayıları çok az olan Türkiye şehirleri, genelde orta büyüklüktedir. Şehirlerden sadece iki tanesi büyüklük olarak 100.000 nüfusu aşmış durumdadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında, ülke nüfusunun ancak ¼’ü kasaba ve şehirlerde toplanmış, ¾’ü kırsal yerleşmelerde yaşamaktadır. Ülke genelinde kasabalaşma ve şehirleşme düzeyleri oldukça düşüktür. Genel şehirleşme düzeyi en düşük bölge, Karadeniz’dir. Doğu Anadolu ve Orta Anadolu bölgeleri de ülke ortalamasının altında oranları sahip diğer alanlardır. Marmara Bölgesi, Cumhuriyetin kuruluş yıllarında dahi % 50’ye yaklaşan genel şehirleşme düzeyi sergilemektedir. Doğru cevap E şıkkıdır.

2000 yılında şehirsel yerleşme sayısının artması yanında, şehirsel yerleşmeler arasındaki hiyerarşinin iyice belirginleştiği gözlenmektedir. İstanbul ve Ankara’nın ülke metropolü, İzmir, Bursa ve Adana’nın ise bölgesel metropol kimliği kazanmıştır. Doğru cevap A şıkkıdır.