SAĞLIK SİGORTACILIĞI

Türkiye’de ilk kez sosyal sigortaların kurulması 1936 tarihli ve 3008 sayılı İş Kanunu ile gerçekleşmiş ve sosyal güvenliğin bugün de geçerli olan bazı temel ilkeleri belirlenmiştir. Ancak kanunda öngörülen sistem, İkinci Dünya Savaşı’nın araya girmesi nedeniyle 1945 yılına kadar oluşturulamamıştır.

Türkiye, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde dünyada sosyal güvenlik alanında ortaya çıkan gelişmelere paralel olarak, 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirisini kabul etmiş, yine 1948 tarihli Dünya Sağlık Örgütü Anayasası’nı, onaylamış ve Dünya Sağlık Örgütü üyesi olmuştur.

Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1963-1968 yıllarını kapsayan 1. Beş yıllık Kalkınma Planında sağlık sigortası oluşturulması ve tüm nüfusu kapsayacak nitelikte bir sağlık sigortası kurulması hükmü yer almıştır.  Bu gelişmelerin yanında Türkiye, Avrupa Sosyal Şartı’nı 1964 yılında imzalamıştır.

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte sigorta alanında gerek yasal, gerekse kurumsallaşma açısından büyük adımlar atılmıştır. 1924 yılında Türkçeyi kullanma zorunluluğu getiren yasa ile poliçelerin İngilizce ve Fransızca düzenlenmesine son verilmiş.

Aile yapısının koruyucu bir birim olma işlevini sürdürmesiyle, Osmanlı İmparatorluğu’nda sınırlı ve dağınık sosyal koruma önlemleri, gerçek bir sosyal güvenlik sistemine dönüşememiştir. Bu anlamda, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki sosyal güvenlik uygulamaları; 1) aile içi yardımlar, 2) din kurallarına göre yapılan yardımlar, 3) meslek kuruluşları içerisindeki yardımlar ve 4) vakıflarca yapılan yardımlar olarak gerçekleşmiştir. Aksine Osmanlı İmparatorluğunda Devlet bütçesinden yapılan yardım bulunmamaktadır.

Osmanlı döneminde ilk resmi sosyal güvenlik kurumu 1886 yılında askerler için kurulan “Askeri Tekaüt Sandığı”dır. Daha sonra sivil memurlar (1881), tersane işçileri (1909), Hicaz Demiryolu (1910) ve Şirket-i Hayriye çalışanları (1917) için yardım sandıkları kurulmuştur. Bu gelişmeler İmparatorlukta sosyal güvenlik kurumlarının oluşmaya başladığını göstermektedir.

Avrupa’da sanayi devriminin gerçekleşmesi ve işçi sınıfının oluşmasıyla sosyal güvenlik sistemleri gelişmiştir. Osmanlı İmparatorluğu ise sanayileşme sürecine girmemiş ve dolayısıyla sosyal korumayı talep edecek bir işçi sınıfı oluşmamıştır. Ayrıca toplumda dayanışma anlayışına dayalı kültürel özellikler ve aile yapısı da önemli etkenlerdir. Oysa Osmanlı toplumunun sahip olduğu ekonomik hayat sosyal güvenlik sistemlerinin Avrupa’ya göre geç oluşmasının bir nedeni değildir.

Cumhuriyet ilan edilmeden önce, sosyal sigortaların ilk uygulama örneği madencilik sektörü ile ilgili olan, 1921 tarihli Ereğli Havza-i Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun’dur. Kanun, işçi ve işverenlerin zorunlu katkılarına dayanan yardımlaşma sandıklarının kurulmasını ve bu yardımlaşma sandıklarının Amele Birliği adı altında örgütlenmesini öngörmektedir.

Sosyal Güvenlik Kurumu, bünyesinde oluşturulan Genel Sağlık Sigortası (GSS)’nin gelirleri genel olarak; çalışan-işveren primleri ve devletin yoksul kesimler adına ödemiş olduğu primler, devletin GSS havuzuna doğrudan yaptığı katkılar ve sağlık hizmeti kullanımı ile yasal olarak alınan katkı paylarından oluşmaktadır.

