SAYISAL TEKNOLOJİNİN FOTOĞRAFA GETİRDİKLERİ

Bir toplumun, nasıl bir toplum olduğunu bir teknolojik olanak olan telefondan yararlanma becerisi anlatır? Örneğin, telefonu bulan ve üreten toplum uygar toplumdur. Aynı toplum telefonun ne tür bir iletişim aracı olduğunu kavrayıp doğru kullanabilirse uygarlık yolunda bir adım daha atmış olur. Toplumu oluşturan bireyler, kamusal alanda cep telefonu ile görüşme yaparken başkalarını rahatsız etmiyorsa ve cep telefonlarının bütün özelliklerini bilip gerektiğinde kullanabiliyorsa, söz konusu uygarlık sürecinin doğru parçaları olurlar. Ya da benzer bir örnekle, görüntü aktarılmayan telefon görüşmelerinde karşı tarafın yüz ifadesinin görüle- memesinin yanlış anlamalara neden olabileceğini unutmadan görüşme anında her zaman dikkatli olan bireylerin de söz konusu teknolojiyi doğru kullandığı söylenebilir. Böyle bireylerden oluşan bir toplumun, bir teknolojik olanak olan telefondan yararlanma becerisiyle oldukça uygar bir toplum olduğu kabul edilebilir.

Sayısal teknolojilerle birlikte insan yaşamı yeni bir boyut kazanmıştır. Bu boyut içinde sayısal teknolojinin sağladığı olanaklar insanın doğumundan başlayarak günlük hayatındaki bütün süreçlerde etkindir. Bu anlamda sayısal teknoloji denildiğinde anlaşılması gereken şey verilerin sayısal olarak kaydedilmesi, işlenmesi ve saklanmasıdır. Günümüzün bankacılık işlemleri, okullardaki kayıt işlemleri, askeri araştırmalar, Maliye Bakanlığı’nın kayıtları, diğer bütün bakanlıkların işlemleri gibi sayısız örnekte olduğu gibi sayısal teknoloji yaşamımızın her alanına girmiştir. Bu süreçlerde veriler toplanıp sayısal olarak kaydedilmekte, işlenmekte ve saklanmaktadır. Bu anlamda sayısal teknolojinin getirdiği en önemli birkaç farktan birincisi verilerin çok hızlı bir şekilde kaydedilmesi ve hızlı bir şekilde sayısal veri aktarım ağları üzerinden aynı anda dünyanın birçok yerinden ulaşılabilir olmasıdır.

Bu bilgisayarlar ve bilgisayarların bağlı olduğu ağlar üzerinden gerçekleştirilir. Sayısal teknolojinin sunduğu olanaklar açısından bir fotoğrafın ülkemizde çekilip dünyanın herhangi bir başka noktasına ulaştırılmasının 19. yy sonunda, 20. yy ortasında ve günümüzde nasıl gerçekleşebildiği düşünülürse fark açıkça görülebilecektir.

Telgraf ve telefondan sonra 19. yy’ın sonlarında görüntünün elektrik telleriyle aktarımı ile ilgili çalışmaların başarısı sonucunda “telefoto” teknolojisi hayata geçmiş ve 1935’te uluslararası haber ajansı Associated Press ilk kez telefoto servisini başlatmıştır.

21. yy. başında ise sayısal fotoğraf makinesi, taşınabilir bilgisayar ve uydu bağlantısı ile çekilen fotoğrafı saniyeler içinde dünyanın her yerinden ulaşılabilir hale getirmek çok kolaydır. Bu yeni durumun belirleyicileri verinin sayısallaşmış olması, bilgisayarda işlenebiliyor olması ve bilgisayarları birbirine bağlayıp sayısal veri aktarımını gerçekleştiren küresel ağ olan internettir.

Fotoğrafın önceye oranla çok fazla ve hızlı yaygınlaşmasına neden olan sayısal teknoloji, kafa karışıklığına neden olmakla birlikte, diğer yandan fotoğrafın dünyasına geniş kitleleri adım attırmak gibi önemli bir sonuç doğurmuştur. Fotoğraf üretimindeki baş döndürücü nicel artış görüntü kirliliği boyutunda olsa da, yaşadığımız geçiş dönemi atlatıldığında fotoğraf üretim ve tüketimindeki nitelik artışı baş döndürücü bir düzeye ulaşabilir.

