Sağlığın Geliştirilmesi, Korunması ve Koruyucu Sağlık Uygulamaları

Dünya Sağlık Örgütünün 1948’de yaptığı sağlık tanımı, sağlığı sadece hastalık ve sakatlığın olmayışının ötesine çıkarması ile zaman içinde sağlık hizmet sunumunun ve örgütlenmesinin, bir yol göstericisi ve sağlık politikalarının stratejik hedefi olmuştur.

Sağlığın geliştirilmesi için sosyal adaletin gerekliliği ilk kez, 1977’de Cenevre’de yapılan 13. Dünya Sağlık Örgütü Genel Kurulunda, ardından da 1978 yılında Alma-Ata’daki DSÖ Temel Sağlık Hizmetleri Konferansı ve Bildirgesi’nde anlamsal olarak yer almıştır.

“Sağlığın Geliştirilmesi (Health Promotion)”, sağlığı etkileyen bireysel ve çevresel potansiyellerin en etkin biçimde kullanılmasıdır.

Sağlığı Geliştirme, insan yaşantısına; sağlık, sağlamlık, mutluluk, canlılık ve yaşama yıllar, yıllara da yaşam katma çabasıdır.

Ottawa Sözleşmesi’nde (1986) vurgulanan sağ-
lığın temel koşulları ve kaynakları şunlardır:
• Barış
• Barınma
• Eğitim
• Gıda
• Gelir
• Kesintisiz korunan (stabil) bir ekosistem
• Sürekliliği olan kaynaklar
• Sosyal adalet (Social Justice)
• Hakkaniyet (equity

Sağlığın geliştirilmesinde birbirlerini tamamlayan iki temel kavram, sağlık eğitimi ve sağlık okur-yazarlığıdır.

• Sağlıklı/yeterli ve dengeli beslenme
• Fiziksel aktivite
• Düzenli ve yeterli uyku
• Düzenli sağlık kontrolünün yaptırılması
• Stresle başedebilme
• Sigara, alkol ve bağımlılık yapıcı madde kullanmama
• Hobi ile uğraşı
• Güneşin zararlı etkilerinden korunabilme
• Güvenli cinsel ilişki
• Aile planması
• Bağışıklama
• Evde, işte, trafikte vb. kazalardan korunma

Bir enfeksiyon etkeninin (mikropların) vücuda alınmasından, belirli bir süre sonra
(kuluçka süresi) hastalık belirtileri ortaya çıkmaya başlar. Hastalık belirtileri ortaya çıktıktan sonra muayene ve tıbbi tetkik ve tahlillerle tanı konulunca, yaşanılan bu durum “hastalık” adını alır.

• çevredeki olumsuz etmenlerin, kontrol altına alınması; yok edilmesi; insanların, bunlara maruz kalmasının önlenmesi,
• aşılama,
• aile planlaması yöntemlerinin kullanılması,
• hiç sigara içmemek,
• kişisel hijyen kurallarına uymak,
• yeterli ve dengeli beslenmek,
• düzenli fiziksel aktivite yapmak,
• çocuğa bakım veren kişilerin eğitimi,
• işe giriş muayenesi,
• sağlık eğitimi.

Temel (Primordiyal) Korunma: Toplumu, sosyal, ekonomik ve kültürel yönden kalkındırarak sağlık sorunlarında veya hastalıklarda rol oynayan etmenlerin etkisini azaltmak ya da ortadan kaldırmaktır.

• Araçlarda sürücü ve yolcuların kemer takma zorunluluğunun olması
• Fabrika bacalarında filtre takılmasının zorunlu olması
• Gürültü kaynağı işletmelerin, belirli saatlerde çalışmasının durdurulması
• Kapalı ortamlarda tütün ve tütün mamullerinin kullanılmasının yasaklanması

Ergonomi: Daha önce iş yaşamının ve koşullarının, kullanılan cihaz, araç, gereç ve
teçhizatın insan yapısına uygun hâline getirilmesi olarak tanımlanan ergonomi; artık sadece iş yaşamı için değil, günlük toplumsal yaşamdaki tüm çevresel yapı ve özelliklerin; anatomik (insan vücut yapısı, organlar ve sistemleri), antropometrik (boy, kol uzunluğu, otururken kalçanın yerden yükseliği gibi vücut yapılarının ölçümleri) ve fizyolojik (doku, organ ve sistemlerin çalışma düzenleri ve fonksiyonları) olarak insana uyumlaştırılması olarak tanımlanmaktadır.

• Kullanıcıya uygun olmalı
• Kullanımı kolay olmalı
• Rahatlığı ve konforu artırmalı
• Sağlık ve güvenliği artırmalı
• Performansı ve iş verimliliğini artırmalı

Fiziksel Ergonomi: Fiziksel çevrenin, insanın; antropometrik, anatomik ve fizyolojik özelliklerine uygun olmasıdır.

Bilişsel Ergonomi: Bilgiyi algılama, anlama ve işleme gereksinimleriyle ilgilenir. Uygulamaların hatasız ve en az düzeyde olması, dolayısıyla insanın performansının artırılması amaçlanır. Gösterge panelleri, kadranlar, kontrol sistemleri ve bilgisayar sistemleri en temel örneklerindendir.

Bağışıklama/Aşılama: İnsan ve hayvanlarda hastalık yapma yeteneğinde olan virüs, bakteri gibi mikropların, hastalık yapma özelliklerinin ortadan kaldırılması, öldürülmesi ya da mikropların salgıladığı zehirlerin (toksinler) etkilerinin ortadan kaldırılarak, geliştirilen biyolojik maddelere “Aşı” denir. Aşının insanlara yapılması sonucu, o hastalığa karşı direnç geliştirilmesine “Bağışıklama” denir.

Yeterli ve Dengeli Beslenme: Beslenme; sağlığı korumak, geliştirmek ve yaşam kalitesini yükseltmek için vücudun gereksinimi olan besin ögelerini yeterli miktarlarda, uygun zamanlarda, örüntü ve miktarları açısından dengeli almak için bilinçli yapılması gereken bir eylemdir.

Aile planlaması, çiftlerin istedikleri sayıda, istedikleri zamanda, anne ve çocuk
sağlığı için uygun aralıklarla çocuk sahibi olmalarının sağlanması demektir.

Aile planlaması yöntemleri kullanılarak gebeliğin önlenmesine “kontrasepsiyon”, bu amaçla kullanılan yöntemlere de “kontraseptif yöntemler” denir.

Kadın Kondomu (Kadın Prezervatifi): Kadının kullandığı ince poliüretandan yapılmış esnek ince bir kılıftır. Cinsel ilişkiden önce hazneye (vajinaya) yerleştirilir. İlişki sırasında meni ve içindeki spermlerin vajenle temas etmesini ve rahme (uterusa) geçişini engeller.