Ekonomik Organizasyon

Kıt kaynakların etkin kullanımı problemi ile karşı karşıya olan tüm ekonomilerde alınması gerekli üç temel ekonomik karar bulunmaktadır. Herkesçe bilinen bu kararlar aşağıda sıralanmaktadır.
i. Hangi mallar üretilecek
ii. Nasıl üretilecek
iii. Kimler için üretilecek

Kaynak dağılımını etkileyen kararların önemli bir kısmının bireysel hane halkları ve kamu
dışında yer alan özel firmalar tarafından alındığı ekonomilerdir.

Serbest piyasa ekonomisine özel girişim ekonomisi de diyebiliriz. Çünkü serbest piyasa
ekonomisinin geçerli olduğu ülkelerde, örneğin AB ülkelerinde ve ABD’de, bireylere ait
olan ve bu bireylerce yönetilen firmalar yani özel girişim, ekonomik faaliyeti belirlemede
anahtar rol oynamaktadır.

Üretim faktörlerini istihdam ederek, hane halklarına, diğer firmalara ya da devlete
satılacak olan mal ve hizmetleri üreten birim.

İki mal benzer ihtiyaçları ya da istekleri giderdiğinde ikame malıdırlar. Malların birbirini ikame derecelerini belirleyen ölçüt, ikisi arasındaki pozitif çapraz talep esnekliğinin büyüklüğüdür.

Firmaların endüstriler hâlinde gruplandırılmasında belli başlı üç kriter kullanılmaktadır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:
i. Yapılan işin yöntemi
ii. Kullanılan temel ham madde
iii. Üretilen mallar ya da sağlanan hizmetler

Bir firmanın varlıklarının ya da kontrol gücü sağlayan hisse payının başka bir firma tarafından satın alınmasıdır. Yatay birleşmede firmalar aynı malları üretirler. Dikey birleşmede firmalardan biri diğerine ürün arz eder. Eğer firmalar tamamen ilgisiz endüstrilerde faaliyette bulunuyorlarsa konglomer bir birleşme söz konusudur.

Standart Endüstri Sınıflandırma (SIC) kod sistemi sürekli genişleyen ürün ve hizmet yelpazesini tam olarak temsil etmekte yetersiz kaldığı için 1997 yılından itibaren yerini daha da geliştirilmiş bir sistem olan Kuzey Amerika Endüstri Sınıflandırma Sistemi (North Amerikan Industry Classification System - NAICS) koduna bırakmıştır. Bu yeni 6-rakamlı kodlama sistemi aslında yeni endüstrileri ve üretim aşamalarını da sınıflandırabilen ve Meksika, A.B.D. ve Kanada’dan oluşan Kuzey Amerika ülkelerinin üçünde de ortak olarak kullanılan yeni bir SIC kodu türüdür.

Bir mal veya hizmeti satmak arzusu ile arz edenlerle sözü edilen mal veya hizmeti satın almak için talep edenlerin tümü piyasayı oluşturmaktadır. Piyasayı kısaca bir malın veya hizmetin arz ve talebinin karşılaştığı yer biçiminde tanımlayabiliriz. Bu tanıma göre piyasa, yakın ilişki içindeki satıcı ve alıcılardan oluşmakta ve belirli bir endüstri içindeki satıcılar ile bunların satış yaptıkları alıcıların tümünü kapsamaktadır.

Toplumsal refahın artması açısından mal ve hizmet üretenlerden ekonomik faaliyette başarılı olmaları beklenmektedir. Ekonomik faaliyetler sonucu ulaşılacak piyasa başarısının ölçümü oldukça güç bir olgu olmakla birlikte, ekonomi teorisi bize başarıyı belirleyen bazı kriterler sağlamaktadır. Ekonominin bütün olarak başarısını ölçmek istediğimizde, refah açısından ele alabileceğimiz kriterler aşağıda sıralanmıştır.
i. Ulaşılan istihdam düzeyi
ii. Üretimin etkinliği yani ulaşılan istihdam düzeyindeki toplam çıktı hacmi
iii. Çıktı ve istihdam düzeylerinde yıldan yıla istikrar
iv. Zaman içinde çıktıdaki artış oranı
v. Toplam çıktının bileşimindeki değişme, alternatif malların üretilmesi
vi. Gelir dağılımı

Genellikle piyasa yapısını belirleyen nitelikler şöyle sıralanabilir.
i. Piyasadaki satıcıların birbirleri ile ilişkileri
ii. Alıcıların birbirleri ile ilişkileri
iii. Satıcılarla alıcılar arasındaki ilişkiler
iv. Piyasadaki satıcıların potansiyel satıcılarla ilişkileri

Piyasa analizindeki dönem kavramı kaynak kullanımı ile ilgilidir. Kısa dönemde bazı kaynakların üretimde kullanılan miktarları değiştirilemez. Uzun dönemde tüm kaynakların kullanılan miktarı değişebilir. Ancak üretim teknolojisi sabittir. Çok uzun dönemde ise teknoloji de değişebilir.

Marjinal maliyet üretimi bir birim arttırmaktan dolayı toplam maliyette ortaya çıkan ek artış olarak ifade edilir.

Teknik bir tanımlama ile X-etkinliği; bir firmanın veri teknoloji ve üretim faktörü ile ürettiği mallardan birinin çıktı değerini, diğerlerinin çıktı değerlerini azaltmadan arttıramaması durumudur. Şayet diğerlerinin çıktı değerini azaltmadan bir malın çıktı değerini arttıramıyorsa bu durumda X-etkinliği söz konusudur. X-etkinsizliği de firma maliyetlerinin, etkin çalışma sonucu ulaşılacak düzeyin daha üstünde oluşmasıdır.

