SAĞLIK SİGORTACILIĞI - Deneme Sınavı - 12

Osmanlı dönemindeki ilk resmi sosyal güvenlik kurumu 1886 yılında askerler için kurulan “Askeri Tekaüt Sandığı”dır. Daha sonra sivil memurlar (1881), tersane işçileri (1909), Hicaz Demiryolu (1910) ve Şirket-i Hayriye çalışanları (1917) için yardım sandıkları kurulmuştur. Bu gelişmeler İmparatorlukta sosyal güvenlik kurumlarının oluşmaya başladığını göstermektedir.

Amele Birliği, 1946 yılında ilk genel nitelikli sosyal sigortaların kuruluşuna kadar, üyeleri ve ailelerine hastalık, kaza, yaşlılık ve ölüm hallerinde, çağın koşullarına göre önemli yardımlar sağlayan bir sosyal güvenlik kurumu olarak işlev görmüştür.

Emekli Sandığı (ES) kamu kesiminde çalışan memurlarla, bunların dul ve yetimlerinin sosyal güvenliklerini sağlamak amacıyla 5434 sayılı Kanunla 1949 yılında kurulmuştur. Maliye Bakanlığı’na bağlı olan Sandığın tüzel kişiliği bulunmaktaydı. ES üyeleri ve bakmakla yükümlü olduklarına yaşlılık, malullük ve ölüm hallerinde sosyal güvence sağlamıştır.

1992 yılında 3816 sayılı “Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderlerinin Yeşil Kart Verilerek Devlet Tarafından Karşılanması Hakkında Kanun” ile Yeşil Kart uygulaması yürürlüğe girmiştir. Bu uygulama ile genel sağlık sigortası kuruluncaya kadar, hiçbir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olmayan fakir vatandaşların sağlık harcamaları devlet tarafından karşılanmıştır. Sağlık hizmetinin ücretsiz olarak verilmesini sağlayan Yeşil Kart, asgari ücretin vergi ve sosyal sigorta primleri dışındaki miktarının 1/3’ünden az olan ve Türkiye’de ikamet eden Türkiye vatandaşlarına, oluşturulan il ve ilçe idare kurullarının kararı üzerine valilik ve kaymakamlık tarafından verilmekteydi.

Sosyal sağlık sigortası kurumlarının yaşadığı sorunlar; tüm nüfusun sağlık güvencesi kapsamında olmaması, sağlık hizmetleri ile ilgili sorunlar, sağlık sigortası prim oranları ile ilgili sorunlar, sağlık sigortalarının kapsamı ve yararlanma koşullarına ilişkin sorunlar, sağlık sigortası gelir gider durumuna ilişkin sorunlar olarak sıralanabilir. Coğrafi koşullar ile ilgili sorunlar sosyal sağlık sigortası kurumlarının yaşadığı sorunlardan biri değildir.

Yaşanılan sorunlar, Türkiye’de özel sağlık sigortalarının yaygınlaşmasını engellemiştir. Bu sorunlar; sağlık hizmetleri maliyetlerinin yüksek olması, sağlık hizmetlerinin üyelerce sık kullanılması, karşılıklı iyi niyet prensibine uyulmaması, üyelerin sigorta yaptırmadan önce farklı sağlık beyanında bulunmaları ve özel sağlık sigortasının üyeler ve hizmet sunun kurumlar tarafından suistimale uğramasıdır. Sağlık hizmetleri maliyetlerinin düşük olması özel sağlık sigortacılığında yaşanan sorunlardan biri değildir.

Türkiye'de sosyal sigortacılık ilkelerine dayalı olarak sağlık yardımı yapan SSK, ES ve Bağ-Kur'un kapsamı tüm nüfusun sağlık sigortası kapsamına alınmasını sağlayamamıştır. Bu nedenle Yeşil Kart gibi primsiz sistemle işleyen sağlık yardımları yapılmış, bu yardımlar genel bütçeden karşılanmıştır. Ancak sağlık sigortası alanındaki bu parçalanmış yapı, sistemde birçok sorunu beraberinde getirmiştir. Bu sorunlar ve sorunların çözümü için yeniden yapılanma arayışları ve bu arayışların sonucunda sigortalıları tek çatı altında toplamak amacıyla Sosyal Güvenlik Kurumu kurulmuştur.

