SANAT TARİHİ - Deneme Sınavı - 16

Sanatçı Phedias’ın teknik ve üslubu hakkında, tapınakların alınlık ve metoplarındaki kabartmalar daha iyi fikir vermektedir. Atina Akropolü’ndeki Athena Parthenon (Bakire) Tapınağı (MÖ 447-432), Klasik Dönem heykeltıraşlığı ile özdeşleşmiş ünlü bir eserdir. Alınlıklarda Athena’nın doğuşu ve Atina kentinin baş tanrısı olmak için Poseidon ile giriştiği mücadele, iç ve dıştaki frizlerde tanrıça için düzenlenen kutlamalar ve tören alayı, Yunanlıların Amazonlarla, tanrıların devlerle olan mücadelelerini konu alan kabartmalara yer verilmiştir. Yunan sanatının gelişimi için dönüm noktası sayılabilecek özellikleriyle Parthenon kabartmaları, heykeltıraşların bu dönemde ulaştığı teknik ustalığın düzeyini en iyi gösteren eserdir.

Grotesk: Canlı varlıkların sıra dışı özellikleri ya da tüm özelliklerinin bir arada tasvir edilmesiyle dünyaya ait olmayan canlılara dönüştürülmesi sanatıdır.

Roma mimarlığının asıl başarısı, mimarlık tarihinde önemli yer tutan görkemli anıtlarından ziyade, imparatorluk idaresindeki tüm topraklarda Roma kent planlamacılığını ve yapı tiplerini yönetim politikasına uygun biçimde yaygınlaştırmasıdır. Bu amaçla eyaletlerden toplanan vergiler, yine aynı kentlerde Roma tarzı yaşam biçimiyle özdeşleşmiş yapıların inşası için harcanmıştır.

Roma İmparatorluk Dönemi mimarları, Yunan ve Roma tapınak mimarlığına özgü planlar dışında, daha önce- sinde var olmayan yeni plan şemaları da geliştirilmişlerdir. Bunlardan hiç kuşkusuz en dikkat çekeni İmparator Hadrianus zamanında (MS 118-125) Roma’da inşa edilen Pantheon (Yunanca tüm tanrılar anlamına gelmektedir) dur. Dünya mimarlık tarihinin en ünlü anıtlarından biri olan yapı, ününü kusursuz kubbe tasarımına borçludur. Zeminden kubbenin en yüksek noktasına kadar devam eden yay tam bir küre oluşturur ki bu mimarlık tarihi için bir ilktir. Ancak asıl zorluk bunun büyük ölçekte uygulanması olmuştur. İçten ve dıştan daire (rotond) planlı tapınak, 43,2 m çapında bir kubbe ile örtülmüştür.

MÖ Geç 2. yy-Erken 1 yy’a tarihlenen Roma’daki Neptün Tapınağı’nın Savaş Tanrısı Mars adına düzenlenen bir töreni işleyen kabartmalar da canlı ve gerçekçi bir tutumla işlenmiştir. Bu eğilim erken İmparatorluk Dönemi’nde de devam etmiştir. MÖ 13 yılında senato tarafından imparator Augustus’un askerî başarıları için adanan Ara Pacis Augustae (Barış Sunağı) kabartmaları bu sanat anlayışının hiç kuşkusuz en ünlü yapıtıdır.

MÖ 7. yy’da Yunanistan başta olmak üzere, Ege adaları ve Batı Anadolu kıyılarında kent-devletlerinde (polis) yaşayan Yunan kö­kenli toplumların deniz ticareti sayesinde refaha kavuşmaları ile kentlerin nüfusu artmış, yine buna bağlı olarak kentsel yapılar daha kalıcı ve görkemli olarak inşa edilmişlerdir.

Yunan kentlerinin merkezini, çevresine değişik işlevli yapıların inşa edildiği agora adı verilen meydanlar oluştururdu. Kentin sosyal, ticari ve dinî yaşamında önemli yer tutan agoraların yakınlarında; işlik ve dükkânların yer aldığı stoalar, kutsal ateşin yandığı ihtiyarlar meclisi (prytaneion), şehir meclisinin toplandığı meclis binaları (bouleterion) ve konser binaları (odeion) bulunurdu.

Arkaik Dönem’den itibaren tapınaklar başta olmak üzere kamu binaları belli yapısal düzenlerde inşa edilmiştir. Bunlar ortaya çıkış tarihlerine göre ilk olarak Yunan ana karası, Güney İtalya ve Sicilya’da görülen Dor, Batı Anadolu kökenli olduğu kabul edilen İon ve diğerlerinden daha sonra ortaya çıkan Korinth Düzeni’dir.

Atina Akropolü, Klasik Dönem mimarlığının karakteristik özellikleri ve eği­limlerinin en iyi takip edilebildiği yerlerin başında gelir. Buradaki yapıların hiç kuşkusuz en dikkat çekeni, dönemin en önemli eserlerinden biri olarak kabul edi­len Athena Parthenon Tapınağı’dır.

ÇÖZÜM: Yunan heykelleri, bacak ve kolların gövdeden ayrılması, çıplak oluşları ve desteğe ihtiyaç duymamaları nedeniyle Doğu ve Mısır örneklerinden ayrılır.

Helenistik Dönem (MÖ 330-30): Bu dönemde Yunan kültürü, Ön Asya ve Mısır’ı içine alan geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Bu durum beraberinde her alanda olduğu gibi sanatta da köklü değişimlere neden olmuştur. Daha önce Yunan anakarası, Ege ve Anadolu ile sınırlı olan sanat merkezlerinin dışında yeni üslup ve ekolleri ortaya çıkmıştır. MÖ 5. yüzyılın Yunanistan ve Anadolu’daki önemli sanat merkezleri eski önemlerini yitirmiş, bunların yerini Büyük İskender’in komutanları tarafından kurulan krallıkların başkentleri almıştır. Antiocheia (Antakya), Pergamon (Bergama) ve Alexandria (İskenderiye) gibi birbirleriyle rekabet hâlinde olan krallık merkezlerinde, Doğulu ve Yunanlı unsurlar bir arada görülmeye başlanmıştır.

Roma kentlerinin merkezini forum olarak adlandırılan ve çevresinde tapınak, bazilika, hamam, çeşme, zafer takı ve arşiv binaları gibi idari, dinî ve sosyal işlevli kamu binaların yer aldığı geniş meydanlar oluştururdu. Bunların içerisinde mimari gelişimini en iyi takip edebildiğimiz yapılar, tapınaklardır. Roma tapınak mimarlı­ğının oluşumunda, Orta İtalya’nın köklü uygarlığı olan Etrüsk dinî mimarlığının payı büyüktür. Roma’da inşa edilmiş en erken tarihli tapınak olan Capitolium Tepe­si’ndeki Jupiter Tapınağı’dır (MÖ 509).

MÖ 4. yüzyıldan MÖ 3. yüzyıl ortalarına kadar olan ve Erken Helenistik Dönem olarak adlandırılan evreye ait eserlerde, Klasik Dönem sanat anlayışının devam et-tiği görülür. Bu dönemin en ünlü sanatçılarından biri, Büyük İskender’in sarayında da çalışmış olan Lysippos’tur. Genç bir atleti, yıkanmadan önce vücudundaki ter ve çamuru, strigilis adı verilen bir aletle temizlerken gösteren orijinali tunçtan yapıl-mış Apoxymenos (MÖ 330) ve Herakles Farnase heykellerinde, sanatçıya atfedilen yeni oranlar sistemini gözlemlemek mümkündür. Lysippos, Polykleitos tarafından getirilen başın gövdeye olan 1/7 kanonikleşmiş oranını, figürlere daha ince, esnek ve uzun görünüm kazandıracak biçimde 1/8’e çıkartmıştır.

Bazilikalar, genellikle kentsel yaşamın merkezini teşkil eden forumların yakın çevresinde yer alan ve ticari faaliyetlerin yanı sıra davaların görüldüğü, resmî ve genel toplantılara hizmet eden çok işlevli yapılarıdır.

i-İon ii-Arkaik

Roma mimarlığına özgü bir diğer kamu binası, halkın günlük yaşamında önemli yer tutan hamamlardır. Hamamlar, sadece artan nüfusun temizlik gereksinimlerini karşılayan yapılar olmayıp insanların uyku, dinlenme, okuma, sohbet ve sportif faaliyetlerde bulundukları kompleks binalardı.