Analitik Hiyerarşi Süreci

Bu kapsamda karar verme; yaşamın her evresinde karşılaşılan olaylar karşısında bilinçli ya da bilinçli olmadan yapılan seçimlerdir.

Çok kriterli karar verme teknikleri, aralarında çelişki bulunan kriter ve amaçların olduğu problemlerin çözümüne katkı sağlamak amacıyla geliştirilmiştir.

Çok kriterli karar verme teknikleri, aralarında çelişki bulunan kriter ve amaçların olduğu problemlerin çözümüne katkı sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Bu tekniklerin diğer bir özelliği de, sayısal ve sözel bilgi içeren kriterleri aynı anda ele alarak mümkün olan en iyi kararın verilmesinde yöneticilere büyük ölçüde fayda sağlamasıdır. 

Bu ünitede ele alacağımız Analitik Hiyerarşi
Süreci, alternatif sayısının belirli olduğu, hem nicel
hem de nitel kriterler içeren karar problemlerinde
alternatiflerin sıralanması veya seçilmesi amacıyla
kullanılan çok kriterli karar verme tekniğidir.

Bu tekniklere çok kriterli karar verme (ÇKKV) teknikleri denilmektedir. Bu teknikler kriterlerin skor, değer ve ağırlıkları ile karar vericilere alternatiflerin tanımlanması, değerlenirilmesi, sıralanması, sınıflandırılması, seçilmesi ve reddedilmesine yardımcı olan kavram, yaklaşımları içermektedir.

Çok kriterli karar verme teknikleri, karar vericilerin en iyi kararı verebilmesi için veri, bilgi ve deneyimin birlikte kullanılabildiği çözüm yolları sağlayan tekniklerdir.

Çok kriterli karar verme teknikleri ile üç temel problem tipine cevap aranmaktadır. Bunlar; en iyi alternatifi belirlemek (seçim problemleri), alternatifleri sınıflandırmak (sınıflama problemleri) ve alternatifleri sıralamaktır (sıralama problemleri). 

ÇKKV problemlerinin elemanları; amaç, kriterler, kriter ağırlıkları ve alternatiflerdir.

Karar Matrisi: Alternatiflerin ve kriterlerin bir
arada gösterildiği, karar probleminin çözümünde
kullanılan temel yapıdır. Matriste satırlarda alternatiflere, sütunlarda ise kriterlere yer verilir. Alternatif ve kriterlerin kesiştiği noktada yer alan değerler, alternatiflerin ilgili kriterde almış olduğu sayısal sonuçları gösterir.

AHS çok kriterli karar problemlerinde alternatifler arasından seçim yapmada nitel ve nicel kriterleri birlikte ele alabilen bir tekniktir.

Analitik Hiyerarşi Sürecinde, problemi modelleme aşaması tamamlandıktan sonra ikili karşılaştırma işlemlerine geçilir. İkili karşılaştırmalar, bir düzeyde yer alan elemanların kendi aralarında bir üst düzeydeki eleman üzerindeki etkilerine göre karşılaştırılması işlemidir.

Hiyerarşik yapı, amaç, kriterler ve seçeneklerden
oluşur. Hiyerarşik yapının oluşturulmasında ilk adım amacın belirlenmesidir. Kriterler ve seçenekler amaca göre şekillenir.

Analitik Hiyerarşi Süreci ikili karşılaştırmalara dayanır. İkili karşılaştırmaların sonuçları bu tekniğin
girdi verisi niteliğindedir.

Analitik Hiyerarşi Süreci ikili karşılaştırmaların
girdi verisi olarak kullanılabilmesi ancak ikili karşılaştırmaların yer aldığı matrisin tutarlı olması durumunda geçerli olmaktadır.

Analitik Hiyerarşi Süreci, problemin tanımlanması, hiyerarşik yapının geliştirilmesi, kriterlerin ve alternatiflerin göreli önemlerinin belirlenmesi, ikili karşılaştırma matrislerinin tutarlılık kontrolü, alternatiflerin
bütünsel önem değerlerinin hesaplanması, adımlarından oluşmaktadır. 

Kriterlerin göreli önemlerinin belirlenmesi

Bu adımda tüm kriterlerin amaç üzerindeki etkilerine göre, göreli önemlerinin belirlenmesi gerçekleştirilir. Burada göreli kelimesi kriterlerin amaç üzerindeki etkilerinin ayrı ayrı değil birbirlerine göre değerlendirilmesinden dolayı kullanılmaktadır. 

İkili karşılaştırmalar, bir elemanın diğer eleman üzerinde bir üst seviyedeki eleman açısından üstünlüğüne göre yapılır. İkili karşılaştırmalarda ulaşılan yargılar temel ölçek
yardımıyla sayısallaştırılır. Bu sayısal büyüklükler aynı zamanda ikili karşılaştırma matrislerinin elemanlarıdır. Kriterlerin bir üst seviyedeki amaca göre ikili karşılaştırma sonuçları kriterlerin göreli önem değerlerinin elde edildiği matrisin elemanlarıdır

Bütünsel önem değeri, alternatiflerin kriterlere
göre göreli önem değerleri ile kriterlerin göreli
önem değerlerinin çarpımları toplamıdır.

Analitik Hiyerarşi Süreci çok kriterli karar verme teknikleri içinde en iyi bilinen ve sıklıkla kullanılan teknikler arasında yer alır. Tekniğin sağlık, savunma, proje planlama, tahmin, pazarlama, yeni ürün fiyat belirleme, politika değerlendirme, finans ve yönetim gibi pek çok alanda uygulaması görülmektedir.

Analitik Hiyerarşi Süreci çok kriterli karar verme teknikleri içinde en iyi bilinen ve sıklıkla kullanılan
teknikler arasında yer alır. Tekniğin sağlık, savunma, proje planlama, tahmin, pazarlama, yeni ürün fiyat
belirleme, politika değerlendirme, finans ve yönetim gibi pek çok alanda uygulaması görülmektedir. Tekniğin uygulandığı problem türlerinden başlıcaları aşağıda sıralanmıştır.
• Seçim problemleri: Bir dizi seçenek arasından birinin seçilmesi.
• Önceliklendirme/değerlendirme problemleri: Bir dizi seçeneğin göreceli değerinin belirlenmesi yoluyla sıralanması.
• Kaynak dağıtım problemleri: Seçeneklerin en iyi alternatif kombinasyonunun bulunması.
• Kıyaslama: Süreçlerin veya sistemlerin bilinen süreç ve sistemlerle karşılaştırılması.