Sigorta Şirketleri, aralarında “meslek kuruluşu” şeklinde örgütlenme ihtiyacı duymuşlar ve başlangıçta, “Türkiye Sigortacılar Sendikası” adıyla ilk meslek kuruluşu oluşturulmuştur. Bu sendika 1916 yılında “Türkiye’de Çalışan Sigorta Şirketleri Cemiyeti”ne dönüştürülmüştür. 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra, bu Cemiyet kaldırılarak, yerine “Sigortacılar Kulübü” kurulmuştur. Bu Kulüp yerini 1927 yılında kurulan “Sigortacılar Cemiyeti Daire-i Merkeziyesi”ne bırakmıştır. Türkiye’de çalışmakta olan yerli ve yabancı tüm sigorta şirketlerinin zorunlu olarak üye oldukları bu kuruluş, 1959 yılında Sigorta Şirketlerinin Murakabesi Hakkında 7397 Sayılı Kanunla “Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği” ve 1975 yılında “Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği” adını almıştır.

Aile yapısının koruyucu bir birim olma işlevini sürdürmesiyle, Osmanlı İmparatorluğu’nda sınırlı ve dağınık sosyal koruma önlemleri, gerçek bir sosyal güvenlik sistemine dönüşememiştir. Bu anlamda, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki sosyal güvenlik uygulamaları; 1) aile içi yardımlar, 2) din kurallarına göre yapılan yardımlar, 3) meslek kuruluşları içerisindeki yardımlar ve 4) vakıflarca yapılan yardımlar olarak gerçekleşmiştir.

Osmanlı döneminde ilk resmi sosyal güvenlik kurumu 1866 yılında askerler için kurulan “Askeri Tekaüt Sandığı”dır. Daha sonra sivil memurlar (1881), tersane işçileri (1909), Hicaz Demiryolu (1910) ve Şirket-i Hayriye çalışanları (1917) için yardım sandıkları kurulmuştur. Bu gelişmeler İmparatorlukta sosyal güvenlik kurumlarının oluşmaya başladığını göstermektedir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda özel sigortalar tamamen yabancı şirketlerin elinde ve genellikle Osmanlı topraklarında yaşayan yabancılar tarafından yürütülmüştür. Önceleri hiçbir hukuki düzenlemeye tabi olmadan merkezden gelen emirler doğrultusunda satış yapan sigorta acenteleri, İngilizce ve Fransızca hazırlanan poliçeleri kullanmıştır. İngiliz sigorta şirketleri 1872 yılında açtıkları temsilcilikleri ile ilk sigortacılık faaliyetlerini başlatmışlardır.

1800’lü yıllarda Beyoğlu ve Kumkapı’da çıkan iki büyük yangında verilen kayıplar nedeni ile yabancı sigorta şirketlerinin yasal olarak acentelik açmalarına izin verilmiştir. Özel sigortalar yangın, nakliyat dallarında faaliyet göstermişlerdir. Bu dönemde ilk kez, 1850 yılında Ticaret-i Bahriye Kanunu’nda deniz sigortalarına dair hükümlere yer verilmiştir. Bu ortamda, 1893 yılında Osmanlı Umum Sigorta Şirketi ilk yerli sigorta şirketi olarak çalışmaya başlamıştır.

Türkiye’de ilk kez sosyal sigortaların kurulması 1936 tarihli ve 3008 sayılı İş Kanunu ile gerçekleşmiş ve sosyal güvenliğin bugün de geçerli olan bazı temel ilkeleri belirlenmiştir.

Türkiye, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde dünyada sosyal güvenlik alanında ortaya çıkan gelişmelere paralel olarak, 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirisini kabul etmiş, yine 1948 tarihli Dünya Sağlık Örgütü Anayasası’nı, onaylamış ve Dünya Sağlık Örgütü üyesi olmuştur. Bu gelişmeler Türkiye’ye sağlık ve sosyal güvenlik alanlarında yükümlülükler getirmiştir. 1961 Anayasası ile sosyal güvenliğin bir insan hakkı ve devlet görevi olduğu hukuken tescil edilmiştir.