Yeni teknolojinin doğru kullanılması ile ilgili geçiş sürecinin atlatılması konusunda, sayısal teknolojiden önce de yaşamlarında fotoğraf olan bireylere ve bu bireylerin parçası olduğu her tür dernek, meslek örgütü, kurum ve toplumsal oluşuma önemli sorumluluklar düşmektedir. Söz konusu bireyler yeni teknolojiye hızlıca uyum gösterip sayısal teknoloji ile birlikte ya da sayısal teknolojiden dolayı fotoğrafla tanışan kitleyle uyum içerisinde ortak hareket etmelidir. Bu kitlenin de ortak hareket etmeye açık olması süreci kolaylaştırır.

Sayısal fotoğrafçılıktan önce fotoğrafla tanışmış olan kitlenin yeni teknolojiye uyum göstermesinde destek olabilecek bireyler de çoğunlukla fotoğraf dünyasına sayısal fotoğrafla birlikte giren kitlede yer almaktadır. Fotoğrafçılıkla sayısal fotoğraf teknolojisi ile birlikte tanışan bireylerin, fotoğraf teknolojisi sayısallaşmadan önce fotoğrafla tanışmış olanlardan oldukça farklı fotoğraf anlayışı olduğu görülmektedir. Bilgisayar ve bilgi teknolojileri alanında ortalamanın üzerinde bilgi düzeyine sahip bireyler çoğunlukla fotoğrafın sayısallaşmasına bağlı olarak fotoğrafla tanışmıştır ve fotoğraf dünyasına girmiştir. Nitelik ve nicelik açısından önemli olan bu kitle sayısal teknolojiyi bildikleri için teknolojisi sayısallaşmış olan fotoğrafçılığı da bildikleri yanılgısına yaygın olarak düşmektedir. Bu yanılgı bir bilgisayar mühendisinin tekstil üretimi bilgisayar teknolojisine geçtiği için çok iyi bir tekstilci olduğunu düşünmesiyle benzeşiktir.

Bir fotoğraf dolaysız olarak sayısal fotoğraf makinesiyle üretilebilir ve bilgisayar ortamına yani sayısal ortama aktarılabilir. Bilgisayarda işlenerek yazıcıya (baskıya) gönderilebilir, CD/DVD veya sabit disk üzerine kaydedilerek arşivlenebilir, ya da internet ortamında yayımlanabilir. İnternet ortamında yayımlanmadan önce görüntü işleme yazılımlarıyla birkaç dakikada karanlık oda teknikleriyle ulaşılması olanaksız ve neredeyse hayal gücüyle sınırlı değişimler geçirebilir. Sayısal olarak bire bir aynı nitelikte sınırsız sayıda birçok malzeme üzerine hatta fotoğraf filmi üzerine çoğaltılabilir. Veri depolama ortamı zarar görmediği sürece aynı nitelikte saklanabilir. İstendiği zaman örneğin bilgisayar monitörüyle, televizyon ekranıyla, sayısal fotoğraf çerçevesiyle veya projeksiyon makinesiyle izlenebilir.

Fotoğrafın belge niteliği ve gerçeklikle ilişkisi icadından günümüze tartışılagelmiştir; ancak, sayısal fotoğraf teknolojisi bu açıdan bir kırılma noktası olmuştur. Artık bir görüntünün ne kadar fotoğraf olduğunu hatta fotoğraf olup olmadığını anlamak oldukça zorlaşmıştır. Sayısal teknolojiden önceki olanaklarla fotoğraf üzerinde yapılabilecek değişiklikler oldukça kısıtlı, zor gerçekleştirilen, uzun süren ve yapıldığının izleri belli olan değişikliklerdi. Bir sayısal görüntünün fotoğraf olup olmadığı zor anlaşıldığı için, bir nesnenin fotoğrafı var ise kendisi de mutlaka var olmuştur inancı da işlevini yitirmeye başlamıştır. Bir nesnenin fotoğrafı varsa kendisi de mutlaka var olmuştur inancı bile sayısal teknoloji ile zayıflamıştır. Yeni teknolojinin sunduğu olanakları kullanarak bir nesnenin fotoğraf gibi görünen görüntüsünü üretmek olasıdır. Böyle bir görüntü, hiçbir zaman var olmamış bir nesneyi dahi gösterebilir. Bu durum toplum ve uzmanlar tarafından endişe verici olarak karşılanmaktadır. Aksi bir yaklaşım ise söz konusu belirsizliğin fotoğrafın gerçeği olduğu gibi aktardığına olan körü körüne inancı ortadan kaldırdığı için, toplumların fotoğraftan daha bilinçli yararlanabileceği yeni bir döneme kapı açtığını savunarak bu yeni durumu olumlamaktadır.

