SAĞLIKLI YAŞAM - Deneme Sınavı - 10

B şıkkı, Trafik kazalarının önlenmesi ve trafik kazala­rından korunmak için alınacak bazı genel önlemlerden birini belirtmektedir.

Ayıklık (Abstinens); Alkol ve madde kullanan kişinin, bunları bırakıp hayat boyu bir daha kullanmamasıdır. Tedavilerin temel hedefi, buna ulaşmaktır.

1. Tütünün yanmasından oluşan dumanın kullanımı
• Sigara (cigarette )
• Puro (cigar)
• Pipo (pipe)
• Nargile/Tömbeki (hookah, water pipe)
• Sarmalık kıyılmış tütün

2. Tütünün dumansız olarak kullanımı (smokeless tobacco)
• Çiğneme (chewing tobacco, Maraş otu)
• Enfiye (snuff)
• Nikotin preparatları hâlinde (nikotin suyu, sakızı, lolipopu, bandı, tableti, granülleri, spreyi)

3. Tütünün başka amaçlarla sanayide kullanımı
• Nikotin, sitrik asit, malik asit, selüloz, yağ, piktin, çiçeklerinden esans vb. maddeler elde etmek

Sigara dumanı ölçümlerinde, içerisinde düşük katran saptanan sigaralar “light” ve “ultra light” olarak tanımlanmaktadır. Filtresiz sigaralar 25-30 mg, tam harman sigaralar 15 mg, light sigaralar 7-15 mg, ultra-light sigaralar ise 1-6 mg katran içerir.

Bu nedenle bireylerin, toplumun ve devletlerin tütün ve tütün ürünleri ile mücadele
etmesi gerekir. Bunlarla savaşımda; ülkelerin politikaları önemlidir. Bu stratejiyi, İngilizce kelimelerin baş harflerinden akrostiş olarak tanımlanmıştır: M-POWER…
• M: Tütün kullanımının ve önleme politikalarının izlenmesi (Monitor, tobacco use and
prevention policies)
• P: İnsanların sigara dumanından (pasif etkilenimden) korunması (Protect people
from tobacco smoke)
• O: Sigarayı bırakmak isteyenlere yardım edilmesi (Offer help to quit tobacco use)
• W: Bireylerin, sigaranın zararları konusunda uyarılması (Warn about dangers of tobacco)
• E: Tütün reklamı, tanıtımı ve sponsorluğu ile ilgili yasakların uygulanması (Enforce
bans on tobacco advertising,promotion and sponsorship)
• R: Tütüne uygulanan vergi miktarının artırılması (Raise taxes on tobacco)

Alkolün bir etkisi de B1 vitamini (tiamin) eksikliğine bağlı görülen nöropsikiyatrik bir durumdur: Wernicke Korsakoff Sendromu (WKS), Korsakoff tarafından 1889’da tanımlanmış, tiamin (B1vitamini) eksikliği sonucu beyinde bozulmaların gerçekleşmesi ile ortaya çıkan nörolojik bir bozukluktur. Uzun süreli aç kalma, açlık grevleri, beslenme bozuklukları da neden olmasına rağmen, başlıca nedeni alkol bağımlılığıdır. Aşırı alkol tüketimi, kişinin beslenme düzenini kötüleştirmenin yanı sıra B1 vitamini emilimini ve depolanmasını da önler.

Uyuşturucu maddeler uluslararası ve ulusal hukukta yasaklanmış olup, uyuşturucu madde ticareti, bir insanlık suçu olarak kabul edilmektedir. Bu maddeler türlerine göre dört başlık altında toplanır: Opiyatlar, stimulanlar (MSS’yi uyaranlar, uyarıcılar), depresanlar (MSS’yi yavaşlatanlar) ve halusinojenler (hayal görmeye neden olanlar).

Opiyatların etkileri; zihinsel işlevlerde azalma, sersemlik hâli ve duygudurumda öfori gibi değişikliklerdir. Bunlara örnek olarak afyon, kodein, eroin ve morfin verilebilir. Stimulanlar; fizyolojik uyarılmaya ve aşırı neşeye neden olan kokain, amfetamin, MDMA (ekstazi), captagon ve nikotin gibi maddelerdir. Sakinleştirici etkileri olan depresanlar ise sedatif (sakinleştirici), hipnotikler ve anksiyolitiklerdir. Orta/yüksek dozda alkol, benzodiazepinler ve barbitüratlar örnek olarak sayılabilir. Halusinojenler grubunda ise liserjik asid dietilamid (LSD), bonzai gibi sentetik kannabinoidler, esrar, marihuana, uçucular (tiner vb) ve fenksilidin sayılabilir.

Sayfa 195 

Tablo 7.6 Bağımlılık Yapıcı Maddelerin Etkileri

İnternet bağımlılığı ile ilgili bazı özel sağlık sorunları da terimlendirilmiş ve tanımlanmıştır. Bunların tam Türkçe karşılıkları henüz yoktur:
• Ego Sörfü: Düzenli aralıklarla internette kendi ismini aratan ve hakkında internette
ne gibi bilgilere ulaşıldığını kontrol eden kişiler.
• Enfornografi: Pornografi ve enformasyon sözcüklerinden üretilmiş bir kelime olup,
“cinsel konulardaki bilgi ve öğrenme merakını ve açlığını internetten dindirmeye çalışma” olarak tanımlanmaktadır.
• Blog İfşacılığı: Bilinmemesi ve yayılmaması herkes açısından daha yararlı olan bilgileri online yayımlama merakı.
• Youtube-Narsizmi: Kendisini tanıtmak için sürekli kendi videolarını internet sitelerinde yayımlama, yayımlatma.
• Myspace Taklitçiliği: İnternette kendisini gizleyerek başka isimlerle, başka bir kişiliğe, role bürünme takıntısı.
• Google Takibi: Tanısa da tanımasa da kişilerle ilgili bilgileri; sosyal ilişkiler yoluyla
değil de internet üzerinden edinmeye çalışmak.
• Siberhondrik: Sağlık sorunları ve hastalıklarla ilgili, hekime danışmadan internetten
araştırmak, onları daha çok önemsemek, hatta maalesef uygulamak.
• Photolurking: İnternette saatlerce tanıdığı veya tanımadığı kişilerin fotoğraf albümlerini takip etme.

• Wikipedializm: Günün önemli bir kısmında, internet ansiklopedisi olan
Wikipedia’ya, deneyimli ve yetkin olmasa da yazılar yazmak, eklemeler ve çıkarmalar
yapmak.
• Cheesepodding: Zamanının büyük bölümünü; dinlemese ve seyretmese de ileri de belki diye, internetten şarkı, film indirmekle geçirenler.

İnternet bağımlılığı ile ilgili bazı özel sağlık sorunları da terimlendirilmiş ve tanımlanmıştır. Bunların tam Türkçe karşılıkları henüz yoktur:
• Ego Sörfü: Düzenli aralıklarla internette kendi ismini aratan ve hakkında internette
ne gibi bilgilere ulaşıldığını kontrol eden kişiler.
• Enfornografi: Pornografi ve enformasyon sözcüklerinden üretilmiş bir kelime olup,
“cinsel konulardaki bilgi ve öğrenme merakını ve açlığını internetten dindirmeye çalışma” olarak tanımlanmaktadır.
• Blog İfşacılığı: Bilinmemesi ve yayılmaması herkes açısından daha yararlı olan bilgileri online yayımlama merakı.
• Youtube-Narsizmi: Kendisini tanıtmak için sürekli kendi videolarını internet sitelerinde yayımlama, yayımlatma.
• Myspace Taklitçiliği: İnternette kendisini gizleyerek başka isimlerle, başka bir kişiliğe, role bürünme takıntısı.
• Google Takibi: Tanısa da tanımasa da kişilerle ilgili bilgileri; sosyal ilişkiler yoluyla
değil de internet üzerinden edinmeye çalışmak.
• Siberhondrik: Sağlık sorunları ve hastalıklarla ilgili, hekime danışmadan internetten
araştırmak, onları daha çok önemsemek, hatta maalesef uygulamak.
• Photolurking: İnternette saatlerce tanıdığı veya tanımadığı kişilerin fotoğraf albümlerini takip etme.

• Wikipedializm: Günün önemli bir kısmında, internet ansiklopedisi olan
Wikipedia’ya, deneyimli ve yetkin olmasa da yazılar yazmak, eklemeler ve çıkarmalar
yapmak.
• Cheesepodding: Zamanının büyük bölümünü; dinlemese ve seyretmese de ileri de belki diye, internetten şarkı, film indirmekle geçirenler.

Günümüzde sağlığı etkileyen dört tür bağımlılık söz konusudur: Tütün ve tütün ürünleri (sigara), alkol, madde ve internet bağımlılığı. Ancak günümüzde bağımlılık bir bütün olarak değerlendirilmektedir.Doğru yanıt D seçeneğidir.

Tütün bağımlılığını sağlayan, psikoaktif bir madde olan nikotindir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Tütün, Osmanlı topraklarına 17. yy.ın ilk yarısında; İngiliz, Venedik ve İspanyol gemici ve tüccarlar tarafından getirilmiştir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Tütünün yanmasından oluşan dumanın kullanımı
• Sigara (cigarette )
• Puro (cigar)
• Pipo (pipe)
• Nargile/Tömbeki (hookah, water pipe)
• Sarmalık kıyılmış tütün den oluşur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

İlk defa Hindistan’da kullanılmıştır. Özellikle Hindistan, Pakistan, İran, Irak vb.
Asya ve Orta Doğu ülkeleri ile ülkemizde sıklıkla kullanılan tütün ürünü nargiledir. Doğru yanıt E seçeneğidir.