SANAYİ EKONOMİSİ

Piyasa başarısızlığı olarak adlandırılan bu sorunların ortaya çıkmasına neden olan pek çok faktör arasında aksak rekabet, dışsallıklar, asimetrik bilgi, kamusal mallar ve işlem maliyetleri sıralanabilir.

Eğer gerçek dünyada piyasalar tam rekabet piyasaları gibi çalışabilseydi yukarıda bahsettiğimiz piyasa başarısızlıkları da ortaya çıkmayabilirdi.

Beklenmeyen kâr durumu genellikle iki şekilde ortaya çıkmaktadır. İlki iyi araştırmanın, planlamanın ve çabanın sonucu olarak ortaya çıkarken; ikincisi ise büyük ihtimalle iyi şansın sonucunda ortaya çıkmaktadır. İkinci durumda ise regülasyon beklentisi ve kamu yararı daha yüksek olabilir.

Bir piyasada arz ve talep koşulları daima değişkenlik gösterir. Piyasa arzının mevcut talep düzeyinin çok altında olması genellikle kıtlık olarak adlandırılır.

Regülasyonlar; yalnızca piyasayı düzeltmek üzerine değil piyasa ilişkilerini oluşturmak, piyasanın işleyişi için doğru süreçlerin sağlanması ve piyasanın bölünmeye karşı korunması şeklinde dizayn edilmelidir.

Sosyal regülasyonların ardında yatan temel olarak iki gerekçeden bahsedilebilir. Bunlar sırasıyla insan haklarının korunması ve sosyal korumacılık ya da toplumsal dayanışmadır. Bu tür regülasyonların ardındaki temel nedenler gelir dağılımının adaletli olması, kişi haklarının korunması, vatandaşlık hakları ve ırk, cinsiyet ya da yaş gibi ayrımcılıkların giderilmesi olarak sıralanabilir

Fiyat regülasyonu, düzenleyici kurumun kârı sınırlandırması hususundaki hedefine ulaşmak için bir araç olarak görülebilir. Düzenleyici kurum genellikle fiyatı, firmanın normal getiri oranı elde edeceği şekilde belirlemektedir.

Getiri oranı düzenlemesi firmaya adil, diğer bir ifadeyle “kabul edilebilir” bir getiri elde etme fırsatı sunar ve böylece firmaya teşvik sağlanmış olur.

Deregülasyon, mal ve hizmet üretiminde rekabeti engelleyen yasa ve düzenlemelerin yeniden gözden geçirilmesi, azaltılması veya da tamamen ortadan kaldırılması olarak tanımlanabilir. Regülasyonun
tersi bir işlem olarak düşünülebilir; uygulanan regülasyonların kaldırılması veya ihtiyaca göre minimize edilmesidir.

Regülasyon için Sosyal Gerekçeler:
• İnsan Hakları
• Sosyal Koruma

Monopol tek bir üreticinin tüm endüstriye hakim olduğu piyasa türünü tanımlamaktadır. Monopol durumunda tek bir mal üretilmekte ve tüketiciler için bu malın yakın ikamesi bulunmamaktadır.

Regülasyon için İktisadi gerekçelerden biri olan 'beklenmeyen kârlar' aşağıdaki şekilde açıklanabilir:
Firmalar arz kaynaklarından birini piyasada var olan mevcut fiyatın altında temin ettiklerinde aşırı kâr ya da iktisadi rant olarak da adlandırılan beklenmeyen bir kâr elde edebilirler.

Konjonktür ekonomide büyüme ve daralma dönemlerinin dönüşümlü olarak yaşanmasını ifade eder.

Bir piyasada arz ve talep koşulları daima değişkenlik gösterir. Piyasa arzının mevcut talep düzeyinin çok altında olması genellikle kıtlık olarak adlandırılır. Bu koşullarda piyasa fiyatı hızla yükselmekte ve tüketiciler zarar görmektedir. Piyasa mekanizması malların tahsisini sağlamada başarısız olabilmektedir. Böylesi durumlarda genellikle halk kıtlığın yaşandığı piyasada malın tüketiciler arasında tahsisinin devlet tarafından yapılmasını arzu etmektedir. Bu durumda mevcut arzın, talep edenler arasında eşit bir şekilde bölüşümünün yapılması ilkesine dayanan tayınlama yani malların karne ile tahsisi yapılır. Tayınlama devlet tarafından genellikle kamu çıkarı gözetilerek yapılmaktadır.

Beklenmeyen Kârlar söz konusu olduğunda regülasyonun temel amacı firmaların elde ettiği beklenmeyen kârların faydalarını tüketicilere ve vergi mükelleflerine transfer etmektir.

Piyasalar kendi haline bırakıldığında bazı durumlarda hizmetlerin sürekliliği ve ulaşılabilirliği açısından sosyal olarak arzulanan düzeyi sağlayamayabilir. Bu durum genellikle ilgili piyasada sunulan hizmetlerin konjonktürel olma özelliğinden kaynaklanmaktadır. Bu gibi talebin düşük olduğu dönemlerde sabit maliyetleri karşılayacak düzeyde bir taban fiyat uygulaması piyasayı regüle edilebilir. Bu regülasyon politikası tüketicilere ilave maliyet yüklemesine rağmen sağladığı sosyal fayda daha fazla olabilir. Sosyal olarak arzu edilen minimum hizmet düzeyini sağlamak ya da sürdürmek için Hizmetlerin Sürekliliği ve Ulaşılabilirliği regülasyon için gerekli iktisadi gerekçedir.

Rekabetçi olmayan davranışları önlemek temel amacı ile yapılan regülasyona en uygun örnek: maliyetin altında fiyatlamadır.

İktisadi regülasyon uygulamasının temel amacı piyasa başarısızlıklarını gidermek, etkinlik ve verimliliği arttırarak refah seviyesini üst düzeye taşımaktır. Bu amaç doğrultusunda kullanılan iktisadi regülasyonlar temelde dört başlık altında toplanabilmektedir:
• fiyat regülasyonu,
• miktar regülasyonu,
• giriş-çıkış regülasyonu,
• diğer regülasyonlar (kalite ve yatırım regülasyonu).

En sık kullanılan regülasyon yöntemleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Getiri Oranı Regülasyonu
• Fiyat Tavanı Regülasyonu
• Göreli Rekabet Yöntemi.