Filmin yerini sayısal algılayıcılar aldığı için fotoğraf teknolojisi yeni olanaklar sunmaya başlamıştır.

Sayısal teknolojinin başlangıç yatırım maliyeti yüksek olduğu halde orta ve uzun vadede film kullanan teknolojiye göre düşük maliyetlidir. Sayısal teknolojide film ve banyo maliyeti yoktur. Fotoğraf seçimi için her fotoğrafın baskısını almaya da gerek yoktur. Basılacak fotoğrafı bilgisayar monitöründen izleyerek seçmek mümkündür. Bazı fotoğrafların hiçbir zaman basılmasına gerek yoktur. Örneğin yalnızca internette kullanılacak bir fotoğraftan baskı almaya gerek yoktur.

Grenlilik: Normal ışık koşullarında bir fotoğrafa bakıldığında, gümüş bromür kristallerinin (gren) tek tek değil küme halinde bir bütün olarak ortaya çıkardığı öznel izlenim.

HDR Yüksek dinamik aralık. Eşit ışık koşullarına sahip olmayan bölgelerin aynı fotoğrafta yer aldığı durumlarda, çerçevede görünen farklı ışık koşullarının ayrı ayrı fotoğraflarda doğru pozlandığı aynı çerçeveyle çekilmiş fotoğrafların, yazılımla tek fotoğrafta bir araya getirilmesi tekniği.

Fotoğraf filmiyle karşılaştırıldığında sayısal fotoğraf teknolojisinin kimi yetersizliklerinden söz edilebilir.

• Bunlardan belki de en önemlisi sayısal fotoğraf teknolojisinin başlangıç yatırım maliyetinin oldukça yüksek olmasıdır. Amatör sayısal fotoğraf makineleri zaman içerisinde yüksek satış rakamları yakaladığı için fiyatları düşmüş ve beklentileri karşılayan bir kalite de yakalamıştır. Dünya fotoğraf pazarının önemli bir bölümünü amatör sayısal fotoğraf makineleri oluşturmaktadır. Pazar paylarına bağlı olarak AR-GE bütçesi ayrıldığı için bu makinelerin teknolojileri hızla gelişmektedir. Profesyonel makine satışının üreticiler için aynı oranda yüksek getirisi yoktur.

Sayısal fotoğraf üretmek için iki yöntem vardır. Birincisi fotoğrafı sayısal fotoğraf makinesi kullanarak üretmektir. Bir diğer yöntem ise sayısal olmayan yöntemlerle üretilmiş bir fotoğrafı tarayıcı kullanarak sayısallaştırmaktır. Sayısal teknolojiden önce üretilmiş fotoğraflar bugün tarayıcılar kullanılarak yoğun bir çaba ile sayısallaştırılmaya çalışılmaktadır. Sayısal olmayan arşivler olduğu gibi korunarak bir yandan da sayısallaştırılmaları amaçlanmaktadır.

Sayısal fotoğraf makinesi kullanarak fotoğraf üretme süreci üç aşama olarak irdelenebilir. Bu aşamalar çekim öncesi, çekim ve çekim sonrasıdır.

Çekim çok iyi planlanmalıdır. Donanım bu plana göre hazırlanmalıdır. Bu aşamanın her zaman en önemli iki başlığı bellek kartları ve pillerdir. Günümüz makinelerinde Li-Ion (Lityum iyon) yeniden doldurulabilir piller kullanılmaktadır. Bu piller doğru kullanılmazsa fotoğraf üretimini sürekli olumsuz etkiler. Li-Ion pilin doluluğu %40’ın altına düşmeden yeniden doldurulmalıdır. Fotoğraf çekimlerinde neyle karşılaşılacağını öngörmek çoğunlukla zordur. Her zaman şarj aleti bulundurmak gereklidir. Sayısal fotoğraf makinesinde üretilen fotoğraflar sayısal veri olarak bellek kartlarına kaydedilir. Bellek kartı sorunları fotoğrafları kaybetmek anlamına geleceği için çok dikkatli olunmalıdır.

