SAĞLIK SİGORTACILIĞI

Tarihsel olarak bakıldığında, sosyal sigortaların, özel sigortalara kıyasla daha yeni bir uygulama alanı olduğu belirtilebilir. Sosyal sigorta uygulamaları açısından dikkat çekici ilk örnek olarak Almanya’dan bahsedilebilir. Giderek artan işçi hareketleri sonucunda, Alman İmparatoru Otto von Bismarck, işçilere teminat sağlamak üzere devlet eliyle bir sigorta mekanizması kurulması için talimat vermiştir. Böylelikle sağlık sigortası, kaza sigortası ve emeklilik planı olmak üzere üç ayağı olan bir sistem geliştirilmiş ve modern anlamdaki ilk sosyal sigorta uygulaması 19. yüzyılın sonlarına doğru hayat bulmuştur. Almanya’nın sosyal sigorta tecrübesi daha sonra Avrupa ülkelerine hızla yayılmıştır.

Sigortacı ile sigortalı arasında yapılmakta olan hizmet sözleşmesi açısından literatürde kabul görmüş olan altı temel prensip söz konusudur: Azami iyi niyet prensibi, sigortalanabilir menfaat prensibi, tazminat prensibi, halefiyet ve rücu prensibi, yakın neden prensibi ve hasara katılım prensibi. Bu ilkelere sigortacılığın genel prensipleri veya sigortanın temel prensipleri denilmektedir.

Bilindiği üzere sigorta; bir tarafın (sigortalı) diğer bir tarafa (sigortacı) belirli bir fiyat karşılığında risk transfer etmek suretiyle finansal güvenlik elde etmeye olanak tanıyan bir düzenlemedir. Sigortalı çok sayıda sigortalıdan düzenli olarak prim toplar. Bir sigortalı zarara uğradığında sigortacı bu ziyanı tazmin etmek için finansal bir havuza sahiptir. Sigortanın işlerliği çok sayıda sigortalının risklerini havuzlaması ve bu havuzdan da mümkün olduğunca az sayıda kişinin yararlanmasıdır. Geleneksel olarak, belli temel ilkeleri yerine getirmesi halinde risk “sigorta edilebilir” kabul edilir. Bunlar: 1) Riski sigorta etmek ekonomik olarak fizibil olmalıdır. Yani risk sigortalanabilir olmalıdır. Genel olarak sağlık sigortası ekonomik olarak fizibildir. 2) Kayıp kanıtlanabilir olmalıdır. Örneğin, ölüm doğası gereği kanıtlanabilir bir olaydır. 3) Sigortanın ekonomik değeri hesaplanabilir olmalıdır. 4) Kayıp rastgele (tesadüfi) olmalıdır. 5) Sigortalı birimler zaman ve mekân açısından birbirinden bağımsız olmalıdır 6) Çok sayıda kişi aynı riskle karşı karşıya olmalıdır. 7) Ziyan/kayıp tam olarak fiyatlandırılabilmelidir. 8) Kayıp makul olmalıdır. Karşılaşılan bütün risklerin sigortalanması mümkün değildir. Riskin sigortalanabilmesi için, herşeyden önce hasarın tesadüfi olarak meydana gelmesi gerekir. Sigorta kendisine gereksinme duyulmadan önce alınan bir mal gibi düşünülebilir. Öldükten sonra kişiyi, yandıktan sonra evi, çalındıktan sonra arabayı sigorta etmek mümkün değildir. Eğer hasarı doğuran olayların gerçekleşmesi her birim için (kişi veya mal) kesinse sigorta doğmaz. Sigorta bir anlamda şanssız birkaç kişinin karşılaştığı zararları, aynı riskle karşı karşıya bulundukları halde tesadüfen kurtulan kişilere paylaştırmaktır. Böyle bir paylaşmanın kabul edilebilmesi için riskin tesadüfen meydana gelmesi gerektiği açıktır. Riskin sigortalanabilmesi için meydana gelen hasarın belirlenebilmesi ve ölçülebilmesi gerekir. Bu oldukça zordur. Hasarın saptanması ayrı bir uzmanlık işidir. Ayrıca hasarın boyutları teknik olarak saptanabilse bile, parayla ölçülmesi her zaman mümkün değildir. Riskin sigortalanabilirliği yönünden önemli diğer bir etmen, sigorta edilen birimlerde meydana gelecek olan kayıpların doğal felâketler yüzünden meydana gelmemiş olmasıdır. Örneğin, toprak kaymalarının veya yer sarsıntılarının neden olduğu kayıpların çok büyük olması, tazminat sorumluluğunun sınırının dışına taşıması ve sigorta şirketince karşılanmasının olanaksız hale gelmesi sonucunu doğurur.

