Karar Analizi

Belirlenen alternatifler arasından seçim yapan ve bu seçimin doğuracağı sonuçların sorumluluğunu alan kişi ya da kişilerdir. İşletmelerde karar vericiler, farklı yönetim kademelerindeki yöneticilerdir. 

Kararlar belirli bir amacı gerçekleştirmek için verilir. Karar probleminin genel olarak iki farklı amacı bulunmaktadır. Bu amaçlar en büyükleme veya en küçükleme şeklindedir. İşletmeler açısından bakıldığında bir karar problemindeki amaç yıllık kârın, ulaşılmak istenen pazar payının ya da satış miktarının en büyüklenmesi olabileceği gibi, üretim maliyetlerinin veya ürünlerin fabrikadan satış noktalarına taşınma süresinin en küçüklenmesi şeklinde olabilir. 

Bir karar probleminde, karar vericinin çözüm elde etmede izleyebileceği farklı hareket biçimlerini ifade eden alternatifler karar verici tarafından belirlenir. Alternatif kavramı yerine seçenek ya da strateji ifadeleri de kullanılmaktadır. Karar vericinin kontrolü altında olan alternatifler, karar verme sürecinde en uygun olanının seçileceği seçeneklerdir. Örneğin cep telefonu satın almak isteyen bir karar verici için farklı telefon markaları alternatifler olmaktadır. 

Bir karar problemini etkileyen doğal durumların gelecekteki gerçekleşme olasılıklarıdır. Her bir doğal durumun gerçekleşme olasılığı 0 ile 1 arasında değer alır ve bir karar problemindeki tüm doğal durumların olasılıkları toplamı 1’e eşittir. Örneğin bir işletmenin gelecek ay için ürün talebine ait olasılıklar geçmiş dönemlere ait verilerden tahmin edilebilir. 

Gelecekte ortaya çıkacak olan doğal duruma bağlı olarak karar vericinin belirli bir alternatifi seçmesi sonucunda ortaya çıkan değerlerdir. Mevcut her bir alternatif ve doğal durum için olası tüm kombinasyonlara ait sonuçlarda birbirinden farklıdır. Sonuçlara ait değerleri para, pazar payı veya üretim miktarı gibi rakamsal olarak belirlemek mümkündür 

Karar verme sürecinin başlayabilmesi için kararı gerektiren bir sorunun olması gerekmektedir. Karar probleminin doğru tanımlanması sürecin diğer adımlarının olması gerektiği gibi devam etmesini sağlayacaktır. Problemi tanımlamak aslında karar verme sürecinin en önemli ve zor kısmıdır. Mevcut problemin belirtilerinden öteye gitmek ve problemin ardındaki gerçek nedenleri belirlemek önemlidir. 

En etkili karar verme stratejilerinden biri amacın ne olduğuna odaklanmaktır. Amacın belirlenmesindeki temel prensip ise “problemin neden çözülmesi gerektiği” ve “çözümü ile ulaşılması istenen durumun ne olduğu” sorularına yanıt aramaktır. Amaç probleme özgü, somut ve ölçülebilir olmalıdır. İşletmeler açısından bakıldığında amaçlar, kârın arttırılması gibi finansal veya pazar payında artışın amaçlanması gibi performans yönlü olabilir. 

Karar vericinin amacına ulaşmasında kontrolü altında olan ve izlemesi gereken hareket biçimlerini ifade eden tüm olası alternatifler bu aşamada belirlenir. Önemli bir alternatifin unutulması ya da göz ardı edilmesi yanlış kararların alınmasına yol açabilir. Hedeflenen amaca uygun olarak belirlenen alternatiflerin uygulanabilir olması önemlidir. 

İşletmenin tamamını etkiler ve işletme hedeflerine ulaşılmasına doğrudan katkıda bulunurlar. İşletme üzerinde uzun vadeli etkileri vardır. Üst düzey yöneticiler tarafından alınan stratejik kararlara örnek olarak, işletme amaçlarının belirlenmesi, yeni bir ürünün piyasaya sürülmesi ve yeni bir üretim planının oluşturulması kararları verilebilir. 

Stratejik amaçların ulaşılabilir ve ölçülebilir hedeflere dönüştürülmesine odaklanırlar. İşletmelerde, orta vadede yapılması gereken faaliyetlere ilişkin olan taktik kararlar orta düzey yönetim tarafından alınırlar. Hangi personelin hangi işe atanacağı, önceden onaylanmış bir bütçe dahilinde gerçekleştirilen satın alma işlemleri, hangi tedarikçiden ürün satın alınacağına yönelik kararlar taktik kararlardır. 

Karar vericinin problemin tanımına ilişkin yargı, değerlendirme ve içgörü sağlaması gereken, daha önceden karşılaşılmamış ve tekrarlanmayan nitelikteki kararlardır. Stratejik kararlar bu türden kararlardır. Bu türden kararları almak için üzerinde anlaşmaya varılmış bir prosedür bulunmamaktadır. Genel olarak yapılandırılmamış kararlar, müşteri beklentisi ve hammadde temin etme maliyeti gibi belirsizliğin yüksek olduğu durumlar için alınırlar. 

Karar vericinin doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarını bildiği türden kararlardır. Risk ortamında verilen kararlar için, doğal durumların olasılıklarının doğru belirlenmesi önemlidir. 

Maksimaks yaklaşımı, karar matrisinde her bir alternatifin en büyük (maksimum) değerli olanları belirlendikten sonra bunların içinden en büyük (maksimum) olanının seçilmesi işlemidir. 

Minimin yaklaşımı, karar matrisinde her bir alternatifin en küçük (minimum) değerli olanları belirlendikten sonra bunların içinden en küçük (minimum) olanının seçilmesi işlemidir. 

Öznel (subjektif ) olasılık, bir olayın gelecekte ortaya çıkma olasılığına ait inanış derecesinin bir ölçümüdür. Kişilerin tutum ve yargılarına dayanan öznel olasılık, kişiden kişiye değişmektedir.

Fırsat kaybı veya pişmanlık, mevcut en iyi alternatifin seçilememesi nedeniyle oluşan kayıptır. 

Gerçekçilik ölçütü, karar vericinin ne iyimser ne de kötümser olduğu durumu ifade eder. 

Belirlilik ortamında verilen kararlar, işletme yöneticisinin karar almada her karar alternatifine ait olayların sonuçlarını kesin olarak bildiği kararlardır. Bu durumda karar verici, her alternatifin sonucunun ne olduğunu bildiğinden kararını bu doğrultuda vererek kararın ortaya çıkaracağı sonucun hata payını azaltmaktadır. 

Yarı-yapılandırılmış kararlar, yapılandırılmış kararlar ile yapılandırılmamış kararlar arasında yer almaktadırlar. Bu türden kararlar, işletme kararlarının çoğunluğunu oluşturur ve genellikle orta düzey yönetim tarafından verilen taktiksel karar kategorisinde yer almaktadırlar. Bu kararlar kısmen belirlenmiş kurallara ve kısmen de yöneticinin yargısına dayanmaktadırlar. Örneğin, orta düzey bir yönetici bir müşterinin kredi limitini ve ödeme geçmişini kontrol ederek müşterinin kredi limitini yükseltme konusunda karar verebilir. 

Yapılandırılmış kararlar, tekrarlanan niteliktedir ve konunun yapısına göre geliştirilmiş belirli kurallar dizisiyle uygun seçeneğin bulunduğu kararlardır. Operasyonel kararlar bu türden kararlardır ve yapılandırılmış kararlar ilk kez verilirken bu kararlara ait izlenecek çözüm yolları programlanır ve daha sonraki benzer türde kararlara aynısı uygulanmaktadır.