SANAYİ EKONOMİSİ

Regülasyon kavramı yalnızca iktisatçıların kullandığı bir kavram değildir .İktisadi regülasyonun yanı sıra hukuki ,sosyal ve çevre konularında yapılan regülasyonlar da oldukça yaygındır.

Piyasa başarısızlığı olarak adlandırılan bu sorunların ortaya çıkmasına neden olan pek çok faktör arasında aksak rekabet, dışsallıklar, asimetrik bilgi, kamusal mallar ve işlem maliyetleri sıralanabilir.

Diğer yandan regülasyonların ardında piyasa başarısızlıkları dışında sosyal amaçlı başka gerekçeler de olabilir. Bu gerekçeler genel olarak aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Regülasyon için İktisadi Gerekçeler:

  • Monopol ve Doğal Monopol

  • Beklenmeyen Kârlar

  • Dışsallıklar

  • Eksik Bilgi

  • Hizmetlerin Sürekliliği ve Ulaşılabilirliği

  • Rekabetçi Olmayan Davranışlar ve Yıkıcı Fiyatlama Stratejisi

  • Kamusal Mallar ve Ahlaki Tehlike

  • Eşit Olmayan Pazarlık Gücü

  • Kıtlık ve Tayınlama

  • Rasyonelleştirme ve Koordinasyon

  • Planlama

• Regülasyon için Sosyal Gerekçeler

  • İnsan Hakları

  • Sosyal Koruma

Monopol tek bir üreticinin tüm endüstriye hakim olduğu piyasa türünü tanımlamaktadır. Monopol durumunda tek bir mal üretilmekte ve tüketiciler için bu malın yakın ikamesi bulunmamaktadır.

Piyasalar eğitim, sağlık, altyapı ve savunma gibi mal ve hizmetlerin bazılarını üretmede başarısız olabilir. Bu tür mallar genellikle devlet tarafından üretilir ve kamusal mallar olarak adlandırılır.

İşlem maliyeti: Piyasada mal ve hizmetlerin alım satımı esnasında ortaya çıkan maliyetlerdir. İşlem maliyetleri oldukça çeşitli olabilmektedir: iletişim maliyetleri, yasal maliyetler, ulaşım maliyetleri ve bilgi maliyetleri vb.

İktisadi, sosyal ve süreç (idari) regülasyonu olarak üç grupta sınıflandırılan regülasyonların uygulama açısından bazı farklılıkları bulunmaktadır.

Bu bölümde inceleyeceğimiz iktisadi regülasyon uygulamasının temel amacı bir önceki bölümde de belirtildiği gibi piyasa başarısızlıklarını gidermek, etkinlik ve verimliliği arttırarak refah seviyesini üst düzeye taşımaktır. Bu amaç doğrultusunda kullanılan iktisadi regülasyonlar temelde dört başlık altında toplanabilmektedir:

• fiyat regülasyonu,

• miktar regülasyonu,

• giriş-çıkış regülasyonu,

• diğer regülasyonlar (kalite ve yatırım regülasyonu)

Bu amaç doğrultusunda kullanılan iktisadi regülasyonlar temelde dört başlık altında toplanabilmektedir:

• fiyat regülasyonu,

• miktar regülasyonu,

• giriş-çıkış regülasyonu,

• diğer regülasyonlar (kalite ve yatırım regülasyonu)

İktisadi regülasyon teorilerini genel olarak iki grup altında toplayabiliriz. İlk gruptaki teoriler düzenleyicilerin kamu yararını etkin bir şekilde yükseltmek için yeterli bilgiye ve uygulama gücüne sahip olduğunu varsaymaktadır. İlave olarak düzenleyicilerin iyiliksever olduğu ve kamu çıkarını takip etmeyi amaçladığı varsayılmaktadır. Bu varsayımlardan hareket eden teoriler, kamu çıkarı teorileri  olarak adlandırılmaktadır. İktisadi regülasyon teorilerini içeren diğer bir grup ise farklı varsayımlardan hareket etmektedir. Kamu çıkarı teorilerinin aksine bu gruptaki teoriler düzenleyicilerin firma maliyeti, talebi, kalitesi ve firma davranışlarının diğer boyutları hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığını varsaymaktadır. Dolayısıyla firmalar ve toplumsal aktiviteler kontrol edildiğinde kamu yararı yine de tam olarak artmayabilir.

Regülasyon, genel anlamıyla devlet tarafından iktisadi aktörlerin davranışlarını ya da kararlarını kısıtlamak amacıyla yürürlüğe konulan her türlü politika ve uygulamalardır.

Regülasyon için Sosyal Gerekçeler: İnsan Hakları ve Sosyal Koruma

Monopol tek bir üreticinin tüm endüstriye hakim olduğu piyasa türünü tanımlamaktadır. Monopol durumunda tek bir mal üretilmekte ve tüketiciler için bu malın yakın ikamesi bulunmamaktadır.

Dışsallık: Ekonomik birimlerin üretim veya tüketim kararlarında diğer ekonomik birimleri olumlu veya olumsuz etkilemesi sırasıyla pozitif ve negatif dışsallık olarak tanımlanmaktadır.

Konjonktürel: Konjonktür ekonomide büyüme ve daralma dönemlerinin dönüşümlü olarak yaşanmasını ifade eder.

Kamusal mal niteliğindeki malların piyasa tarafından üretilememesinin en önemli nedeni, bu malları kullananlar ile ödeme yapanları ayırt etmenin kolay olmamasıdır. Bu malların bir kişi tarafından tüketilmesi diğer kişilerin bu malı tüketme fırsatını azaltmamaktadır.

Bir piyasada arz ve talep koşulları daima değişkenlik gösterir. Piyasa arzının mevcut talep düzeyinin çok altında olması genellikle kıtlık olarak adlandırılır.

İşlem maliyeti: Piyasada mal ve hizmetlerin alım satımı esnasında ortaya çıkan maliyetlerdir. İşlem maliyetleri oldukça çeşitli olabilmektedir: iletişim maliyetleri, yasal maliyetler, ulaşım maliyetleri ve bilgi maliyetleri vb. Oysa Girdi Maliyetleri malın üretimi esnasında ortaya çıkar. Doğru yanıt E'dir.

Firmaların beklenmedik bir şekilde ucuz arz kaynağı keşfetmesi Beklenmeyen Karlar yaratabilir. Bu durumda firmaların elde ettiği beklenmeyen kârların faydalarını tüketicilere ve vergi mükelleflerine transfer etmek için düzenlemeler gerekebilir.

Averch-Johnson Etkisi: Getiri oranı regülasyonunda firmaların sermayeye aşırı yatırım yapması nedeniyle maliyetlerinin artması durumu olarak tanımlanır.