SANAT TARİHİ

9-13.yüzyıllar.

Her üçü de islam dönemi seramik merkezleridir.

Her üçü de minyatür merkezleri arasında kalır.

Hz. Muhammed, köklü değişikliklere giderek, Arapların İslamiyet öncesinde de kutsal saydıkları Kâbe’de bulunan putları, Mekke’nin fethinden sonra kırdırtıp attırmıştır. Granit taştan, inşa edilen 13 m yüksekliğindeki dikdörtgen prizma biçimli Kâbe’nin, kenar ölçüleri birbirinden farklıdır. Sade ve süslemesiz yapının, ana yönleri gösteren köşelerinin ayrı isimleri vardır.

Mihrap, cami mimarisinin değişmez bir ögesidir. Genellikle yoğun dekorasyonu olan ve caminin kıble duvarında yer alan içbükey bir niştir. Hz. Muhammed’in, evinde kıldırdığı namazlar sırasında durduğu yerin onurlandırılması amacıyla Emeviler zamanında cami mimarisine girmiştir.

Otuz yıl kadar süren bu süreçte inşa edilmiş hiç bir yapı, orijinal plan ve özellikleri ile günümüze gelememiştir. Bunlar arasında çok destekli Basra Camii (632) ve Kûfe Camii (639) sayılabilir.

Emevi Dönemi, İslamiyet’in genişleyip yayıldığı, İslam dininin öğreti ve ihtiyaçlarına göre biçimlenen bir sanatın oluşmaya başladığı dönemdir. Emeviler Suriye, İran, Irak ve Mısır’ın ele geçirilmesiyle kendilerinden önce bu bölgelerde var olan uygarlıkların kültür birikiminden özellikle, Yunan, Helenistik, Roma, Hristiyan ve Sasani sanatlarından beslenmişlerdir.

Endülüs Emevi Dönemi’nin önemli yapılarının başında 784’te, I. Abdurrahman tarafından yapımı başlatılan, Kurtuba Camii gelir (Resim 5.4). Kurtuba Camii, 200 yıl boyunca yeni eklemelerle büyümüştür. 987’de Mansur’un eklemeleriyle son biçimini alan yapı, 178 x 125 m boyutundaki dikdörtgen biçimli bir alana oturan çok destekli planıyla İslam dünyasının en büyük camilerden biridir.

Kuzey Afrika’nın doğusunda askerî bir kuvvet oluşturan, Hz. Muhammed’in kızı ve Halife Ali’nin eşi Fatıma’nın soyundan geldikleri için Fatımi olarak adlandırılan sülaleden gelen Ebu Muhammed Ubeydullah 910 yılında halifeliğini ilan ederek Fatımi Devleti’ni kurdu. İlk başkentleri bugünkü Tunus sahilinde bulunan Mehdiye Şehri’dir. Fatımi Halifesi el-Muizeddin’in 970 yılında Mısır’ı almasıyla da yönetim merkezî Fustat’ın kuzeyinde kurulan Kahire Şehri’ne geçmiştir. Fatımiler, Selâhaddin-i Eyyubi tarafından 1171 yılında tarih sahnesinden silindiler.

Muvahhidler Dönemi’nden günümüze gelen eserler arasında, bugün Sevilla Katedrali’nin (Santa Maria Katedrali) 104,5 m yüksekliğindeki çan kulesi olan La Giralda adındaki İşbiliye Camii’nin (1171) minaresi bulunmaktadır (Resim 5.8). Yapımına, 1184 yılında mimar Ahmed Ben Baso tarafından başlanan 1198’de tamamlanan bu kulenin alttaki üçte ikilik bölümü Muhavvidler Dönemi’ne aittir.

Hz. Muhammed, Hicret sırasında Medine yakınlarındaki Kuba’ya (20 Eylül
622) gelerek burada kalmış, kılınan ilk Cuma namazı ve okunan ilk Cuma hutbesinden (24 Eylül 622) sonra Medine’ye girmiştir. Bu tarihten kısa süre sonra, ilk Cuma namazının kılındığı bu yerde Kuba Mescidi inşa edilmiştir.

