SANAT TARİHİ

Abbasi dönemine ait olan Halife Mütevekkil’in yaptırdığı, Mütevekkiliye (Samarra) Camii 848-852 yılları arasında yapılmıştır.

Talas Savaşında esir aldıkları Çinli ve Uygurlu kağıt ustalarından kağıt yapmayı öğrenen Araplar, 752 yılında Semerkant'ta bir atölye kurarak kağıt yapmaya başlamışlardır.

Kâbe, Müslümanların bütün ibadetlerinde yöneldikleri kutsal bir yapıdır. İslamiyet’ten önce inşa edilmiş olmasına rağmen İslam öğretisindeki ev (beyt) kavramına dayandırılarak İslamiyet’in ilk yapısı olarak da kabul edilmektedir.  Kâbe’nin içinde bulunduğu alana, Kur’an-ı Kerim’de geçen ifade ile el-Mescidü’l Haram denilmektedir. Hz. Muhammed, Hicret sırasında Medine yakınlarındaki Kuba’ya gelerek burada kalmış, kılınan ilk Cuma namazı ve okunan ilk Cuma hutbesinden sonra Medine’ye girmiştir. Bu tarihten kısa süre sonra, ilk Cuma namazının kılındığı bu yerde Kuba Mescidi inşa edilmiştir. Hz. Muhammed’in, Medine’deki evinde cemaatle birlikte namaz kılmasından dolayı burası Mescid-i Nebi (Mescid-i Nebevi) adıyla İslamiyet’in ilk camisi sayılmış, sonraki bütün camilere örnek teşkil etmiştir. Hz. Muhammed’e, namazdayken Bakara Suresi’nin 144. ayeti inince, peygamber namazını bozmadan Kâbe yönüne dönmüştür. Cemaatin de kendisini takip ederek Kâbe yönüne dönmesiyle Kudüs’e doğru başlanan namazın son iki rekâtı Kâbe’ye yönelerek kılınmış ve kıble yönü namaz sırasında değiştirilmiştir. Bu olaydan sonra, Müslümanlar için kıble yönü değişmiş, bu olayın yaşandığı mescide Mescid-i Kıbleteyn (İki Kıbleli Mescid) adı verilmiştir.

Şam Emeviye (Ümeyye) Camii (705-15), Halife I. Velid tarafından yaptırılmıştır. Maksure kubbesi haricinde, orijinal planı değişmeden, günümüze kadar gelebilmiş, en erken camidir. Şam Emeviye Camii’nin batı revak arka duvarının iç kısmındaki duvarda yer alan mozaik pano, cami süslemesinde yer alan ilk manzara örneğidir. Panoda yer alan nehir betimlemesi, Şam’ın içinden geçen Barada Nehri’ne benzetildiği için bu panoya Barada adı verilmiştir. Göklere yükselen ağaçlar, coşkun akan bir nehir, nehrin ortasında bir köprü, türlü hayali yapılar bir arada tasvir edilmiştir.

Merkezî planlı ilk İslam yapısı ise Kubbetü’s Sakhra’dır (691). Halife Abdülmelik tarafından Kudüs’te yaptırılmıştır. Cami veya türbe değil, bir tavaf yapısı, bir ziyaretgâhtır. Kitab-ı Mukaddes’te adı geçen Hacerü-l Muallak adıyla anılan kutsal kayayı içerisine alacak biçimde inşa edilmiştir.

Resim, kitap ve el yazmalarına minyatür tarzında girmiştir. 9. yüzyılda Abbasi halifesi Me’mûn’un bazı antik kitapları Bağdat’ta Arapçaya çevirtmesiyle İlk sistemli yazmalar ve bu esnada küçüklükleri nedeniyle minyatür adı verilen kitap resimlerinin de kopya edilmesiyle ilk İslam minyatürleri yapılmıştır. Bağdat Okulu olarak adlandırılan bu merkezde tıp, felsefe, astronomi ve tarihle ilgili antik kitapların çevirilerinden oluşan, Sasani ve Helenistik etkili Suriye üsluplu, ilk resimli İslam yazmaları üretilmiştir.

Emevi Dönemi, İslamiyet’in genişleyip yayıldığı, İslam dininin öğreti ve ihtiyaçlarına göre biçimlenen bir sanatın oluşmaya başladığı dönemdir. Emeviler Suriye, İran, Irak ve Mısır’ın ele geçirilmesiyle kendilerinden önce bu bölgelerde var olan uygarlıkların kültür birikiminden özellikle, Yunan, Helenistik, Roma, Hristiyan ve Sasani sanatlarından beslenmişlerdir. Emevi Dönemi sanatında bu nedenle yaratıcılıktan çok, derleyicilik ön plandadır. Mimari ve diğer sanatlarda kuralların oluşturulması, ana formların ortaya çıkması, Suriye Emevi Dönemi ile başlar.

Murabıtlar Devleti, Kuzeybatı Afrika’da halklar arasında bir siyasi güç oluşturabilen ilk devlettir. Bugünkü Fas Bölgesi’ne egemen olmuşlardır. 1062 yılında başkent Marrakesh kurulmuştur. Murabıtlar, kendileri gibi Kuzey Afrika kökenli Muvahhidlerin saldırıları sonucunda onların egemenliği altına girerek siyasi egemenliklerini kaybettiler.