Özel sağlık sigortacılığında yaşanan sorunlar genel olarak aşağıdaki başlıkları kapsamaktadır: Sağlık hizmetlerinin sık kullanılması, Karşılıklı iyi niyet prensibine uymama, Farklı sağlık beyanında bulunma, Maliyetlerin düşülmesi, Mevzuat eksikliğinin giderilmesidir. Toplumun kültürel özellikleri ve aile yapısı bu başlıklar arasında yer almamaktadır.

Tarihsel olarak incelendiğinde, özel sağlık sigortalarının yasal olarak 1990 yılında ayrı bir branş olarak kabul edilmesi, “hastalık sigortası” yerine “sağlık sigortası” isminin kullanılması ile teminat kapsamlarının genişlemesi, özel şirketlerin çalışanlarına grup sağlık sigortaları yaptırmaları, özel sağlık sigortacılığının gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Farklı miktarda sağlık yardımlarından faydalanan ülke çalışanlarının aynı hak ve usullere sahip olması ise Sosyal Güvenlik Kurumu’nun oluşturulması ile sağlanmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’ndaki sosyal güvenlik uygulamaları;

Vakıflar, sosyal güvenlik tarihinde özellikle İslam ülkelerinde önemli yeri olan kurumlardır. Vakıflar, varlıklı kişilerin çoğunlukla taşınmaz mallarının gelirlerini, dini ve sosyal amaçlı hizmetlerin görülmesi için kurmuş oldukları kurumlara tahsis etmeleri ve malların mülkiyetini de bu kurumlara devretmeleri ile oluşur.

Cumhuriyetin ilk yıllarında sosyal güvenliğe yönelik doğrudan düzenlemeler yapılmamıştır. Ancak çıkarılan kanunlar ile emeklilik ve yardım sandıklarının kurulması, sağlık yardımı yapılması gibi sosyal sigortalara benzeyen fakat kişiler ve riskler açısından dar kapsamlı düzenlemeler yapılmıştır. Bu kanunlar; Borçlar Kanunu (1926), Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (1930), Askeri ve Mülki Tekaüt
Kanunu’dur (1930).

Türkiye’de ilk kez sosyal sigortaların kurulması 1936 tarihli ve 3008 sayılı İş Kanunu ile gerçekleşmiş ve sosyal güvenliğin bugün de geçerli olan bazı temel ilkeleri belirlenmiştir.

1982 Anayasasının 60. maddesinde “Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar” hükmü yer almaktadır.

SSK Türkiye’deki sosyal sigortalar içinde sigortalılarına sağlık hizmetini kendi sağlık kuruluşları ile doğrudan veren tek kurum olmuştur.

Kurumun finansmanında en büyük payı sigortalı sayılanların ödeyecekleri primlerden oluşmaktaydı.Bunun yanı sıra, 1) gerçek veya tüzel kişiler tarafından yapılan bağış ve vasiyetler, 2) kurumun taşınır ve taşınmaz mallarından sağlanan gelirler, 3) gerekli hallerde genel bütçeden yapılan yardımlar ve 4) kurum iştirak ve kuruluşlarının gelirleri vardı.

Türkiye’de yapılan son düzenleme, norm ve standart farklılıklarını ortadan kaldırmayı ve tüm nüfusa sağlık güvencesi sağlamayı amaçlayan 31.05.2006 tarih ve 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu”nun kabulüdür. Gerek sosyal güvenlik alanında gerekse sağlık finansmanı alanında köklü değişimleri beraberinde getiren kanun, şimdiye kadar kurulan sosyal güvenlik rejimlerini aynı çatı altında birleştirmiş ve ilk kez zorunlu devlet katkısını ve tüm nüfusu zorunlu sağlık sigortası kapsamı altına alan Genel Sağlık Sigortası sistemini getirmiştir. Sistemin idari yapılanması ise 16 Mayıs 2006 tarih ve 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile gerçekleştirilmiştir.

Soruda geçen Türkiye'de özel sağlık sigortacılığının gelişimine ilişkin ifadelerin doğru kronolojik sıralaması aşağıda verilmiştir: