SANAT TARİHİ

Sultan Hüseyin Baykara ile şair, müzisyen ve nakkaş olan veziri Ali Şir Nevai’nin himayeleri altında Herat’ta çok ileri düzeyde minyatürler yapılmış, bu devirde Heratlı nakkaş Kemalettin Bihzad (1440-1533) ün kazanmıştır. Timur’un hayatını ve zaferlerini anlatan Şerafeddin Ali Yezdi’nin Zafernamesi için 6 çift sayfa üzerine 1467 tarihlerinde yaptığı minyatürler, bilinen ilk eserleridir.

İran sanatı, Eski İran ve Arap Müslüman ordularınca fethinden günümüze kadar geçen devreyi kapsayan İran-İslam sanatı olmak üzere başlıca iki büyük devre ayrılarak incelenir: Eski İran Sanatı ve İran İslam Devri Sanatı

Safevi devrinin minyatür merkezi Tebriz’dir. Şah İsmail 1510 sıralarında Herat’ı fethedince, Timurlu devrinin ünlü nakkaşı Kemalettin Bihzad, Tebriz’e geçmiş ve saray nakkaş hanesinde baş sanatçı olarak çalışmış ve öğrenci yetiştirmiştir. Şah Abbas devrinin nakkaş ve hattatlarından Rıza Abbasi, karakterlerini halktan seçmiş ve 1598-1643 yılları arasında imzasını bulunan pek çok minyatür yapmıştır. Safevi devrinin öne çıkan son nakkaşlarından olan Rıza Abbasi’nin üslubu devrinin nakkaşları tarafından bir süre taklit edilmiştir. 18. yüzyıldan itibaren İran resmi Avrupa etkisine girmiştir.

Budacılığa ait Mimari: MÖ 3. yüzyıldan itibaren takip edilebilen Budacılığa ait manastır ve mabedler, 1-yer altına, 2-normal toprak zemin üzerine ve 3-kayalara oyulmak suretiyle üç türde inşa edilmişlerdir.

Güneydoğu Asya’da, Hindistan ile Çin arasında bulunan yarımada ve uzantılarındaki  Myanmar, Kamboçya, Malezya ve Vietnam’ı kapsayan bölge için kullanılan Hind-i Çin terimi, tarihte Laos, Kamboçya ve Vietnam’ı tanımlamak için kullanılmıştır.

Hind-i Çin’in en eski evleri, ailenin atasının ruhu için yapılmıştır. Evin konumu, kapı ve pencere yönleri titizlikle tespit edilirdi. Ev inşaatlarında uygulaması gereken kurallar için feng-shui’ye başvurulur,

Taoculuk öğretisinin en önemli sembolü Ying-yang, dişi unsur ying ile erkek unsur yang’dan oluşan iki evrensel güç ve bu iki gücün etkileşiminin dengede olma halini temsil eden bir semboldür.

Hind-i Çin’de heykeltıraşlık daima dinin emrinde olmuş ve kutsal bir meslek sayılmıştır. Mabetler baştan aşağıya dininin emrettiği tarzda yapılmış heykel ve kabartmalarla donatılmıştır. Taoculuğa ve Budacılığa bağlı büyük adamlarla kahraman ve ataların heykellerinde de hep dini kaidelere uyulmuş, kişiler oldukları gibi değil, ölümden sonra ulaşacakları dinginlik ve sükuneti ifade edecek bir çehreyle tasvir edilmişlerdir. Bu kural imparatorlar için de geçerlidir. Hind-i Çin’de insan ölçülerinin çok dışında büyük oranlara sahip acayip ve korkutucu heykeller yapılmıştır.

Başlangıçta Shinto dininde olan ve doğa kuvvetlerine tapan Japonlar, resim ve ilah heykeli yapmamışlardır. Japonya’ya heykeltıraşlık sanatı Budacılıkla birlikte girmiş, Çin ve Hindistan’dan gelen ilahların heykelleri yapılmıştır.

Çin resim sanatı; 1-Budacılık öncesi (MÖ 2000-MS 250), 2-Budacılığın Çin’e girmesinden Thang Hanedanlığı’nın başlangıcına kadar geçen (250-618) süreyi kapsayan dönem, 3-Thang Hanedanlığı (618-960), 4-Sung Hanedanlığı (960-1278), 5-Yunen Moğol Hanedanlığı (1260-1368), 6-Ming Hanedanlığı (1368-1643) ve 7-Tsing Hanedanlığı (1643-günümüze kadar) dönemleri olmak üzere başlıca 7 büyük dönemde toplanarak incelenir.

Avrupalılar, Japon seramiklerini 1868 ihtilali, Paris ve Viyana sergilerinden sonra tanımış ve büyük ilgi gösterdikleri Satsuma porselenleri Tokio atölyelerinde imal edilmiştir.

Japonya’da da resim, Çin’de olduğu gibi yazı sanatından gelişmiştir. Bu bakımdan Çin resimlerine benzeyen Japon resimlerinde ışık, gölge ve perspektif yoktur. Kakemono ve Makimono olarak adlandırılan iki tarz resim bulunur. Kakemono tarzı resimler, ipek bez ya da kağıt üzerine yapılan, tek renk bir bez şeridiyle çerçevelenen renkli resimlerdir. Kakemonolar dikine asılır ve kısa kenarlarından başlayarak dürülürler, ayrıca, çok daha küçük boyutlarda yapılan Makimono adı verilen geniş kenarlarından dürülen resimler de bulunmaktadır.

Yeni Brahmanlığa ait mimari eserlerde; Kuzey ve Doğu Hindistan üslubu, Cayna/Merkezi Hindistan üslubu ve Dravid/Güney Hindistan üslubu olmak üzere üç farklı üslup görülür. Kuzey ve Doğu Hindistan üslubu: 6. yüzyıldan itibaren takip edilebilen bu üslupta Sikra olarak adlandırılan içlerinde ilah heykeli bulunan 50 metreye yaklaşan yüksekliklere ulaşan, çok kalın duvarlı piramit biçimli yüksek mabedler inşa edilmiştir. Cephe duvarları tepe kısmına doğru giderek dış bükey olarak kavislenir ve kubbemsi bir hal alarak nihayetlenirler. En tepeye amalaka adı verilen yatay yerleştirilmiş daire tabanlı kalınca bir kaide konur, kaidenin üstünde küçük bir kubbe, kubbenin üstünde de vazo biçimli bir tepelik bulunur. Bu tarz mabedlerin cepheleri çok ince işçilikli kabartmalarla bezenmiştir. Bhubanesvar, Kaarak ve Makesvara Mabetleri bu üslubun öne çıkan örnekleridir.

Yeni Brahmanlığa ait mimari eserlerde; Kuzey ve Doğu Hindistan üslubu, Cayna/Merkezi Hindistan üslubu ve Dravid/Güney Hindistan üslubu olmak üzere üç farklı üslup görülür. Kuzey ve Doğu Hindistan üslubu: 6. yüzyıldan itibaren takip edilebilen bu üslupta Sikra olarak adlandırılan içlerinde ilah heykeli bulunan 50 metreye yaklaşan yüksekliklere ulaşan, çok kalın duvarlı piramit biçimli yüksek mabedler inşa edilmiştir. Cephe duvarları tepe kısmına doğru giderek dış bükey olarak kavislenir ve kubbemsi bir hal alarak nihayetlenirler. En tepeye amalaka adı verilen yatay yerleştirilmiş daire tabanlı kalınca bir kaide konur, kaidenin üstünde küçük bir kubbe, kubbenin üstünde de vazo biçimli bir tepelik bulunur. Bu tarz mabedlerin cepheleri çok ince işçilikli kabartmalarla bezenmiştir. Bhubanesvar, Kaarak ve Makesvara Mabetleri bu üslubun öne çıkan örnekleridir.

