SAĞLIK SİGORTACILIĞI - Deneme Sınavı - 11

2006 yılına kadar Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) ve Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu (Bağ-Kur) gibi farklı sosyal güvenlik kurumları, sosyal sağlık sigortası hizmeti vermiştir. Bu tarihten sonra kurumların birleştirilmesi ile oluşturulan Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) sosyal sağlık sigortası hizmetini vermeye başlamıştır. Mevcut durumda SGK Türkiye’de sosyal sağlık sigortacılığı hizmetini veren tek kurumdur.

Geçmişte var olan sosyal sigorta kurumlarının genel sorunları şunlar olmuştur: Sigortalılara ve bakmakla yükümlü oldukları, bağımlı kişilere ait verilerin güvenilir olmaması, kurumların finansman sorunları, nüfus yapısındaki değişim, asgari koruma sisteminin yetersizliği, kurumlar arasında norm ve standart birliğinin olmaması ve kurumların örgütlenme ve işleyiş sorunları.

Kurumun merkez teşkilatı; Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü, Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü, Hizmet Sunumu Genel Müdürlüğü’dür.

Sosyal sigorta kurumlarının sağlık sigortaları açısından yaşadığı sorunlar şunlardır: Tüm nüfusun sağlık güvencesi kapsamında olmaması, sağlık hizmetleri ile ilgili sorunlar, sağlık sigortası prim oranları ile ilgili sorunlar, sağlık sigortalarının kapsamı ve yararlanma koşullarına ilişkin sorunlar, sağlık sigortası gelir gider durumuna ilişkin sorunlar. Oysa asgari koruma sisteminin yetersizliği, sosyal sigorta kurumlarının sağlık sigortaları açısından yaşadığı sorunlar arasında yer almaz.

Hastalık branşının kurulması çok eski bir uygulama değildir. Hastalık branşı daha yakın bir tarihte (1990 yılında) kurulmuştur.

Türkiye’de mevcut sosyal ve sağlık sigortası uygulamalarını açıklayabilmek, yorumlayabilmek ve geleceğe yönelik programlar geliştirebilmek için geçmişin çok iyi analiz edilmesi gerekmektedir. Çünkü Türkiye’de uzun yıllar farklı sosyal sigorta kurumları, farklı norm ve standartlarda sosyal sağlık sigortacılığı hizmeti vermişlerdir. Bunlar arasında; Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), Bağ-Kur ve Emekli Sandığı1 (ES) ön plana çıkmıştır. Bu kurumların verdiği bu hizmet primli sistem kapsamında ele alınmaktadır.

Vakıflar, sosyal güvenlik tarihinde özellikle İslam ülkelerinde önemli yeri olan kurumlardır. Vakıf, varlıklı kişilerin çoğunlukla taşınmaz mallarının gelirlerini, dini ve sosyal amaçlı hizmetlerin görülmesi için kurmuş oldukları kurumlara tahsis etmeleri ve malların mülkiyetini de bu kurumlara devretmeleri ile oluşur. Vakıflar, Osmanlı toplumunda sosyal ve ekonomik hayat üzerinde derin etkileri olan, dini, hukuki ve sosyal kurumlar olarak faaliyet göstermişlerdir. Çok çeşitli amaçlara yönelik olan vakıflar sağlık hizmetleri alanında, hastane açılması ve işletilmesi, ayakta tedavi, cüzamlılara, körlere, dilsizlere yardım gibi faaliyetler yürütmüşlerdir. İmparatorluğun son dönemlerinde Darülaceze, Darüleytam, Darüşşifa ve Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay) gibi kurumlar sosyal yardım açısından önem kazanmışlardır.

1863 yılında Ereğli kömür madenlerinde grev yapılmasını ve 1865 yılında kömür madenlerinde çalışanlara yönelik Dilaver Paşa Nizamnamesi çıkarılmasını sağlamıştır. Osmanlı döneminde sosyal güvenlikle ilgili hazırlanan ilk çalışma; ‘Dilaver Paşa Nizamnamesidir. Buna göre, hafif hastaların madende bir doktor tarafından tedavi edileceği, ağır hastaların ise evlerine gönderileceği hükümleri getirilmiştir. Daha sonra, 1869 yılında Maadin (Madenler) Nizamnamesi çıkarılmıştır. Bu nizamname ile madenlerdeki zorla çalıştırmaya son verilmiştir. Maadin Nizamnamesi ile iş kazalarına karşı madenlerde bir doktor ve gerekli ilaçların bulundurulması zorunluluk haline getirilmiştir.

Osmanlı döneminde ilk resmi sosyal güvenlik kurumu 1886 yılında askerler için kurulan “Askeri Tekaüt Sandığı’dır. Daha sonra sivil memurlar (1881), tersane işçileri (1909), Hicaz Demiryolu (1910) ve Şirket-i Hayriye çalışanları (1917) için yardım sandıkları kurulmuştur.

