SANAYİ EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 10

Ahlaki tehlike piyasada bir tarafın hareketleri öteki tarafça gözlenemediği durumlarla ilişkilidir. Bu nedenle bazen gizli hareket problemi olarak da isimlendirilir. Doğru cevap E'dir.

250.000x0,5+80.000x0,5=165.000 TL Doğru cevap B'dir.

Emek piyasasında aldatma (kaytarma) problemi açıklanmaktadır. Geleneksel şekilde emek talebi (D_L ) sol yukarıdan sağ aşağıya doğru inmektedir. Doğru cevap A'dır.

Statik analizde dönem için bir fiyatın belirlendiği ve dönem boyunca fiyatta bir değişikliğin yapılmadığı durum statik modeldir ki en basit hâli tek dönemlik zaman diliminde firmalar arasında yaşanan etkileşimdir. Doğru cevap B'dir.

Piyasa sinyali modeli ilk kez Michael Spence tarafından 1973’te geliştirildi. Doğru cevap D'dir.

Çemberimsi Yer Seçimi Modeli: Salop, Hotelling’in çizgisini almış ve çizginin uç noktalarının olmadığını göstermek amacıyla çizgiyi sonsuzluğa uzatmıştır. Böylece Hotelling modelindeki denge noktası olmama, yani çözümsüzlük ihtimalini ortadan kaldırmıştır. Doğru cevap E'dir.

Tüketicilerin alışveriş yaptıkları bir piyasada malların fiyat ve kaliteleri hakkında tam bir bilgiye sahip olmadıklarını ortaya koyulmaktadır. Bu sınırlı bilgiye neden olarak beş ana madde sıralanmaktadır.Bilgi güvenilirlik bakımından farklılık göstermektedir:

1) Bilginin güvenilirlik bakımından farklılık göstermesi
2) Bilgi toplamanın maliyeti 
3) Tüketiciler her an kullanıma hazır olarak ancak sınırlı miktarda bir bilgiyi hafızalarında tutması
4) Toplanan bilginin hepsini birden değerlendirilmesinin maliyetinin çok yüksek olması sebebiyle hazır bilginin bir kısmını değerlendirmenin daha rasyonel olması
5) Bazı tüketiciler elde edilen bilgiyi tam olarak değerlendirebilmek için gerekli eğitim ve yeteneğe sahip olmaması

Cevap C şıkkıdır.

Asimetrik bilgi durumuna yaygın olarak sigorta piyasalarında rastlanmış olmakla beraber limon piyasası olarak da adlandırılan kullanılmış araba piyasası, emek piyasası, dayanıklı eşya piyasası, canlı hayvan piyasası ve kredi piyasası gibi diğer piyasalarda da sıkça görülmektedir. Cevap E seçeneğidir.

Firma işçilerine piyasa ücret düzeyinden ödeme yapıyorsa, aldatma ya da işten kaytarma onlar için cazip gelebilir. Hatta yakalanıp işten atılacaklarını bile bile kaytarma davranışında bulunabilirler. Çünkü aynı ücret düzeyinde başka bir yerde hemen işe girebileceklerdir. Bu durumda işten atılma korkusu işçiler üzerine, bir maliyet yüklemez, dolayısıyla işçileri verimli olmaya teşvik edecek bir durum yoktur. Bu yüzden kaytarmayı önlemede bir teşvik aracı olarak firma, işçileri için yüksek ücret önermelidir. Bu yüksek ücret durumunda, kaytarma nedeniyle işten atılanlar yeniden işe girmeleri hâlinde düşük ücret ile başlayacaklardır. Eğer ücretler arasındaki fark işçiyi verimli kılabilecek derecede büyük ise firmanın işçileriyle ilgili kaytarma problemi olmayacaktır. İşte kaytarmanın olmayacağı ücret düzeyi etkin ücret düzeyi olarak tanımlanır. Cevap C şıkkıdır.

Asimetrik bilgi, iktisadi mübadelelerde taraflardan birinin ticarete konu olan mal veya hizmet hakkında diğerine göre daha güvenilir, doğru veya ayrıntılı bilgiye sahip olması durumudur.

Asimetrik bilgi kavramını ortaya atan ve bilgi ekonomisi alanının kurucusu olan George Akerlof, temel iktisat teorisinde kullanılan tam rekabet, homojen ürün, çok sayıda firma gibi basitleştirici varsayımların gerçek hayatta tam olarak doğru olmadığını ifade etmiştir.

Ahlaki Tehlike, piyasada faaliyette bulunan taraflardan biri sözleşme gereği yükümlülüklerini yerine getirirken yeterince özen göstermemesi durumudur.

Asimetrik bilgi durumuna yaygın olarak sigorta piyasalarında rastlanmış olmakla beraber limon (Limon; düşük kalitedeki kullanılmış arabalar için bu arabaların piyasasını ekonomik olarak derinlemesine ilk inceleyen George Akerlof’un yaşadığı Birleşik Devletler topraklarında kullanılan yaygın bir isimdir. Ürün kalitesi konusunda satıcı alıcıya oranla daha fazla bilgiye sahipse Limon piyasası oluşur ve bu piyasada düşük kaliteli mallar yüksek kalitedeki malları piyasadan kovar) piyasası olarak da adlandırılan kullanılmış araba piyasası, emek piyasası, dayanıklı eşya piyasası, canlı hayvan piyasası ve kredi piyasası gibi diğer piyasalarda da sıkça görülmektedir.