Genelde oligopolcü firmalar, ekonominin genişleme dönemlerinde fiyat yükseltme, daralma dönemlerinde ise aralarında gizli anlaşmalara dayanarak çıktıyı sınırlama ve fiyatları sabit tutma eğilimine sahiptirler. Bu fiyat katılıkları üretimde ve istihdamda büyük dalgalanmalara neden olmakta ve istikrarsızlığın kaynağını oluşturmaktadır. Oligopolcü firmaların fiyat indiriminden kaçınmaları, endüstri talep eğrisinin esnek olmayışı ile açıklanır. Yani talep esnek değilse fiyat indiriminden kaynaklanacak üretim artışının büyük olamayacağı, dolayısıyla fiyat indirimine gitmenin gereksiz olduğu düşünülür. Sonuçta, yoğunlaşmış piyasa yapılarında firmaların fiyat belirleme gücüne sahip olmaları gerek fazladan kaynak kullanımına (çünkü firma eski fiyatları değiştirmede küçük de olsa maliyete katlanmak durumundadır) yol açmakta gerekse konjonktürel dalgalanmalara neden olmaktadır. Bu olumsuz gelişmeler istikrarsızlık yaratmakta, etkinlik kayıplarına bağlı olarak ekonomik performansı olumsuz yönde etkileyebilmektedir.

Gücün yoğunlaşmasının politik ve sosyal sonuçlarına ek olarak sözünü ettiğimiz bu nedenden dolayı da bazı ekonomistler geleneksel biçimde antitröst yasalarla firmaların çok büyümesinin engellenmesinde ısrar etmektedirler. Antitröst yasalar firmaların tekelci güç kazanmalarını ve uygulamalarını engellemeye çalışan yasalardır.

Endüstriler arası ücret farklılıklarını açıklamak için iktisat teorisinde iki temel yaklaşım
bulunmaktadır.
1. Bunlardan ilki endüstriler arası ücret farklılıklarını, bu endüstrilerde çalışan işçilerin farklı özelliklerine ve daha spesifik olarak bu işçilerin üretkenliklerinin farklı olmasına bağlamaktadır. Bu modelde ücret farklılıkları işçinin farklı niteliklerinden kaynaklanmaktadır.
2. İkinci yaklaşım ise endüstriler arası ücret farklılıklarını, endüstrilerin piyasa yapısına ve işçinin pazarlık gücüne bağlamaktadır. İkinci yaklaşımın bir sonucu olarak ücretlerin ne yönde gelişeceği sınai yapı-başarı çevresinde test edilmesi gereken bir hipotez olarak ortaya çıkmaktadır.

Bain dört giriş engelini aşağıdaki gibi tanımlamaktadır:
i. Ölçek ekonomileri ve geniş ölçek satış çabaları,
ii. Marka imajı ve yüksek satış harcamaları ile sonuçlanan mal farklılaşması,
iii. Yerleşmiş firmalarca kullanılan patent haklarından, gizli tekniklerden veya bu firmaların bazı kıt kaynakların arzını kontrol etmelerinden kaynaklanan maliyet avantajı engelleri,
iv. Yukarıdaki maliyetlerle ilgili olarak ortaya çıkan mali yükümlülüklerden kaynaklanan sermaye gereksinimi.

Bir firmanın üretimindeki gelişme, piyasadaki payının artışı ve verimlilik artışı genelde;
i. Emek faktörünün yeteneklerinin gelişimine
ii. Sermayenin artışına
iii. Teknolojik gelişmeye; daha iyi sermaye malının kullanımına
iv. İyi bir yönetime; mevcut kaynakların optimal kullanımına
v. Hükûmet politikalarına bağlıdır.

Yeni ürünlerin ve yöntemlerin ortaya çıkışı üç farklı şekilde olur:
1. Bunlardan ilki icad veya buluş (invention) olup içeriği yeni bir düşünce yaratmaktır. Yeni bir imaj, eski koşullar arasında yeni bir bağlantı veya yeni bir faaliyet alanının ortaya konması düşünsel bir çabayı gerektirir. 

2. İkinci AR-GE türü yenilik (innovation) olarak isimlendirilir, bu ise pratik kullanıma yönelik bir düşüncedir. Burada yeni üretim kolaylıkları ortaya konulur, piyasaya yeni ürün ve yöntemler sunulur.

3. Üçüncü tür AR-GE ise taklittir, (imitation). Burada yeniliğin başkaları tarafından kopya edilmesi süreci gözlemlenir. Taklit bir piyasada yavaş veya çok hızlı gerçekleşebilir. Taklit yenilik yapmaktan daha kolay ve güvenilir bir faaliyettir.

Firmaların değişik faaliyet içeriklerine göre ISO-9000 serisi standartlar beş grup altında sistem ve belgelendirmeyi öngörmektedir. Bu gruplar;
i. ISO 9001: Tasarım/Geliştirme, Üretim, Tesis ve Hizmette Kalite Güvencesi modelidir.
ii. ISO 9002: Üretim ve tesiste kalite güvencesi modelidir.
iii. ISO 9003: Son Muayene ve Deneyler için Kalite güvencesi modelidir. Bu ürünün
müşteri isteklerine uygunluğunu sadece son kontrol ve testlerle gösteren firmalara
yöneliktir.
iv. ISO 9004: Kalite yönetimi; arzulanan standartları gerçekleştirmek ve ürün veya
hizmetin kalitesini etkileyen faktörleri kontrol altında tutmak için organizasyonu
tanımlar.
v. ISO 9005: Kalite ile ilgili temel terimleri ve tanımları içeren sözlüktür.