Bağımlılık ve Sağlık

Bağımlılık, Dünya Sağlık Örgütünce hastalık
olarak tanımlanan bir kavramdır. Hemen hemen
tüm toplumların; etkileri, sonuçları, can ve ekonomik
kayıpları ile önemsedikleri ve ciddi halk sağlığı
sorunu olarak tanımlayıp mücadele ettikleri sağlık
ve sosyal sorunlardır.

Kişinin bağımlı olduğu nesneye/maddeye gereksinim
duyması, ondan uzaklaşamaması, ulaşamadığında
yoksunluk belirtileri göstermesi,
bulamadığında diğer gereksinim duyduğu insani
ihtiyaçlarından ve günlük yaşam özelliklerinden
vazgeçip onu öncelemesi, o nesne/maddeyi yoğun
arama davranışı içine girmesidir.

Günümüzde sağlığı etkileyen dört tür bağımlılık
söz konusudur: Tütün ve tütün ürünleri (sigara),
alkol, madde ve internet bağımlılığıdır.

Fiziksel Bağımlılık: Tütün, alkol ve maddenin
varlığına karşı duyulan fizyolojik bir
istektir. Bu isteği karşılamak için kullanması
gerekir. Zamanla uyum geliştiği için de
alınan doz yavaş yavaş yükselir. Madde alınmadığı
zaman, fizyolojik uyumun bozulmasına
bağlı olarak fiziksel belirtiler çıkar.

Psikolojik Bağımlılık: Alışkanlık da denir.
Kişinin duygusal ya da kişilik yapısı gereği,
gereksinimlerini tatmin etme ya da giderme
amacıyla o maddeye düşkünlüğü, bağımlı
olduğu maddenin yarattığı psikolojik etkiyi
yeniden yaşamak için güçlü bir isteğin olmasıdır.

Merkezî Sinir Sisteminde (MSS) önemli derecede
uyarma veya depresyon oluşturan, algılama,
duygu durum, zihinsel durum, davranış ve motor
(hareket sistemi) fonksiyonlarda bozukluk yapan
maddelerdir.

Yunanca uyku anlamındaki “narke”den gelen
ve İngilizceye “narkotic” olarak geçen, yasal olarak
üretimi, bulundurulması, kullanılması ve satılması
yasak olan, uyuşturucu madde; beyin işlevlerini
doğrudan etkileyerek uyuşturma özelliği olan, duymaz hâle getiren, fiziksel ve psikolojik bağımlılığa
yol açan, tutku oluşturan, kişisel ve toplumsal yönden
ekonomik ve sosyal çöküntü oluşturan, bağımlılık
yapıcı maddelerdir.

Bireyin, alkol veya maddeyi kullandığı akut dönemde,
o maddeye özgü etkilerin olmasıdır. Alkol ve
bağımlılık yapıcı maddeler, insan vücudu için toksik
kabul edilmekte ve alındıktan sonra gösterdikleri o
maddeye özgü tüm etkiler; zehirlenme olarak kabul
edilmektedir. Genelde bu etkiler; merkezî sinir sistemi
üzerindeki etkisine bağlı olarak ortaya çıkan,
sağlık personeli olmayan bir kişinin bile rahatlıkla
anlayabildiği klinik açıdan belirgin, uygunsuz davranışsal ya da psikolojik değişikliklerdir.

Kusma, bilinç bulanıklığı, bellek/hafıza kaybı, nerede ve ne zamanda olduğunu bilmeme, konuşma ve dengeli yürümede bozulma, ebepsiz ve bazen anlamsız bağırmalar, uyku hâli, titreme ve istemsiz kasılmalar gibi belirtiler görülebilir. İleri durumda; şok, solunum ve kalp durması, hatta ölüm de söz konusu olabilir.

Kişinin aynı miktarda madde almasına rağmen
zaman içinde aynı etkiyi görememesidir. Bu nedenle
aynı miktarda madde aldığında yoksunluk
hissetmesi ve aynı etkiyi sağlayabilmek için kullandığı
madde miktarını artırmasıdır.

