SAĞLIK SİGORTACILIĞI

Osmanlı döneminde ilk resmi sosyal güvenlik kurumu 1866 yılında askerler için kurulan “Askeri Tekaüt Sandığı”dır. Daha sonra sivil memurlar (1881), tersane işçileri (1909), Hicaz Demiryolu (1910) ve Şirket-i Hayriye çalışanları (1917) için yardım sandıkları kurulmuştur. Bu gelişmeler İmparatorlukta sosyal güvenlik kurumlarının oluşmaya başladığını göstermektedir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda özel sigortalar tamamen yabancı şirketlerin elinde ve genellikle Osmanlı topraklarında yaşayan yabancılar tarafından yürütülmüştür. Önceleri hiçbir hukuki düzenlemeye tabi olmadan merkezden gelen emirler doğrultusunda satış yapan sigorta acenteleri, İngilizce ve Fransızca hazırlanan poliçeleri kullanmıştır. İngiliz sigorta şirketleri 1872 yılında açtıkları temsilcilikleri ile ilk sigortacılık faaliyetlerini başlatmışlardır.

1800’lü yıllarda Beyoğlu ve Kumkapı’da çıkan iki büyük yangında verilen kayıplar nedeni ile yabancı sigorta şirketlerinin yasal olarak acentelik açmalarına izin verilmiştir. Özel sigortalar yangın, nakliyat dallarında faaliyet göstermişlerdir. Bu dönemde ilk kez, 1850 yılında Ticaret-i Bahriye Kanunu’nda deniz sigortalarına dair hükümlere yer verilmiştir. Bu ortamda, 1893 yılında Osmanlı Umum Sigorta Şirketi ilk yerli sigorta şirketi olarak çalışmaya başlamıştır.

Türkiye’de ilk kez sosyal sigortaların kurulması 1936 tarihli ve 3008 sayılı İş Kanunu ile gerçekleşmiş ve sosyal güvenliğin bugün de geçerli olan bazı temel ilkeleri belirlenmiştir.

Türkiye, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde dünyada sosyal güvenlik alanında ortaya çıkan gelişmelere paralel olarak, 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirisini kabul etmiş, yine 1948 tarihli Dünya Sağlık Örgütü Anayasası’nı, onaylamış ve Dünya Sağlık Örgütü üyesi olmuştur. Bu gelişmeler Türkiye’ye sağlık ve sosyal güvenlik alanlarında yükümlülükler getirmiştir. 1961 Anayasası ile sosyal güvenliğin bir insan hakkı ve devlet görevi olduğu hukuken tescil edilmiştir.

SSK, iş hayatında her türlü hallere karşı ilgili sigorta kanunu hükümlerini uygulamak suretiyle hizmet akdi ile çalışanların, bunların dul ve yetimlerinin sosyal güvenliğini sağlamayı amaçlamıştır. Hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar dışında zaman içinde getirilen istisnalar ile sanatçılar ve koruma bekçileri gibi gruplar da dâhil edilmiştir.

Türkiye’de geçmişte yukarıda açıklandığı gibi primli sistemle çalışan ve bu kapsamda sağlık yardımları yapan kurumlar bulunmaktaydı. Bunların yanında çeşitli yasalarca, primsiz sistemle (devlet bütçesinden), sağlık güvencesi olmayanlara yönelik sağlık yardımları sağlanmıştır. Bunlar; 1) Yeşil Kart kapsamında sağlanan sağlık yardımları, 2) Er ve erbaşlara yönelik sağlık yardımları, 3) Asayiş hizmetlerinde, terörle mücadelede, orman yangınlarının söndürülmesinde görev alanlara yönelik sağlık yardımları, 4) Yurtdışında görevli personele sağlık yardımları, 5) Afetlerde zarar görenlere yönelik sağlık yardımları 6) Sivil Savunma Hizmetleri nedeni ile talep edilen sağlık yardımları, 7) İstiklal madalyası sahipleri ile vatan hizmetinde bulunanlara sağlık yardımları, 8) Milli mücadeleye, Kore ve Kıbrıs savaşlarına katılanlara yönelik sağlık yardımları ve 9) 65 yaşını doldurmuş muhtaç, güçsüz ve kimsesiz vatandaşlara yönelik sağlık yardımları olarak sıralanabilir. Maluliyet primli sistemin karşıladığı risk türlerinden biridir.

GSS’ye yönelik işlemler Sosyal Güvenlik Kurumu Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü’nce yürütülmektedir. GSS Genel Müdürlüğü’nün görevleri kısaca şunlardır: 1. Sosyal güvenlik mevzuatında genel sağlık sigortası ile ilgili konularda verilen görevleri yapmak, 2. Genel sağlık sigortalıları ile hak sahiplerinin hastalıklardan korunması amacıyla ilgili kamu idareleriyle kişisel koruyucu sağlık hizmetleri politikalarının tespitine ve etkin bir şekilde uygulanmasına katkı sağlamak, 3. Genel sağlık sigortalıları ile hak sahiplerini ve işverenleri genel sağlık sigortası mevzuatından doğan hakları ve ödevleri konusunda her türlü iletişim araçları ile bilgilendirmek ve 4. Benzer nitelikteki diğer görevleri yapmaktır.

Aile yapısının koruyucu bir birim olma işlevini sürdürmesiyle, Osmanlı İmparatorluğu’nda sınırlı ve dağınık sosyal koruma önlemleri gerçek bir sosyal güvenlik sistemine dönüşememiştir. Bu anlamda, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki sosyal güvenlik uygulamaları; 1) aile içi yardımlar, 2) din kurallarına göre yapılan yardımlar, 3) meslek kuruluşları içerisindeki yardımlar ve 4) vakıflarca yapılan yardımlar olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye’de ilk kez sosyal sigortaların kurulması 1936 tarihli ve 3008 sayılı İş Kanunu ile gerçekleşmiş ve sosyal güvenliğin bugün de geçerli olan bazı temel ilkeleri belirlenmiştir.

Amele Birliği, 1946 yılında ilk genel nitelikli sosyal sigortaların kuruluşuna kadar, üyeleri ve ailelerine hastalık, kaza, yaşlılık ve ölüm hallerinde, çağın koşullarına göre önemli yardımlar sağlayan bir sosyal güvenlik kurumu olarak işlev görmüştür.

2006 yılına kadar Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) ve Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu (Bağ-Kur) gibi farklı sosyal güvenlik kurumları, sosyal sağlık sigortası hizmeti vermiştir. Bu tarihten sonra kurumların birleştirilmesi ile oluşturulan Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) sosyal sağlık sigortası hizmetini vermeye başlamıştır. Mevcut durumda SGK Türkiye’de sosyal sağlık sigortacılığı hizmetini veren tek kurumdur.

Geçmişte var olan sosyal sigorta kurumlarının genel sorunları şunlar olmuştur: Sigortalılara ve bakmakla yükümlü oldukları, bağımlı kişilere ait verilerin güvenilir olmaması, kurumların finansman sorunları, nüfus yapısındaki değişim, asgari koruma sisteminin yetersizliği, kurumlar arasında norm ve standart birliğinin olmaması ve kurumların örgütlenme ve işleyiş sorunları.

Kurumun merkez teşkilatı; Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü, Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü, Hizmet Sunumu Genel Müdürlüğü’dür.

Sosyal sigorta kurumlarının sağlık sigortaları açısından yaşadığı sorunlar şunlardır: Tüm nüfusun sağlık güvencesi kapsamında olmaması, sağlık hizmetleri ile ilgili sorunlar, sağlık sigortası prim oranları ile ilgili sorunlar, sağlık sigortalarının kapsamı ve yararlanma koşullarına ilişkin sorunlar, sağlık sigortası gelir gider durumuna ilişkin sorunlar. Oysa asgari koruma sisteminin yetersizliği, sosyal sigorta kurumlarının sağlık sigortaları açısından yaşadığı sorunlar arasında yer almaz.

Hastalık branşının kurulması çok eski bir uygulama değildir. Hastalık branşı daha yakın bir tarihte (1990 yılında) kurulmuştur.

Türkiye’de mevcut sosyal ve sağlık sigortası uygulamalarını açıklayabilmek, yorumlayabilmek ve geleceğe yönelik programlar geliştirebilmek için geçmişin çok iyi analiz edilmesi gerekmektedir. Çünkü Türkiye’de uzun yıllar farklı sosyal sigorta kurumları, farklı norm ve standartlarda sosyal sağlık sigortacılığı hizmeti vermişlerdir. Bunlar arasında; Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), Bağ-Kur ve Emekli Sandığı1 (ES) ön plana çıkmıştır. Bu kurumların verdiği bu hizmet primli sistem kapsamında ele alınmaktadır.

Vakıflar, sosyal güvenlik tarihinde özellikle İslam ülkelerinde önemli yeri olan kurumlardır. Vakıf, varlıklı kişilerin çoğunlukla taşınmaz mallarının gelirlerini, dini ve sosyal amaçlı hizmetlerin görülmesi için kurmuş oldukları kurumlara tahsis etmeleri ve malların mülkiyetini de bu kurumlara devretmeleri ile oluşur. Vakıflar, Osmanlı toplumunda sosyal ve ekonomik hayat üzerinde derin etkileri olan, dini, hukuki ve sosyal kurumlar olarak faaliyet göstermişlerdir. Çok çeşitli amaçlara yönelik olan vakıflar sağlık hizmetleri alanında, hastane açılması ve işletilmesi, ayakta tedavi, cüzamlılara, körlere, dilsizlere yardım gibi faaliyetler yürütmüşlerdir. İmparatorluğun son dönemlerinde Darülaceze, Darüleytam, Darüşşifa ve Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) gibi kurumlar sosyal yardım açısından önem kazanmışlardır.

1863 yılında Ereğli kömür madenlerinde grev yapılmasını ve 1865 yılında kömür madenlerinde çalışanlara yönelik Dilaver Paşa Nizamnamesi çıkarılmasını sağlamıştır. Osmanlı döneminde sosyal güvenlikle ilgili hazırlanan ilk çalışma; ‘Dilaver Paşa Nizamnamesidir. Buna göre, hafif hastaların madende bir doktor tarafından tedavi edileceği, ağır hastaların ise evlerine gönderileceği hükümleri getirilmiştir. Daha sonra, 1869 yılında Maadin (Madenler) Nizamnamesi çıkarılmıştır. Bu nizamname ile madenlerdeki zorla çalıştırmaya son verilmiştir. Maadin Nizamnamesi ile iş kazalarına karşı madenlerde bir doktor ve gerekli ilaçların bulundurulması zorunluluk haline getirilmiştir.

Osmanlı döneminde ilk resmi sosyal güvenlik kurumu 1886 yılında askerler için kurulan “Askeri Tekaüt Sandığı’dır. Daha sonra sivil memurlar (1881), tersane işçileri (1909), Hicaz Demiryolu (1910) ve Şirket-i Hayriye çalışanları (1917) için yardım sandıkları kurulmuştur.