Eğer piyasaya giriş ve çıkışın her an olabildiği bir piyasa ise firmalar zarar verici bir rekabet aktiviteleri içine girebilirler. Firmalar bu sefer rakiplerine kendi maliyetlerinin ne kadar düşük olduğu sinyalini vermek için düşük fiyat belirlerler. Yüksek fiyatlar yerine belirlenen düşük fiyatlar, potansiyel firmaların gözünü korkutacak ve piyasada ekonomik kâr elde edememe endişesiyle piyasaya giriş kararlarından vazgeçmelerine veya çıkış kararları almalarına sebep olacaktır. Buna sınırlı fiyatlandırma (Limit Pricing) denir.

Piyasa sinyali modeli ilk kez Michael Spence tarafından 1973’te geliştirildi. Spence bazı piyasalarda satıcıların alıcılara ürünün kalitesi konusunda bilgi taşıyan sinyaller gönderdiğini ortaya koymuştur. Sinyal, asimetrik bilginin bulunduğu birçok piyasada önemli rol üstlenebilir.

Firmaların yer seçimi ve fiyatlandırma davranışlarını inceleyip açıklayıcı bir model denemesinde bulunan iktisatçılardan biri Hotelling’dir. Hotelling yer seçimi modelinde ürünler yalnızca bir bakımdan farklılık göstermektedirler ki bu da ürünü satan firmaların yerleşimidir.

Salop, Hotelling’in çizgisini almış ve çizginin uç noktalarının olmadığını göstermek amacıyla çizgiyi sonsuzluğa uzatmıştır. Böylece Hotelling modelindeki denge noktası olmama, yani çözümsüzlük ihtimalini ortadan kaldırmıştır. Salop, firmaların birbirlerinden eşit uzaklıkta yerleşmiş olduklarını varsayarak, analize başlamakta ve her bir firmanın fiyatı nasıl belirleyeceğini sorgulamaktadır. Salop modelinde simetrik denge, firmaların nerede yerleştiklerine ve fiyatlarını nasıl belirlediklerine göre değişir. Simetrik dengede diğer bütün değişkenler sabitken her bir firma kendine rakip diğer firmalardan mümkün olduğunca uzakta yerleşmek ister. Çünkü firma diğer firmalardan ne kadar uzağa yerleşirse etrafında yerleşmiş olan tüketiciler üzerinde o kadar fazla piyasa gücüne sahip olacaktır. Firmaların birbirinden mümkün olduğunca uzakta bir noktada yerleşme gayretlerinin tabii bir sonucu olarak firmalar birbirlerinden tamamıyla eşit uzaklıkta yerleşmiş olurlar. Yine masrafsız taşınma becerisi, asimetrik bilgiye sahip firmaların da belirli bir zaman geçtikten sonra burada belirtilen nihai denge yerleşim noktasına ulaşmasını sağlayacaktır.

Firmaların yüksek fiyat isteklerini uygulayabildikleri bölge, firmaların müşterileri için rekabet etmek zorunda kalmadıkları bölgedir. Bu bölgelerde her bir firma kendi sınırları içinde monopolcü güce sahiptir ve bu gücü kâr maksimizasyonu için kullanır. Fakat firma fiyat düşürdükçe daha geniş bir coğrafik alana yani daha büyük bir tüketici grubuna, satış yapma fırsatı elde eder. Bu durumda firmaların potansiyel müşterilerinin yaşadığı bölgeler çakışmakta ve firmalar arası rekabet başlamaktadır. Bu bir çeşit dirsekli talep modelidir. Daha önce de değindiğimiz bu modele göre, bir firma sattığı ürünün fiyatını arttırdığında rakip firmalar bir reaksiyon göstermemekte ve dolayısıyla ciddi pazar payı ve gelir kaybı yaşamaktadır. Fakat aynı firma sattığı ürünün fiyatını düşürdüğünde rakipleri de aynı davranış ile karşılık vermekte ve yine ciddi gelir kaybı yaşamaktadır. Fakat fiyat düşürme kararı alan firma rakiplerinin maliyet fonksiyonlarını bilmemesi sebebiyle bir belirsizlik içinde kalabilir. Eğer rakip firmalar yüksek maliyetlere katlanmak zorunda kalıyorlarsa fiyat rekabetine girişemeyecekler ve sonunda fiyat kıran firma kârlılık elde edecektir. Bu sebeple dirsekli talep modelindeki sonuçlar ile yer seçimi modelindeki tüketicilerin karşı karşıya kaldıkları dirsekli talebin sonuçları ciddi benzerlikler taşımaktadır.

Statik analizde dönem için bir fiyatın belirlendiği ve dönem boyunca fiyatta bir değişikliğin yapılmadığı durum statik modeldir ki en basit hâli tek dönemlik zaman diliminde firmalar arasında yaşanan etkileşimdir. Firmalar birbirleri ile yalnızca bir defa karşılaşmakta ve belirlenen tek dönemlik zamanın sonunda ortadan kaybolmaktadırlar. Burada dönem içinde gözlemlenen diğer firmaların davranışları o firmalar hakkında bilgi veya fikir verse de gelecek olmadığı için sonradan dışa yansıyan bu bilgi bir değer taşımamaktadır. Bu sebeple geleceği görme sorunu olan bu firmalar kendi sahip oldukları özel bilgiler ve rakipleri hakkındaki tahminleri doğrultusunda kârlarını maksimize edeceklerdir.

Asimetrik bilgi, örneğin bir ticari mübadelede, taraflardan birinin ticarete konu olan mal veya hizmet hakkında diğerine göre daha güvenilir, doğru veya ayrıntılı bilgiye sahip olması durumudur. Doğru cevap A'dır.