Stupalar: Kutsal makam olarak addedilen bu yapıların kaidelerinin üstünde Budîst rahiplerin dua ederek kutsal makamı tavaf ettikleri bir dolaşma yeri bulunur. Buraya iki kollu merdiven ya da rampalarla çıkılarak ulaşılır. Stupaların kubbelerinin üstünde küp biçimli bir bölüm, onun üzerinde de Budacılığın simgesi olarak her yere nur saçan üç inciyi temsilen çintemani denilen, üç yuvarlak yassı taştan oluşan tepelik yer alır. Stupaların dışında genellikle dört yöne açılan Toran denilen iki taş sütun üzerine atılmış üzerleri oymalı bezemelerle süslü yatay kirişlerden oluşan abidevi dört kapı yer alır. Stupaların en önemlileri Sançi, Barkat, Sarnah’ta bulunur. Buda’ya ait eşyaların korunduğu dairesel tabanlı bir kaide üstünde yükselen silindirik gövdeli kubbe örtülü, kutsal makamlara Stupa denilmektedir.

Çin’in en eski dini Gök dinidir. Doğu Zhou Hanedanlığı zamanının Savaşan Beylikler döneminde yaşayan ve uzun bir savaş dönemi sırasında ortaya çıkan Konfüçyüs (MÖ 552-MÖ 479) ahlak ilkelerine dayanan kurallar sistemi ve bir öğreti oluşturmuş, Konfüçyüsçülük olarak adlandırılan öğretisi MS 5. yüzyıla kadar toplumda egemen olmuş, sosyal yapı ve sanat bu düşünceye bağlı olarak gelişmiştir. Bu öğretide hiçbir heykele ve resme tapılmamakta, dağ, rüzgar, yıldız, nehir
ve ata ruhlarına dua edilmektedir. Nefesiyle bulutları oluşturduğuna ve yağmur getirdiğine inanılan gökyüzünü temsil eden ejderha figürü, ölümsüzlük sembolü olan simurg kuşu, bir dairenin iç ve dış bükey kıvrımlı helezoni bir hatla biri beyaz diğeri siyah iki eşit parçaya ayrıldığı, parçaların şişkin kısımlarının ortasında diğer parçanın renginde küçük birer dairenin yerleştirildiği ying-yang adı verilen bir sembolleri vardır. Ying-yang: Dişi unsur ying ile erkek unsur yang’dan oluşan iki evrensel güç ve bu iki gücün etkileşiminin dengede olma halini temsil eden bir semboldür.

Çin resim sanatı; 1-Budacılık öncesi (MÖ 2000-MS 250), 2-Budacılığın Çin’e girmesinden Thang Hanedanlığı’nın başlangıcına kadar geçen (250-618) süreyi kapsayan dönem, 3-Thang Hanedanlığı (618-960), 4-Sung Hanedanlığı (960-1278), 5-Yunen Moğol Hanedanlığı (1260-1368), 6-Ming Hanedanlığı (1368-1643) ve 7-Tsing Hanedanlığı (1643-günümüze kadar) dönemleri olmak üzere başlıca 7 büyük dönemde toplanarak incelenir. 6. Ming Hanedanlığı dönemi: Çoğunlukla sokak, çiçek ve kuşların konu alındığı bu dönem resimlerinde çok güçlü bir teknik buna karşın ilhamda gerileme görülür. Uyumlu renklerle çok itina edilerek özenli resimler yapılmıştır. LingLeang, K’ieu-Ying, Hin-Keng ve Cang-Ki dönemin önemli ressamlarıdır.

3. Thang Hanedanlığı dönemi: Bu devrin kuzey ve güney olmak üzere iki büyükresim okulu bulunur. Gelenekleri muhafazada çok katı davranan Kuzey okulu, resme yeni unsurlar sokmazken, Güney okulu daha serbest olarak geniş bir ilham ve ifade yoluna giderek natüralizme yaklaşmıştır. Çin’in en büyük resssamları Uang- Uey ve onun öğrencisi Vu-Tao Çen, Güney okulunun üstad sanatçılarıdır. Öte yandan çiçek ve hayvan resimlerinde büyük ustalık gösteren Han-Kan (780), Litsien (820) ve Mi-Hing-Kan, bu devrin resim sanatına yeni bir soluk getirmişlerdir.

Yanıt B'dir.

Yanıt D'dir.