SSK, iş hayatında her türlü hallere karşı ilgili sigorta kanunu hükümlerini uygulamak suretiyle hizmet akdi ile çalışanların, bunların dul ve yetimlerinin sosyal güvenliğini sağlamayı amaçlamıştır. Hizmet akdine bağlı olarak çalışanlar dışında zaman içinde getirilen istisnalar ile sanatçılar ve koruma bekçileri gibi gruplar da dâhil edilmiştir.

Türkiye’de geçmişte yukarıda açıklandığı gibi primli sistemle çalışan ve bu kapsamda sağlık yardımları yapan kurumlar bulunmaktaydı. Bunların yanında çeşitli yasalarca, primsiz sistemle (devlet bütçesinden), sağlık güvencesi olmayanlara yönelik sağlık yardımları sağlanmıştır. Bunlar; 1) Yeşil Kart kapsamında sağlanan sağlık yardımları, 2) Er ve erbaşlara yönelik sağlık yardımları, 3) Asayiş hizmetlerinde, terörle mücadelede, orman yangınlarının söndürülmesinde görev alanlara yönelik sağlık yardımları, 4) Yurtdışında görevli personele sağlık yardımları, 5) Afetlerde zarar görenlere yönelik sağlık yardımları 6) Sivil Savunma Hizmetleri nedeni ile talep edilen sağlık yardımları, 7) İstiklal madalyası sahipleri ile vatan hizmetinde bulunanlara sağlık yardımları, 8) Milli mücadeleye, Kore ve Kıbrıs savaşlarına katılanlara yönelik sağlık yardımları ve 9) 65 yaşını doldurmuş muhtaç, güçsüz ve kimsesiz vatandaşlara yönelik sağlık yardımları olarak sıralanabilir. Maluliyet primli sistemin karşıladığı risk türlerinden biridir.

GSS’ye yönelik işlemler Sosyal Güvenlik Kurumu Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü’nce yürütülmektedir. GSS Genel Müdürlüğü’nün görevleri kısaca şunlardır: 1. Sosyal güvenlik mevzuatında genel sağlık sigortası ile ilgili konularda verilen görevleri yapmak, 2. Genel sağlık sigortalıları ile hak sahiplerinin hastalıklardan korunması amacıyla ilgili kamu idareleriyle kişisel koruyucu sağlık hizmetleri politikalarının tespitine ve etkin bir şekilde uygulanmasına katkı sağlamak, 3. Genel sağlık sigortalıları ile hak sahiplerini ve işverenleri genel sağlık sigortası mevzuatından doğan hakları ve ödevleri konusunda her türlü iletişim araçları ile bilgilendirmek ve 4. Benzer nitelikteki diğer görevleri yapmaktır.

Aile yapısının koruyucu bir birim olma işlevini sürdürmesiyle, Osmanlı İmparatorluğu’nda sınırlı ve dağınık sosyal koruma önlemleri gerçek bir sosyal güvenlik sistemine dönüşememiştir. Bu anlamda, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki sosyal güvenlik uygulamaları; 1) aile içi yardımlar, 2) din kurallarına göre yapılan yardımlar, 3) meslek kuruluşları içerisindeki yardımlar ve 4) vakıflarca yapılan yardımlar olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye’de ilk kez sosyal sigortaların kurulması 1936 tarihli ve 3008 sayılı İş Kanunu ile gerçekleşmiş ve sosyal güvenliğin bugün de geçerli olan bazı temel ilkeleri belirlenmiştir.

Amele Birliği, 1946 yılında ilk genel nitelikli sosyal sigortaların kuruluşuna kadar, üyeleri ve ailelerine hastalık, kaza, yaşlılık ve ölüm hallerinde, çağın koşullarına göre önemli yardımlar sağlayan bir sosyal güvenlik kurumu olarak işlev görmüştür.