Emevi Dönemi, İslamiyet’in genişleyip yayıldığı, İslam dininin öğreti ve ihtiyaçlarına göre biçimlenen bir sanatın oluşmaya başladığı dönemdir. Emeviler
Suriye, İran, Irak ve Mısır’ın ele geçirilmesiyle kendilerinden önce bu bölgelerde var olan uygarlıkların kültür birikiminden özellikle, Yunan, Helenistik, Roma,
Hristiyan ve Sasani sanatlarından beslenmişlerdir. Emevi Dönemi sanatında bu
nedenle yaratıcılıktan çok, derleyicilik ön plandadır. Mimari ve diğer sanatlarda
kuralların oluşturulması, ana formların ortaya çıkması, Emevi Dönemi ile başlar.
Dinî mimarinin ilk kalıcı plan şeması bu dönemde ortaya çıkmıştır. Daha önce,
yalnız günlük hayatın sürdürülmesine ve dinî görevlerin yerine getirilmesine uygun, tabiat şartlarına karşı oldukça dayanıksız, son derece sade binalar inşa edilirken, bu dönemde ihtişamlı görünmelerine önem verilen, dinî ve sivil binaların yapılması ile yeni bir sanat anlayışı ortaya çıkmıştır.

Endülüs Emevi Dönemi’nin önemli yapılarının başında 784’te, I. Abdurrahman
tarafından yapımı başlatılan, Kurtuba Camii gelir (Resim 5.4). Kurtuba Camii, 200 yıl boyunca yeni eklemelerle büyümüştür. 987’de Mansur’un eklemeleriyle son biçimini alan yapı, 178 x 125 m boyutundaki dikdörtgen biçimli bir alana oturan çok destekli planıyla İslam dünyasının en büyük camilerden biridir. İlk cami, mihrap duvarına dik uzanan dokuz sahından ve revaklı geniş bir avludan oluşmaktayken 833’te II. Abdurrahman’ın doğu ve batıya birer sahın eklenmesiyle sahın sayısı 11’e çıkartılmak suretiyle genişletilmiştir. Mihrap duvarı 848 ve 961 yıllarında uzatılmıştır. Genişletmeler, ilk caminin üslubuna uyularak yapılmıştır. Caminin en önemli özelliği, birer atlamalı olarak beyaz taş ve kırmızı tuğla ile örülmüş iki katlı at nalı ve dilimli kemerleri ve bu kemerlerin insanda bıraktığı renk ve biçimsel etkidir.

Tıp alanında kullanılan, bir İslam seramik kap türü olan albarellolar, Endülüs
ve Kuzey Afrikalı tüccarlar aracılığıyla İtalya’ya tanıtılmış, daha sonra 15. yüzyılın ilk yarısından 18. yüzyılın sonlarında kadar bu kapların Güney İtalya’da yerel
üretimleri yapılmıştır

Nabati yazısının özel bir biçimi olarak başlayan ve zaman içerisinde gelişen Arap yazısının çıkış tarihî kesin olarak bilinmemektedir. İlk kez kitap yazısı
olarak Kûfe şehrinde kullanıldığı için kamış kalemle sağdan sola yazılan dik hatlara sahip ilk Arap yazısı, Kûfi yazı olarak adlandırılmış ve mimaride de kullanılmıştır (Resim 5.10). Sessiz harf­lerin üstüne veya altına konulan üstün, esre, ötrü gibi işaretlerle sesli harf oluşturulması, Arap yazısına sıkışık istif özelliği vermekte bu da küçük yüzeylere yazılmış yazılara daha fazla anlatma olanağı kazandırmaktadır. Yazının mimaride ilk kullanılışı, 692 tarihli Kubbet’ül Sahra’dadır.

Cevsakü’l-Hakani

Kurtuba

Samarra Sarayı

Kayravan Camii

Seramik