SANAYİ EKONOMİSİ

Oligopolistik bir davranış, iki firmanın bulunduğu bir oyun olarak normal biçimli gös- terim ile sunulabilir. Piyasada, A ve B olarak adlandırılan iki firmanın “düşük üretim” ve “yüksek üretim” miktarları arasında seçim yaptığını varsayalım. Her iki firma da kârlar ını maksimize etmeyi amaçlamaktadır. Firmalar bu en çok kârı, diğer firmanın düşük üretim gerçekleştirdiğinde, yüksek bir üretim yaparak elde eder. Eğer her iki firma da yüksek düzeyde üretim miktarı gerçekleştirme yoluna gider ise; endüstri çıktısı yüksek olacak, bu nedenle de fiyat düşük olacak ve dolayısıyla kârlar da düşük olacaktır. Her iki firmanın da düşük üretim miktarını seçtiği durumda ise, tersi durum gerçekleşecektir.

Bir oyunda bulunan başlıca unsurlar şunlardır: •Oyuncular, • Oyunun kuralları ve stratejiler, •Oyunun sonucu, •Oyunun sonucunda elde edilen kazanç ya da kayıplar (Payoffs). Yukarıdaki başlıca dört unsura ek olarak, geniş anlamda bir oyunun unsurlarına, hareketler, bilgi durumu ve denge kavramları da dâhil edilebilir. Bununla birlikte, dar kapsamda bir oyunun oyun olarak kabul edilebilmesi için; oyuncuları, stratejileri ve oyun sonucunda elde edilen kazanç ya da kayıpları (payoffs) içermesi gerekmektedir.

•Bir oyuncunun belli bir stratejide elde edeceği ödül, bir ya da birden fazla rakip oyuncunun davranışına bağlı olabilir. •Bir oyunda, bir oyuncunun kazancı, diğerinin kaybı olabileceği gibi, bu oyunda her ikisi de kazanç sağlayabilir. •Oyun hakkında elde edilebilecek bilgiler tam olabileceği gibi, eksik de olabilir. •Oyunun ulaşılan çeşitli aşamalarında oyuncular, oyunun tüm aşamalarını hatırlayabilecekleri gibi, bu aşamaları hatırlamayabilirler. •Oyuncular kendi aralarında anlaşma yapabilecekleri gibi, aksine anlaşma yoluna gitmeyebilirler.

Normal biçim, bireysel hareketleri kısıtlamakla birlikte, dikkati oyunculara uygun bütünsel stratejilere çeker. Normal biçimde, her bir oyuncunun olası stratejileriyle oyuncuların farklı stratejilerinin kesişiminde elde edilecek ödül ya da kayıplar gösterilir. Bir oyunun normal biçimli gösteriminde, her bir oyuncu eşanlı (eş zamanlı) olarak bir strateji seçer ve oyuncular tarafından seçilen stratejilerin kombinasyonları, her bir oyuncu için bir sonuç (payoff) belirler. Normal biçimli oyunlar, bir matris yardımıyla gösterilir. 

Hakim strateji, bir oyuncunun rakiplerinin ne yaptığını dikkate almaksızın kazancını (payoff) maksimize eden stratejiye denir. Rasyonel bir oyuncu hakim strateji tarafından baskın tutulan; diğer bir ifadeyle hâkim stratejiden daha zayıf olan bir stratejiyi oynamayı tercih etmez. Diğer bir ifadeyle rasyonel oyuncular herhangi bir oyunda hakim stratejileri seçmeyi tercih ederler. Başlangıç olarak, hakim stratejileri ve hakim strateji dengesini daha kolay açıklamak için klasik bir örnek olan “The Prisoners’ Dilemma” (Tutukluların İkilemi) verilebilir.