Sözleşme modeli olarak da adlandırılan sağlık finansmanı organizasyonunda endirekt sistem, daha çok endüstrileşmiş ülkelerde yaygındır. Endüstrileşmiş ülkelerde sosyal güvenlik kavramının ortaya çıktığı ve sistemin ilk gelişmeye başladığı dönemlerde, özel çalışmakta olan ve daha çok, hekimlerden oluşan sağlık profesyonelleri ağı ve yer yer de yine bu hekimlerin işlettikleri özel hastaneler ağı vardı. Kurulan sosyal güvenlik sistemi, var olan ağı kullanarak ve her birisiyle, verdikleri hizmet üzerinde anlaşma yaparak, sosyal güvenliği kurumsallaştırmıştır. Bu yapıda sigortalı hastalandığı zaman sağlık kurumuna başvurur. Başvurduğu kurum sosyal güvenlik sisteminin anlaşmalı olduğu sağlık hizmeti üreticisi kurumdur. Kullandığı hizmetler, bu kurum tarafından sigorta şirketine fatura edilir. Ödemeyi sigorta şirketi sağlık kurumuna yapar. Bu modele hizmet ödemesi (fayda) modeli denilmektedir. Endirekt sistemin başka bir biçiminde ise hasta; hizmeti kullandığı anda, hizmeti sunan kişi veya kuruma kullandığı hizmetin karşılığını öder, ödediği parayı sonradan, bağlı bulunduğu sosyal güvenlik kurumundan geri alır. Bu modele ise nakit ödeme (fayda) modeli denilmektedir. Endirekt yöntemde, hizmet sunumu ile finansman birbirinden ayrıktır. $u anda Türkiye’nin GSS kapsamında kullandığı yöntem endirekt yöntemdir. Bir finansman kurumu olan SGK, sigortalı mensuplarının kamu ve özel sağlık hizmeti sağlayıcılarından aldıkları hizmetlerin karşılığını hizmet sunucularına çeşitli ödeme mekanizmalarını kullanarak gerçekleştirmektedir. Bunu da sözleşmeler yoluyla gerçekleştirmektedir. Dolayısıyla sistemde finansman ile hizmet sunumu farklı kurumlardadır.

Tam rekabet piyasasında alıcılar ve satıcılar; alınıp satılacak mal ve hizmetlerin özellikleri, fiyatı ve kalitesi hakkında birbirlerinin etkisinde kalmadan faydalarını maksimize edecek gerekli bilgi düzeyine sahiptirler. Bu bilgi düzeyi alternatif mal ve hizmetlerin özellikleri, maliyetleri ve kalitesi konularını da kapsayacak nitelik ve boyuttadır. Ancak, piyasa tarafları (alıcılar ve satıcılar) değişime konu olan mal ve hizmetler ile ilgili aynı bilgiye sahip olmadıklarında veya bir kısmı diğerlerine nazaran bilgi avantajlarına sahip olduklarında, yani bilgi asimetrisi2 söz konusu olduğunda, piyasalar verimli ve hakkaniyetli çıktılar/sonuçlar üretmede başarısız olabilir. Bu gibi piyasaların başında da sağlık hizmetleri ve sağlık sigortacılığı piyasaları gelmektedir. Bilgi asimetrisi çok genel olarak, bir işlemde taraflardan birinin diğerine göre daha fazla bilgiye sahip olması durumudur. Asimetrik bilgi, ekonomik bir ilişkide taraflardan birinin diğeri hakkında yeterli bilgiye sahip olamaması anlamına gelen durumdur. Başka bir ifade ile asimetrik bilgi, bir işlemle ilgili olarak taraflardan birisi belli bir bilgiye sahipken, diğer tarafın bu bilgiye sahip olmadığı durumu ifade etmektedir. Örneğin, bir satıcı bir ürünün kalitesini bilirken, alıcı ürünün kalitesini bilemeyebilir. Bir tarafın fazla, diğerinin daha az bilgiye sahip olduğu bir durumda, fazla bilgiye sahip olan taraf, az bilgiye sahip olan tarafın bu durumundan yararlanmak isteyebilir. Böyle fırsatçı davranışlar sonucunda, piyasalar dengeden uzaklaşabilir veya rekabetçi piyasanın çekici özellikleri ortadan kalkabilir. Ekonomi teorisi bireylerin satın aldıkları mal ve hizmetlerin tüm niteliklerini bildiğini veya kimi işleri için temsilci kullandıklarında, o temsilcinin faaliyetini tam olarak denetleyebildiklerini ifade eder. Fakat günlük hayatta, bu çok mümkün olamamaktadır. Bireylerin satın aldığı mal ve hizmetlerin kalitesini belirlemesinin imkânsız olduğu veya temsilcinin faaliyetlerinin kontrol edilmesinin maliyetli olduğu piyasa durumlarına oldukça sık rastlanmaktadır. Örneğin, birey ikinci el araba satın aldığında veya risk düzeyleri farklı bireylere sigorta hizmeti sunulduğunda bir asimetrik bilgi sorunu ortaya çıkar. Asimetrik bilgi sorununun ortaya çıktığı durumlarda, piyasa dengesi Pareto-optimal değerinden sapma göstermektedir. Sağlık hizmetleri piyasası söz konusu olduğunda arz (hekim) ile talep (hasta) tarafı arasında talep kanadı aleyhine bir bilgi açığı söz konusudur. Sağlık hizmetlerini diğer mal ve hizmetlerden ayıran temel özellik, hizmet sunucu (hekim) ile tüketici (hasta) arasında var olan bu bilgi asimetrisi olmaktadır. Sağlık hizmetlerinde işlemlerin çok karmaşık olması ve sağlık hizmetleri hakkında tüketicilerin sınırlı bilgiye sahip olmaları sağlık hizmetlerini diğer hizmetlerden oldukça farklılaştırmaktadır. Sağlık hizmetlerinde girdiler, faaliyetler ve çıktılar hakkında yeterli bilgiye sahip olunamadığı gibi bu değişkenler arasındaki ilişkiler konusunda da yeterli bir bilgiye sahip olunamamaktadır. Diğer taraftan faaliyet ve çıktı verileri de çoğu sağlık sisteminde tam değildir. Birçok mal ve hizmet için tüketicinin kalite ve hizmetin uygunluğu konusunda bir fikri vardır. Fakat sağlık hizmetlerinde tüketicinin hastalığı (sağlık ihtiyacı) ve kendisine uygulanacak/uygulanan işlemlerin (teşhis, tetkik, tedavi gibi) uygunluğu ve kalitesi konusunda çok az bilgisi vardır. Bu bağlamda tüketici neredeyse hekime tam anlamı ile bağımlıdır. Bu bağımlılık hasta ile doktor arasında yazılı olmayan ancak sağlam bir vekil-müvekkil ilişkisi yaratmaktadır. Başka bir ifade ile tüketicilerin sağlık hizmetleri ihtiyacının belirlenmesi veya ne tür sağlık hizmetlerinin ne miktarda ve kalitede tüketileceği noktasında bilgi eksikliklerinin olması nedeniyle doktor bir vekil olarak devreye girmekte, hasta (müvekkil) için danışmanlık yapmakta ve hastanın tüketimini şekillendirebilmektedir. Bu vekil-müvekkillik ilişkisine literatürde vekâlet ilişkisi de denilmektedir. Yani hekim hasta adına bir vekil gibi hareket etmektedir. Bu durum doktoru, hem bir hizmet sunucusu hem de hizmeti talep eden kişi olarak iki rollü bir pozisyona sokmaktadır. Asimetrik bilgiye dayalı bu pozisyon hekime hizmetinin karşılığını ödeme biçimine (hizmet başı ödeme) ve hizmeti talep edenin sağlık güvencesinin (sigortasının) varlığına bağlı olarak literatürde arzın talep yaratması problemi olarak da bilinen bir soruna yol açabilmektedir. Sağlık hizmetlerinde arzın talep yaratması, hizmet sunucu olarak hekimin hastası adına karar verirken parasal çıkarını düşünerek gereksiz olan işlemleri hasta adına talep etmesi olarak tanımlanabilir.

Hayat sigortaları, sigortalıyı yaşam kaybına, sakatlığa veya kritik hastalıklar gibi büyük risklere karşı güvence altına alan bir sigorta branşıdır. Hayat sigortaları dalında, çok farklı biçimlerde hayat poliçesidüzenleme olanağı vardır. Bu sigortacılık dalının ürün türlerini başlıca dört ana grupta ele almak mümkündür: Süreli sigortalar, yaşam boyu sigortalar, süre ve/veya ölüme bağlı sigortalar ve diğer hayat sigortası türleri (örneğin birikim). Hayat dışı (elementer) sigortalar; yangın, kaza, nakliyat, mühendislik ve ziraat sigorta branşlarından oluşmaktadır. İstisnalar olmakla birlikte genel bir eğilim olarak sağlık sigortaları “hayat dışı” sigorta türü grubunda yer almaktadır.

Sigortalı, riskini satan taraftır. Sigorta anlaşmasına istinaden prim ödeyen, hasar oluşması durumunda tazminat almaya hak kazanan taraftır. Sigorta ettiren kendi menfaatini değil de bir başkasının menfaatini sigorta ettirmiş ise üçüncü şahıs lehine bir sözleşme yapmış demektir. Bu durumda sigorta sözleşmesinden doğan borç ve yükümlülükler kendisine (sigorta ettirene) aittir. Ancak sigorta bedeli alma veya zararı tazmin ettirme hakkı lehine akit yapılan kişiye aittir ki bu kişiye de sigortalı denilmektedir.

Sigorta sözleşmesinde yer alan risklerin gerçekleşmesi durumunda, sigortalının menfaatlerinde ortaya çıkan zararların karşılanması için sigorta şirketi tarafından sigortalıya yapılan ödeme “tazminat” olarak ifade edilir. Riskin gerçekleşmesi durumunda sigorta eksperleri tarafından yapılan tespitler neticesinde hesaplanan hasar miktarı, poliçede belirtilen tazminat tutarını geçmemek şartıyla sigortalıya ödenmektedir. Tazminat prensibi ile yakından ilişkili olan iki temel kavram ise “aşkın sigorta” ve “eksik sigorta” kavramlarıdır. Poliçedeki sigorta bedelinin, sigorta konusunun gerçek değerinin üzerinde olması “aşkın sigorta” olarak ifade edilmektedir. Aşkın sigorta durumunda, hasar çıkması halinde sigorta bedelinin sigorta değerini aşan kısmı geçersiz olup, bu aşan miktar kadar ödeme apılmayacaktır. Diğer taraftan poliçedeki sigorta bedelinin, sigorta konusunun gerçek değerinin altında olması durumu ise “eksik sigorta” olarak adlandırılmaktadır. Eksik sigorta durumunda hasar meydana gelmesi durumunda, en fazla ödenecek tazminat miktarı poliçede belirtilen sigorta bedeli kadar olmaktadır. Hasar durumunda taraflar arası anlaşma sağladıktan sonra sigorta şirketi, sigortalıya nakit ödeme, tamir-bakım veya yerine koyma yöntemi gibi yöntemlerden herhangi biri ile tazminat ödemesi gerçekleştirebilir.

Sigortalı, belirli bir rizikonun gerçekleşmesi halinde hak kazanacağı tazminatın, bir başka şahsa (lehdara) ödenmesi hükmünü sözleşmeye koyabilir. Lehdar, sigortanın sonuçlarından faydalanan kişidir. Bu dördüncü şahıs ölüm şartlı hayat sigortalarında mevcuttur. Hayatını ölüm şartlı olarak sigorta ettiren şahıs ölürse, sigorta bedeli normal olarak yasal varislere kalmaktadır. Sigorta ettiren (sigortalı) isterse herhangi bir kimseyi sigortadan faydalanan şahıs olarak gösterebilmektedir. Buna Lehdar (sigortadan faydalanan kişi) denilmektedir. Lehdar ile sigortalı aynı kişi de olabilir. Hayat sigortalarında, özellikle de uzun vadeli birikimli ve ölüm riskini içeren sigortalarda, sigortalının hayatta kalması durumunda, lehdar ile sigortalı aynı kişi olmaktadır.

Sosyal Sağlık Sigortası : Kar amaçlı değil İstisnalar dışında zorunlu Prim katkısı zorunluluğu,İşçi ve işverenden kesilen primler ve devlet katkısı Sosyal dayanışma temelli (faaliyet ilkesi kolektif) Emeklilik ve sakatlığı da içerir Kötü / önceden var olan riskler veya sakatlıklar dışlanmaz Primler ödeme gücüne göre değil, havuzdaki risklere gore belirlenir Bireysel riskler (önceden var olan koşullar, yaş, sakatlık, cinsiyet gibi) katkı düzeyini etkilemez ve kapsam dışında kalmaya yol açmaz, Katkılar gelire göre, yararlanma ise ihtiyaca gore Riskleri sigortalamaktan kaçınmaz ve herkesten eşit prim alır Alınan primle sağlanan yardım arasında sıkı bir ilişki yoktur Nispeten ucuzdur Kapsamdaki herkese ödeme gücüne bakılmaksızın ihtiyaçları ile ilişkili olarak sağlık hizmetlerinden yararlanır Tarifeyi hazırlamak kolay Dahil olunduğu anda yararlanılabilir Riskler ve faydalar yasalarla tanımlanır, sigorta süresi devamlıdır Kamu hukukunda düzenlenmiştir Kamu çıkarlarını gözetir Prim ödeyemeyenlere de hizmet verir Primler dışında devletin genel gelirleriyle de finanse edilir; çalışanın yanında işveren ve devletin katkısı olabilir Sigortalı zarara uğrasa da uğramasa da prim miktarı değişmez Gelirin yeniden dağılımı, tekellik, tek tiplilik ilkeleri egemendir Fayda ve katkı oranları, çalışanın rızası olmaksızın değişebilir Nesiller arasında dayanışma sağlar.

Sağlık son derece önemlidir: Sağlık sermayesinin korunması, geliştirilmesi ve sürdürülebilmesi de kısmen finansal risklere karşı korunmak ile mümkündür. Bu korunmanın temel mekanizmalarından birisi de “sağlık sigortacılığı”dır. Başka bir ifade ile çok genel olarak belirtmek gerekirse, sağlık sigortası sağlık için, yani sağlığı elde etmek açısından önemli bir araçtır. Doğası gereği bu öneminin ekseriyeti sağlık sigortasına duyulan ihtiyaçtan kaynaklanmaktadır. Sağlık sigortasının kazandırmayı amaçladığı özne, yani sağlığın kendisi çok önemlidir. Sağlık insanoğlunun en değerli sermayesidir ve diğer sermayeler de (eğitim, servet gibi) bu sermayenin elverdiği ölçüde elde edilebilmekte ve şekillenebilmektedir. Dolayısıyla sigorta, sağlıklı yaşamak ve kaybedilen sağlığı kazanmak için hayati önemde olan bir araçtır. Finansmanın yokluğundan veya finansman eksikliğinden dolayı gerekli olan sağlık hizmetlerini alamama sonucu ölüm, sakatlık ve işgücü kaybı gibi istenmedik durumlar yaşanabilir. Sigorta bu belirtilen riskler açısından bir finansal güvence sağlamaktadır.

Risk, riziko ya da tehlike genel olarak ileride gerçekleşmesi olası zarar ya da zarara uğrama tehlikesi olarak anımlanmaktadır. TTK’nın sigorta sözleşmesi tanımında riziko yerine mal sigortalarında tehlike, hayat sigortalarında da hadise deyimine yer verilmiştir. Tehlike ya da hadise kural olarak ileride meydana gelecek bir olaydır. Sağlık sigortasında riziko kişinin sağlığını kaybetmesidir.

Ticari birer işletme olarak sigorta şirketlerinin temel amaçlarından birisi de kar etmek ve böylelikle varlıklarını devam ettirmektir. Bir sigorta şirketinin karlılığını belirleyen en önemli parametrelerden birisi ise sattığı sigorta ürünlerini doğru bir şekilde fiyatlandırabilmesidir. Bu itibarla, fiyatlandırma (ratemaking) fonksiyonu bir sigorta şirketi için hayati öneme sahiptir denilebilir. Sigorta şirketleri sigorta sözleşmelerinin fiyatını nasıl belirler? Bu basit sorunun yanıtı aslında son derece karmaşıktır. Süreci basitleştirmek adına sondan başlayarak bir sigorta ürünün fiyatının nasıl belirlendiğini ortaya koymaya çalışalım. Bilindiği üzere bir sigorta ürününün fiyatı ödenen prim miktarıdır. Başka bir ifade ile sigorta şirketinin sigorta sözleşmesinde belirtilen güvenceye karşılık olarak sigorta ettirenden aldığı parasal karşılıktır. Sigorta priminin hesaplanması olası hasarların sıklığının ve şiddetinin tahmin edilmesi esasına dayanmaktadır. Sigorta primi matematiksel bir denklem olarak şu şekilde ifade edilebilir. Prim = Risk primi + Yük primi (Komisyonlar + Genel yönetim giderleri + Kar marjı)

Sağlık sigortası piyasası sağlık sisteminin diğer bileşenleri ile birbirine sıkıca bağlantılıdır. Sağlık sigortası piyasasında çok sayıda taraf rol oynamaktadır. Sağlık sigortası kuruluşları hizmet sunucuları ile hastalar arasında sağlık hizmetleri sunumu işlemlerinin gerçekleşmesinde aracıdırlar. Sağlık sigortacıları hastalar adına hizmet sağlayıcılarına/sunucularına ödeme yapan üçüncü taraf ödeyicidir. Sigortacılar hizmet sağlayıcılarına sadece geri ödemekle kalmaz, aynı zamanda sigorta teminatı kapsamında yer alacak sağlık hizmetlerinin sayı ve türleri ve hizmet sunucuları ile yapılacak hizmet sözleşmeleri konusunda da belirli miktarda kontrole de sahiptir. Sağlık sigortası piyasasında yer alan diğer taraflar; işverenler, merkez, yerel ve bölgesel yönetimler ve sağlık hizmet sunucularıdır. Sigortada çok sayıda taraf/aktör olmakla birlikte, bunlar arasında ön plana çıkanlar; sigorta kuruluşu (sigortacı), sigortalı, sigorta ettiren ve lehdar, mal/hizmet sunucuları ve kamu otoritesidir. Sigorta Kuruluşu (Sigortacı) Sigorta sektörünün temel uygulayıcıları olan sigorta kurum ve kuruluşlarının kuruluş ve çalışma esasları kanunlarla düzenlenmiştir. Risk unsurunu üzerine almaları nedeniyle sigorta şirketleri özel izinle kurulmaktadır. Sigortacı, sigortacılıkta riski satın alan taraftır. Sigortalı Sigortalı, riskini satan taraftır. Sigorta anlaşmasına istinaden prim ödeyen, hasar oluşması durumunda tazminat almaya hak kazanan taraftır. Sigorta ettiren kendi menfaatini değil de bir başkasının menfaatini sigorta ettirmiş ise üçüncü şahıs lehine bir sözleşme yapmış demektir. Bu durumda sigorta sözleşmesinden doğan borç ve yükümlülükler kendisine (sigorta ettirene) aittir. Ancak sigorta bedeli alma veya zararı tazmin ettirme hakkı lehine akit yapılan kişiye aittir ki bu kişiye de sigortalı denilmektedir. Sigorta Ettiren Sigorta kuruluşuna prim ödeme taahhüdünde bulunan tarafa sigorta ettiren denilmektedir. Sigorta ettiren ile sigortalı aynı kişi olabileceği gibi farklı kişi de olabilmektedir. Sigorta ettiren ile sigortalı farklı kişi ise; sigorta ettiren, sigortalının hayatı üzerine yaptırılan hayat sigortası, sigorta yapılan sigortalının yaşamında, maddi ve menfaatinin bulunması zorunludur. Lehdar Sigortalı, belirli bir rizikonun gerçekleşmesi halinde hak kazanacağı tazminatın, bir başka şahsa (lehdara) ödenmesi hükmünü sözleşmeye koyabilir. Lehdar, sigortanın sonuçlarından faydalanan kişidir. Bu dördüncü şahıs ölüm şartlı hayat sigortalarında mevcuttur. Hayatını ölüm şartlı olarak sigorta ettiren şahıs ölürse, sigorta bedeli normal olarak yasal varislere kalmaktadır. Sigorta ettiren (sigortalı) isterse herhangi bir kimseyi sigortadan faydalanan şahıs olarak gösterebilmektedir. Buna Lehdar (sigortadan faydalanan kişi) denilmektedir. Lehdar ile sigortalı aynı kişi de olabilir. Hayat sigortalarında, özellikle de uzun vadeli birikimli ve ölüm riskini içeren sigortalarda, sigortalının hayatta kalması durumunda, lehdar ile sigortalı aynı kişi olmaktadır. Mal/Hizmet Sunucuları Sağlık sigortacılığında sigortanın tarafları açısından mal/hizmet sunucuları arasında sağlık çalışanları ve sağlık kurum ve kuruluşları (hastaneler, laboratuarlar, klinikler, poliklinikler, aile sağlık merkezleri, eczaneler, tıbbi cihaz satıcıları, gözlükçüler gibi) yer almaktadır. Sigortalı, sağlık hizmetlerini hizmet sunucularından alır. Üçüncü taraf ödeyici olan sigortacı hizmet sunucuya Bölüm 6’da ayrıntılı bir şekilde ele alınan ödeme yöntemlerinden birisini veya birkaçını kullanarak ödemede bulunur. Kamu Otoritesi Sigortanın tarafları açısından kamu otoritesi; sigortacılık piyasasını, kurallarını ve diğer aktörlerin davranışlarını etkileyen, düzenleyen ve/veya denetleyen kurum veya kurumlar olarak belirtilebilir. Türkiye ortamı açısından değerlendirildiğinde bu otoritelerin başlıcaları; Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), Sağlık Bakanlığı (SB), Maliye Bakanlığı (MB), Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), Sağlık Sigortaları Bilgi ve Gözetim Merkezi (SAĞMER), Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği (TSRŞB) ve Hazine Müsteşarlığı olarak belirtilebilir.

Sigortayı farklı bakış açıları ile çok değişik şekillerde türlere ayırmak mümkündür. Çok genel olarak sigortacılık çeşitlerini/türlerini üç ana başlık altında belirtmek olanaklıdır: 1) Branşlar itibarıyla ayırım, 2) ihtiyari – zorunlu sigort ayırımı ve 3) özel – sosyal sigorta ayırımı. Branşlar İtibariyle Ayırım: Hayat – Hayat Dışı Sigorta İhtiyari – Zorunlu Sigorta Özel–Sosyal Sigorta Ayırımı: Özel–Sosyal Sağlık Sigortası

Sözleşme modeli olarak da adlandırılan sağlık finansmanı organizasyonunda endirekt sistem, daha çok endüstrileşmiş ülkelerde yaygındır. Endüstrileşmiş ülkelerde sosyal güvenlik kavramının ortaya çıktığı ve sistemin ilk gelişmeye başladığı dönemlerde, özel çalışmakta olan ve daha çok, hekimlerden oluşan sağlık profesyonelleri ağı ve yer yer de yine bu hekimlerin işlettikleri özel hastaneler ağı vardı. Kurulan sosyal güvenlik sistemi, var olan ağı kullanarak ve her birisiyle, verdikleri hizmet üzerinde anlaşma yaparak, sosyal güvenliği kurumsallaştırmıştır. Bu yapıda sigortalı hastalandığı zaman sağlık kurumuna başvurur. Başvurduğu kurum sosyal güvenlik sisteminin anlaşmalı olduğu sağlık hizmeti üreticisi kurumdur. Kullandığı hizmetler, bu kurum tarafından sigorta şirketine fatura edilir. Ödemeyi sigorta şirketi sağlık kurumuna yapar. Bu modele hizmet ödemesi (fayda) modeli denilmektedir. Endirekt sistemin başka bir biçiminde ise hasta; hizmeti kullandığı anda, hizmeti sunan kişi veya kuruma kullandığı hizmetin karşılığını öder, ödediği parayı sonradan, bağlı bulunduğu sosyal güvenlik kurumundan geri alır. Bu modele ise nakit ödeme (fayda) modeli denilmektedir. Endirekt yöntemde, hizmet sunumu ile finansman birbirinden ayrıktır. $u anda Türkiye’nin GSS kapsamında kullandığı yöntem endirekt yöntemdir. Bir finansman kurumu olan SGK, sigortalı mensuplarının kamu ve özel sağlık hizmeti sağlayıcılarından aldıkları hizmetlerin karşılığını hizmet sunucularına çeşitli ödeme mekanizmalarını kullanarak gerçekleştirmektedir. Bunu da sözleşmeler yoluyla gerçekleştirmektedir. Dolayısıyla sistemde finansman ile hizmet sunumu farklı kurumlardadır.

Bilindiği üzere sigorta; bir tarafın (sigortalı) diğer bir tarafa (sigortacı) belirli bir fiyat karşılığında risk transfer etmek suretiyle finansal güvenlik elde etmeye olanak tanıyan bir düzenlemedir. Sigortalı çok sayıda sigortalıdan düzenli olarak prim toplar. Bir sigortalı zarara uğradığında sigortacı bu ziyanı tazmin etmek için finansal bir havuza sahiptir. Sigortanın işlerliği çok sayıda sigortalının risklerini havuzlaması ve bu havuzdan da mümkün olduğunca az sayıda kişinin yararlanmasıdır. Geleneksel olarak, belli temel ilkeleri yerine getirmesi halinde risk “sigorta edilebilir” kabul edilir. Bunlar: 1) Riski sigorta etmek ekonomik olarak fizibil olmalıdır. Yani risk sigortalanabilir olmalıdır. Genel olarak sağlık sigortası ekonomik olarak fizibildir. 2) Kayıp kanıtlanabilir olmalıdır. Örneğin, ölüm doğası gereği kanıtlanabilir bir olaydır. 3) Sigortanın ekonomik değeri hesaplanabilir olmalıdır. 4) Kayıp rastgele (tesadüfi) olmalıdır. 5) Sigortalı birimler zaman ve mekân açısından birbirinden bağımsız olmalıdır 6) Çok sayıda kişi aynı riskle karşı karşıya olmalıdır. 7) Ziyan/kayıp tam olarak fiyatlandırılabilmelidir. 8) Kayıp makul olmalıdır. Karşılaşılan bütün risklerin sigortalanması mümkün değildir. Riskin sigortalanabilmesi için, herşeyden önce hasarın tesadüfi olarak meydana gelmesi gerekir. Sigorta kendisine gereksinme duyulmadan önce alınan bir mal gibi düşünülebilir. Öldükten sonra kişiyi, yandıktan sonra evi, çalındıktan sonra arabayı sigorta etmek mümkün değildir. Eğer hasarı doğuran olayların gerçekleşmesi her birim için (kişi veya mal) kesinse sigorta doğmaz. Sigorta bir anlamda şanssız birkaç kişinin karşılaştığı zararları, aynı riskle karşı karşıya bulundukları halde tesadüfen kurtulan kişilere paylaştırmaktır. Böyle bir paylaşmanın kabul edilebilmesi için riskin tesadüfen meydana gelmesi gerektiği açıktır. Riskin sigortalanabilmesi için meydana gelen hasarın belirlenebilmesi ve ölçülebilmesi gerekir. Bu oldukça zordur. Hasarın saptanması ayrı bir uzmanlık işidir. Ayrıca hasarın boyutları teknik olarak saptanabilse bile, parayla ölçülmesi her zaman mümkün değildir. Riskin sigortalanabilirliği yönünden önemli diğer bir etmen, sigorta edilen birimlerde meydana gelecek olan kayıpların doğal felâketler yüzünden meydana gelmemiş olmasıdır. Örneğin, toprak kaymalarının veya yer sarsıntılarının neden olduğu kayıpların çok büyük olması, tazminat sorumluluğunun sınırının dışına taşıması ve sigorta şirketince karşılanmasının olanaksız hale gelmesi sonucunu doğurur.

Sigortanın bir emniyet ve tasarruf aracı olması, kredi sağlamayı kolaylaştırması ve sermaye birikimine aracı olması, toplumsal dayanışmayı ve güveni sağlaması, girişimcilerin kararlarını etkilemesi, gerekecek sermaye miktarını en aza indirmesi, mal ve hizmetlerin fiyatlarının daha gerçekçi oluşmasına katkıda bulunması, sosyo-ekonomik zararları önlemesi, uluslararası ekonomik ilişkilerin ve ticaretin genişlemesine yardım etmesi ve ekonomi içinde önemli bir yeri olması nedeniyle vergi kazandırması gibi çok sayıda işlevi bulunmaktadır.

Sosyal Sağlık Sigortası : Kar amaçlı değil İstisnalar dışında zorunlu Prim katkısı zorunluluğu,İşçi ve işverenden kesilen primler ve devlet katkısı Sosyal dayanışma temelli (faaliyet ilkesi kolektif) Emeklilik ve sakatlığı da içerir Kötü / önceden var olan riskler veya sakatlıklar dışlanmaz Primler ödeme gücüne göre değil, havuzdaki risklere gore belirlenir Bireysel riskler (önceden var olan koşullar, yaş, sakatlık, cinsiyet gibi) katkı düzeyini etkilemez ve kapsam dışında kalmaya yol açmaz, Katkılar gelire göre, yararlanma ise ihtiyaca gore Riskleri sigortalamaktan kaçınmaz ve herkesten eşit prim alır Alınan primle sağlanan yardım arasında sıkı bir ilişki yoktur Nispeten ucuzdur Kapsamdaki herkese ödeme gücüne bakılmaksızın ihtiyaçları ile ilişkili olarak sağlık hizmetlerinden yararlanır Tarifeyi hazırlamak kolay Dahil olunduğu anda yararlanılabilir Riskler ve faydalar yasalarla tanımlanır, sigorta süresi devamlıdır Kamu hukukunda düzenlenmiştir Kamu çıkarlarını gözetir Prim ödeyemeyenlere de hizmet verir Primler dışında devletin genel gelirleriyle de finanse edilir; çalışanın yanında işveren ve devletin katkısı olabilir Sigortalı zarara uğrasa da uğramasa da prim miktarı değişmez Gelirin yeniden dağılımı, tekellik, tek tiplilik ilkeleri egemendir Fayda ve katkı oranları, çalışanın rızası olmaksızın değişebilir Nesiller arasında dayanışma sağlar

Sigortanın varlığı sigortalının davranışını iki şekilde etkileyebilir. Birincisi, sağlık hizmetleri kullanımında artış görülmesidir. Tüketici sağlık hizmetlerini gereksiz kullanıma yönelebilir. Bireyin sigortalı olmadığı durumlarda talep etmeyeceği sağlık hizmetlerini sigortalandıktan sonra düşük fiyat etkisiyle talep etmesi olasıdır. Başka bir ifade ile sağlık sigortasının varlığı, sağlık hizmetlerinin gereksiz kullanımına yol açabilir. İkincisi ise, sağlık sigortasının varlığı, sigortalıyı sağlığa zararlı faaliyetler (sağlıksız davranışlar) içine sokabilir. Yani sigorta yapıldıktan sonra sigortalanılan olayın ortaya çıkma olasılığının artmasıdır. Bireyin sigortalandıktan sonra özellikle koruyucu hekimliğe ilişkin bazı uygulamalardan vazgeçmesi ya da sigara içme, tehlikeli sporlar yapma gibi bazı sağlığa zararlı faaliyetlere girmesi mümkündür. Kişi, nasıl olsa sigortam var hastalanırsam sigortam sağlık hizmetleri masraflarımı öder diyerek sağlığını koruma ve geliştirme konusunda dikkatli davranmayabilir. Diğer taraftan sigortanın varlığının arz kanadında, yani hizmet sunucuları (hekimler) nezdinde, sebep olduğu ahlaki tehlike arzın talep yaratması olarak adlandırılmaktadır. Bölüm 2’de de ifade edildiği üzere enformasyon asimetrisinden dolayı hizmet sunucusu ile hizmeti alan arasında bir vekâlet ilişkisi söz konusudur. Hekim hastanın vekili olarak hasta adına hizmetleri talep etmektedir. Sigortanın varlığı bu ilişkide hizmet sunucuyu nasıl olsa masraflar sigorta kuruluşu tarafından ödenmektedir diye gereksiz hizmet talep etmeye yöneltebilir. Sağlık sigortasının varlığının sebep olduğu ahlaki tehlikeyi yönetme mekanizmaları (araçları) hem talep kanadı açısından hem de arz kanadı açısından maliyet sınırlama stratejileri olarak ele alınmaktadır. Bölüm 3’deki Şekil 3.3’de de ayrıntılı bir şekilde görüldüğü üzere talep yönlü maliyet sınırlama stratejileri, maliyet paylaşım düzenlemeleri yani kullanıcı katkılarıdır. Arz yönlü maliyet sınırlama stratejileri kapsamında ise ağırlıklı olarak sağlık profesyonellerine ödeme yöntemlerinde değişme ön plana çıkmaktadır. Talep Kaynaklı Ahlaki Tehlikeyi Yönetme Mekanizmaları - Maliyet Paylaşım Mekanizmaları (Kullanıcı Katkıları): Sağlık sigortasının sebep olduğu talep kanatlı ahlaki tehlikenin ortaya çıkmasının önlenmesinde veya azaltılmasında kullanılabilecek temel unsurlar maliyet paylaşım düzenlemeleri, yani kullanıcı katkılarıdır. Sağlık sigortası sistemlerinde (ister kamu sigorta sistemi, isterse de özel sigorta sistemi olsun) kullanıcı katkılarının kullanılmasının iki temel nedeni veya amacı vardır. Bunlardan birincisi, ahlaki tehlike sorunu ile başa çıkmaktır. Yani sigortanın varlığının yol açmış olduğu gereksiz kullanımı önlemektir. Kullanıcı katkılarının kullanılmasının ikinci temel bir nedeni ise bilindiği üzere ek gelir elde etmektir.