Çekim sırasında her şey kontrol altında olmalıdır. Panik ya da özensizlik her tür üretim sürecini etkilemekle birlikte sayısal fotoğraf sürecinde görece daha yıkıcı olabilmektedir. Filmli makinelerdeki kontrollerin üzerine sayısal fotoğraf makinelerinde birçok yeni kontrol eklenmiştir. Bunların başında beyaz ayarı, format, ISO ve çözünürlük gelmektedir. Diğer ilgili alt kontroller genelde bu kontrollere bağlıdır. Çekilmiş fotoğrafların izlendiği ve birçok sayısal fotoğraf makinesinde bakaç görevi de gören LCD ekranın parlaklığı ortam ışığına göre çok dikkatli değerlendirilmelidir. Aydınlık bir ortam gerektirdiği için çok parlak bir ayarda kullanıldıktan sonra o ayarda unutulursa daha düşük şiddetindeki ortam ışığı altında az pozlanmış bir fotoğrafı doğru pozlanmış gibi göstererek yanıltıcı olabilir.

Çekim amacı ve çekim koşulları doğrultusunda fotoğrafın keskinlik, kontrast, parlaklık, doygunluk gibi özelliklerinin nasıl olması gerektiği doğru seçilmeye çalışılırken makineyi tanıma ve deneyim çok yararlı olacaktır. Örneğin bazı makinelerin keskinliği düşüktür. Bunun yanında, fotoğrafın renk niteliği ile ilgili standart, doğal, canlı, siyah-beyaz gibi alternatifler arasından da çekimin amacı gözetilerek bir seçim yapılmalıdır.

Fotoğraf bilgisayar monitörü, yansıtım aracı, televizyon ekranı ya da sayısal fotoğraf çerçevesi gibi bir ortamda izlenebilir. Fotoğraf işleme yazılımları kullanılarak fotoğraf üzerinde yapılan bir değişiklik bilgisayar monitöründe izlendiğinde olması gerektiği gibi göründüğü halde, başka bir monitörde, televizyon ekranında, yansıtım aracında izlendiğinde ya da kâğıda basıldığında ise hiç istenmeyen bir sonuçla karşılaşılabilir. Fotoğraf aynı monitörde hiçbir ayar değişmediği halde yalnızca ortam ışığı değiştiği için dahi farklı görünebilir. Bu tür sorunları önlemek amacıyla monitör ölçümleme cihazları kullanılmaktadır. Üretimin ilk adımından son adımına kadar her şey birbiriyle uyumlu ve aynı standartlarda olmalıdır. Ancak özellikle baskı için her zaman deneme baskısı alınmalıdır.

Fotoğraf, çekimi izleyen aşamada sayısal olarak işlendikten sonra taşınabilir bellek, CD/DVD, hafıza kartı ya da internet aracılığıyla taşınabilir ya da saklanabilir. İstendiği zaman basılabilir ya da monitör gibi bir göstericiyle izlenebilir.

JPEG az yer tutan, bu yüzden internet trafiğinde de avantajlı ancak sıkıştırılmış bir formattır. Kimi sayısal fotoğraf makineleri ise RAW (ham, bitmemiş) ve TIFF (Tagged Image File Format) formatlarında da fotoğraf çekebilmektedir. RAW ham bir formattır, TIFF ise sıkıştırılmamış bir formattır. TIFF formatı JPEG’in sıkıştırılmamış hali olarak düşünülebilir. RAW ise henüz bitmemiş olduğu için çekim sonrasında birçok değişikliği fotoğrafın görüntü kalitesini kayba uğratmadan yapmaya izin verir. Örneğin RAW formatında çekilmiş bir fotoğrafın poz değeri ±2EV değiştirilebilir ya da beyaz ayarı hiçbir kısıtlama olmadan istendiği gibi değiştirilebilir. Bunlar JPEG formatıyla çekilmiş fotoğraflar üzerinde kısıtlı olarak yapılabilir ve görüntü kalitesinde kayıplar olur. RAW formatının sunduğu bu olanaklar değerlendirilecekse çekim sonrasında uzunca bir süre bu işe ayrılacak demektir. Her tür çekim için bu tür işlemler gerekli değildir. Bugün birçok profesyonel fotoğrafçı aynı fotoğrafın JPEG formatının yanı sıra RAW halini de kaydeden format seçeneğini kullanmaktadır.