Oyun teorisi, kendilerine ait stratejileri olan ve birbirlerinin hareketlerinden etkilenen iki ya da daha fazla oyuncunun oyununu analiz eder. Ayrıca oyun teorisi, bir oyuncunun kaderinin diğer oyuncuların yaptıklarına bağlı olması hâlinde izlenebilecek stratejileri geliştirir. Oyun teorisinde, rekabet altında karar alma durumu söz konusudur. Bu nedenle oyun teorisine, karar alma teorisi de denilebilir. Dolayısıyla bu teori, çeşitli durumlarda nasıl karar verilmesi gerektiği üzerinde durmaktadır. Oyun teorisi, matematikçi J. Von Neumann ve Oskar Morgenstern tarafından geliştirilmiştir. Neumann’ın ve Morgenstern’in 1944 yılında yayınladıkları “Oyun Teorisi ve Ekonomik Davranış” (Theory of Games and Economic Behaviour) isimli eser, oyun teorisinin temelini oluşturmuş ve bu konu üzerinde çalışanlara yol göstermiştir. Oyun teorisinin ekonomi, politika, matematik ve askeri gibi birçok alanda uygulamaları görülmektedir. Günümüzde futbol, basketbol, golf, tenis, briç, poker, satranç ve tavla gibi birçok oyunun, kendisiyle ilişkilendirilmiş birtakım kuralları vardır. Aynı zamanda bütün bu oyunlar, bir etkileşim ve rekabet unsuru içermektedir. Yani, oyunda oyuncu, diğer oyuncularla mücadele etmektedir ve oyuncunun başarısı, kendi hareketlerinin yanı sıra diğer oyuncuların hareketlerine de bağlıdır.

Bir oyuncunun kazanç ya da kaybını maksimize eden hareketler, rakibinin ne yapacağına dair oyuncunun beklentilerine bağlıdır. Bu örneklerdeki oyunlarda bir kişinin
kazancı ya da kaybı, diğerinin kazancı ya da kaybı olduğu için, böyle oyunlara sıfır toplamlı oyunlar denir.

Neumann ve Morgenstern oyun teorisinin temelini oluşturan eser olan "Oyun Teorisi ve Ekonomik Davranış" 1944 yılında yayımlanmıştır.

İki kişiyle oynanan oyunlara örnek olarak, satranç oyunu verilebilir. n kişi ile oynanan oyunlara örnek olarak ise bir oligopol piyasasında, ikiden fazla firmanın rekabetini inceleyen bir oyun gösterilebilir.

Bir oyunda bulunan başlıca unsurlar; oyuncular, oyunun kuralları ve stratejileri, oyunun sonucu, oyunun sonucunda elde edilen kazanç ya da kayıplar şeklinde sıralanmaktadır. Oyun ortamı bu unsurlar içerisinde yer almamaktadır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Bir oyunda her bir karar veren birime oyuncular denmektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Strateji, ihtimallerle ilgilenen bir yöntemdir. Strateji terim olarak, bir oyuncu için oyunun oynanışında diğer oyuncuların nasıl hareket edeceğine ya da diğer bir deyişle nasıl oynayacaklarına dair bütün ihtimalleri hesaba katan, oyunun oynanışına ilişkin kapsamlı bir plandır. Oyunun oynanışı esnasında, oyuncular tarafından seçilen belirli bir harekete pür strateji denir. Bir pür strateji altında bir oyuncu, her bir bilgi seti için belirli bir hareket seçer. Eğer oyuncu, hareketlere ilişkin olasılık dağılımını kullanıyorsa bu tür bir stratejiye karma strateji denir. Bir pür strateji, bir karma stratejinin özel halidir. Diğer bir ifadeyle bir hareketin olasılığı ya sıfırdır ya da birdir. Bu da hareketin yapılıp yapılmayacağı anlamına gelir. Buradan hareketle doğru cevap C şıkkıdır.

Normal biçimdeki bir oyun üç unsurdan oluşmaktadır:

Genişletilmiş biçimle gösterilen bir oyun;

• Oyunun sırası,
• Bir oyuncuya oyun sırası geldiğinde, oyun için mevcut bilgi ve seçenekleri,
• Oyuncuların seçimlerine bağlı olarak tüm oyuncular için ödül ve cezaları (payoffs),
• Doğal sonuçlara ilişkin olasılık dağılımı gibi özellikleri kapsamaktadır.

Oyun hakkında elde edilebilecek bilgiler tam olabileceği gibi eksik de olabilir. B şıkkında yer alan bilgi eksiktir. Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.