Türkiye’de ilk kez sosyal sigortaların kurulması 1936 tarihli ve 3008 sayılı İş Kanunu ile gerçekleşmiş ve sosyal güvenliğin bugün de geçerli olan bazı temel ilkeleri belirlenmiştir. Ancak kanunda öngörülen sistem, İkinci Dünya Savaşı’nın araya girmesi nedeniyle 1945 yılına kadar oluşturulamamıştır.

Türkiye, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki dönemde dünyada sosyal güvenlik alanında ortaya çıkan gelişmelere paralel olarak, 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirisini kabul etmiş, yine 1948 tarihli Dünya Sağlık Örgütü Anayasası’nı, onaylamış ve Dünya Sağlık Örgütü üyesi olmuştur.

Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1963-1968 yıllarını kapsayan 1. Beş yıllık Kalkınma Planında sağlık sigortası oluşturulması ve tüm nüfusu kapsayacak nitelikte bir sağlık sigortası kurulması hükmü yer almıştır.  Bu gelişmelerin yanında Türkiye, Avrupa Sosyal Şartı’nı 1964 yılında imzalamıştır.

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte sigorta alanında gerek yasal, gerekse kurumsallaşma açısından büyük adımlar atılmıştır. 1924 yılında Türkçeyi kullanma zorunluluğu getiren yasa ile poliçelerin İngilizce ve Fransızca düzenlenmesine son verilmiş.

Aile yapısının koruyucu bir birim olma işlevini sürdürmesiyle, Osmanlı İmparatorluğu’nda sınırlı ve dağınık sosyal koruma önlemleri, gerçek bir sosyal güvenlik sistemine dönüşememiştir. Bu anlamda, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki sosyal güvenlik uygulamaları; 1) aile içi yardımlar, 2) din kurallarına göre yapılan yardımlar, 3) meslek kuruluşları içerisindeki yardımlar ve 4) vakıflarca yapılan yardımlar olarak gerçekleşmiştir. Aksine Osmanlı İmparatorluğunda Devlet bütçesinden yapılan yardım bulunmamaktadır.

Osmanlı döneminde ilk resmi sosyal güvenlik kurumu 1886 yılında askerler için kurulan “Askeri Tekaüt Sandığı”dır. Daha sonra sivil memurlar (1881), tersane işçileri (1909), Hicaz Demiryolu (1910) ve Şirket-i Hayriye çalışanları (1917) için yardım sandıkları kurulmuştur. Bu gelişmeler İmparatorlukta sosyal güvenlik kurumlarının oluşmaya başladığını göstermektedir.

Avrupa’da sanayi devriminin gerçekleşmesi ve işçi sınıfının oluşmasıyla sosyal güvenlik sistemleri gelişmiştir. Osmanlı İmparatorluğu ise sanayileşme sürecine girmemiş ve dolayısıyla sosyal korumayı talep edecek bir işçi sınıfı oluşmamıştır. Ayrıca toplumda dayanışma anlayışına dayalı kültürel özellikler ve aile yapısı da önemli etkenlerdir. Oysa Osmanlı toplumunun sahip olduğu ekonomik hayat sosyal güvenlik sistemlerinin Avrupa’ya göre geç oluşmasının bir nedeni değildir.

Cumhuriyet ilan edilmeden önce, sosyal sigortaların ilk uygulama örneği madencilik sektörü ile ilgili olan, 1921 tarihli Ereğli Havza-i Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun’dur. Kanun, işçi ve işverenlerin zorunlu katkılarına dayanan yardımlaşma sandıklarının kurulmasını ve bu yardımlaşma sandıklarının Amele Birliği adı altında örgütlenmesini öngörmektedir.

Sosyal Güvenlik Kurumu, bünyesinde oluşturulan Genel Sağlık Sigortası (GSS)’nin gelirleri genel olarak; çalışan-işveren primleri ve devletin yoksul kesimler adına ödemiş olduğu primler, devletin GSS havuzuna doğrudan yaptığı katkılar ve sağlık hizmeti kullanımı ile yasal olarak alınan katkı paylarından oluşmaktadır.

Özel sağlık sigortacılığında yaşanan sorunlar genel olarak aşağıdaki başlıkları kapsamaktadır: Sağlık hizmetlerinin sık kullanılması, Karşılıklı iyi niyet prensibine uymama, Farklı sağlık beyanında bulunma, Maliyetlerin düşülmesi, Mevzuat eksikliğinin giderilmesidir. Toplumun kültürel özellikleri ve aile yapısı bu başlıklar arasında yer almamaktadır.

Tarihsel olarak incelendiğinde, özel sağlık sigortalarının yasal olarak 1990 yılında ayrı bir branş olarak kabul edilmesi, “hastalık sigortası” yerine “sağlık sigortası” isminin kullanılması ile teminat kapsamlarının genişlemesi, özel şirketlerin çalışanlarına grup sağlık sigortaları yaptırmaları, özel sağlık sigortacılığının gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Farklı miktarda sağlık yardımlarından faydalanan ülke çalışanlarının aynı hak ve usullere sahip olması ise Sosyal Güvenlik Kurumu’nun oluşturulması ile sağlanmıştır.