Bir maddeye karşı tolerans geliştikten sonra
benzer etkiye sahip diğer bir maddeye de tolerans
gelişmesidir.

Tütün, alkol ve madde kullanımı bırakıldıktan
bir süre sonra, tekrar eski düzeyde, hatta bazen
daha yoğun bir şekilde kullanımının başlamasıdır.

Alkol ve madde kullanan kişinin; bunları bırakıp
hayat boyu bir daha kullanmamasıdır. Tedavilerin
temel hedefi, buna ulaşmaktır.

Tütün, Botanik biliminde Solanaceae (patlıcangiller)
ailesinden, Nicotiana cinsine ait olan, yıllık
olarak yetişen bir bitkidir. Nicotiana’nın yetmişten
fazla türü vardır. Sadece Nicotiana tobacum ve Nicotiana rustica keyif verici bitki olarak yetiştirilir.
Nicotiana tobacum, Güney Amerika kökenli iken
Nicotiana rustica ve diğer türler, Kuzey Amerika
kökenlidir. Tütün, ortalama sıcaklıkta sulanma ihtiyacı
olmayan bir bitkidir ve kurak koşullar, tütündeki
nikotin içeriğini artırmaktadır.

• Sigara (cigarette )
• Puro (cigar)
• Pipo (pipe)
• Nargile/Tömbeki (hookah, water pipe)
• Sarmalık kıyılmış tütün

• Çiğneme (chewing tobacco, Maraş otu)
• Enfiye (snuff)
• Nikotin preparatları hâlinde (nikotin
suyu, sakızı, lolipopu, bandı, tableti,
granülleri, spreyi)

Nikotin, sitrik asit, malik asit, selüloz,
yağ, piktin, çiçeklerinden esans vb.
maddeler elde etmektir.

En yaygın kullanılan tütün ürünüdür. Oldukça
ince ve küçük kıyılmış tütünün, ince
bir kâğıda sarılmasıyla hazırlanır. Filtreli ve
filtresiz çeşitleri vardır.

Sigara sanayinin temeli, 1856 yılında
yapılan Kırım Savaşı’na dayanmaktadır.
Savaş sırasında, askerler arasında tütünün
gazete kâğıdına sarılarak içilmesi çok rağbet
görmüştür. Savaş sonrası ülkelerine
dönen askerler, bu alışkanlıklarını devam
ettirmiş ve sigara kullanımın yaygınlaşmasını
sağlamışlardır. Birinci ve İkinci
Dünya Savaşlarında yiyecek ve su kadar,
sigara da askerler için önemli bir madde
hâline gelmiştir.

Bu stratejiyi, İngilizce kelimelerin
baş harflerinden akrostiş olarak tanımlanmıştır:
M-POWER…
• M: Tütün kullanımının ve önleme politikalarının
izlenmesi (Monitor, tobacco use and
prevention policies)
• P: İnsanların sigara dumanından (pasif
etkilenimden) korunması (Protect people
from tobacco smoke)
• O: Sigarayı bırakmak isteyenlere yardım
edilmesi (Offer help to quit tobacco use)
• W: Bireylerin, sigaranın zararları konusunda
uyarılması (Warn about dangers of tobacco)
• E: Tütün reklamı, tanıtımı ve sponsorluğu
ile ilgili yasakların uygulanması (Enforce
bans on tobacco advertising,promotion and
sponsorship)
• R: Tütüne uygulanan vergi miktarının artırılması
(Raise taxes on tobacco)

Üzüm, elma, ahududu, hurma, turunçgiller gibi içeriğinde şeker olan meyveler ile arpa gibi tahıl;
şekerpancarı, şekerkamışı şıraları gibi glukoz içeren özsular, mayalandıktan sonra damıtılarak elde edilen
ve temel maddesi, etanol/etil alkol olan içeceklere, alkollü içki/içecek denir.