SAĞLIK PSİKOLOJİSİ

Depresyonun bir bozukluk olarak kabul edilebilmesi için süreklilik göstermesi (en az iki
hafta sürmesi) ve kişinin günlük yaşantısını, sosyal ve mesleki işlevselliğini olumsuz etkilemesi gereklidir.

Yemek yemeyi, su içmeyi, tedaviyi reddetme gibi pasif intiharlar şekilleri de vardır.

Kitap okumak kaygı değildir. Kişinin günlük yaşamını kötü etkileyen durumlardır.

Obsesif-kompulsif bozukluk kişinin saçma olduğunu bildiği halde düşündüğü ve kişiye rahatsızlık veren, yineleyici takıntılı düşünceler ile kişinin bu düşünceleri engellemek amacıyla yineleyici davranışlarda bulunması durumudur.

Akut stres bozukluğu ile travma sonrası stres bozukluğu ruhsal travma yaşayan kişilerde erken dönemde ortaya çıkan veya uzun süren, travmayla ilişkili yoğun kaygı ve kaçınma ile seyreden ruhsal bozukluklardır.

Frontotemporal demans konuşma bozuklukları ya da davranışsal sorunlar
ile seyreden bir demans nedenidir.

Kolestrolün  yüksek olması demans riskini azaltmaz. Ancak tedavi görünüse veya azaltılırsa risk azalır.

Sosyal olarak aktif olmazlar aksine içlerine çekilirler.

Yüksek eğitimin alzheimer  ile  ilgisi yoktur.

Evli olmak bir risk etmeni değildir.

Depresyon sürekli devam eden mutsuzluk, keyifsizlik, isteksizlik, zevk alamama, umutsuzluk, değersizlik ve suçluluk düşünceleri, halsizlik-enerji kaybı, uyku ve iştah değişiklikleri, hayatı yaşamaya değer bulmama ve intihar düşünceleri ile özellikli
ruhsal bir bozukluktur.

300 milyondan fazla insanın depresyon yaşadığı,
depresyonun önde gelen maluliyet nedenlerinden
biri olduğu bildirilmiştir. Bununla beraber depresyon
intihara neden olması açısından da oldukça
önemlidir. Dünyada yaklaşık 800000 kişinin
her yıl intihar ederek öldüğü, 15-29 yaş arasında
ölümlerin en sık ikinci nedeninin intihar olduğu
bilinmektedir.
Depresyon kadınlarda erkeklere göre daha sık
görülmektedir. Özellikle doğum sonrası dönemde
kadınlarda sık karşılaşılan ruhsal bir bozukluktur.
Ayrıca yaş, psikososyal stresörler (boşanma, iflas,
yakınlarını kaybetme vb.), kronik tıbbi hastalıklar
(kanser, diyabet, koroner arter hastalıkları, romatizmal
ve nörolojik hastalıklar vb.) da depresyon
için birer risk etmeni olarak tanımlanmıştır. Alkol-
madde kullanım bozuklukları, anksiyete (kaygı
bozuklukları), şizofreni gibi ruhsal bozukluklar ile
pek çok tıbbi hastalık ve kullanılan bazı ilaçlar da
depresyon riskini arttırabilmektedir.
Depresyon ilaç ve/veya psikoterapi (konuşma
tedavisi) ile tedavi edilebilen bir bozukluktur, bu
nedenle yeterince tanınması oldukça önemlidir ancak
olanakların yetersiz olması, yanlış tanı konması
ya da toplumsal damgalanmadan ötürü psikiyatri
hekimlerine başvurulmaması gibi nedenlerle depresyon
hastalarının yarısından azı yeterince tanı
alıp tedavi görmektedir.

Gün içinde yaşanan duygusal tepkiler, üzüntü
ve sıkıntı durumları depresyon olarak düşünülmemelidir.
Depresyonun bir bozukluk olarak kabul
edilebilmesi için süreklilik göstermesi (en az iki
hafta sürmesi) ve kişinin günlük yaşantısını, sosyal
ve mesleki işlevselliğini olumsuz etkilemesi gereklidir.
Depresyon yaşayan hastalar okul/işlerine düzenli
devam etmekte zorlanırlar, kişiler arası ilişkilerini
sürdüremezler, evde sorumluluklarını yerine
getiremezler, hatta kendine bakımları azalabilir.

İntihar yöntemleri bölgeye ve kültürlere göre
değişiklik göstermekle beraber zehirlenme, ası ve
ateşli silah yoluyla gerçekleştirilmektedir. Erkeklerde
intihar girişimlerinin kadınlara göre daha
ölümcül olduğu izlenmektedir. Önceki girişimler
intihar için önde gelen risk etmeni olmakla beraber
ergenlik-genç erişkinlik ve yaşlılık dönemleri, dul/
boşanmış olmak, yalnız yaşamak, başta depresyon
olmak üzere ruhsal bozukluk/bozuklukları bulunmak,
alkol-madde kullanımı, yeterli psikososyal
desteği bulunmamak, eşlik eden kronik tıbbi hastalıkların
(kanser vb.) varlığı, yeti yitimi gibi risk etmenleri
de tanımlanmıştır. Ayrıca intihar araçlarının
kolay ulaşılabilir olması da riski arttırmaktadır.
Örneğin mesleği gereği silah taşıyan kişilerde silahla,
sağlık personelinde ilaçlarla intihar etme gibi.
Bununla beraber yemek yemeyi, su içmeyi, tedaviyi
reddetme gibi pasif intiharlar da görülebilmektedir.

Kaygı (anksiyete) belirli ya da belirli olmayan stresli durumlar karşısında endişe ve korku hissetme halidir. Fobi ise bir nesneye karşı duyulan korku biçiminde tarif edilmektedir. Örneğin, kan-yaralanma fobisi, yükseklik fobisi, yılan fobisi ve sosyal fobi gibi. Korku ve kaygı her insanda bulunan yaşamın devamı için gerekli emosyonlar (duygular)dır. Kaygı bozukluklarının temel özellikleri kişilerin yaşamlarına engel olacak düzeyde yoğun endişe, kaygı ve korku hissetmeleri ve kaygı yaratan bazı durumlardan kaçınmalarıdır. Örneğin kan-yaralanma fobisi olan bir kişi hasta olduğu halde doktora gidip kan vermekten kaçınabilir. Ruhsal travma bireyin dehşet duygusu uyandıran, yaşamı tehdit eden olaylarla karşılaşması ya da bu tür olaylara tanık olması durumu olup bu kişiler travmanın etkisini uzun süre yaşarlar. Deprem sırasında yakınlarını kaybeden ve göçük altında kalan bir kişi uzun süre yaşadığı bu olayın etkisinden kurtulamayabilir, yoğun sıkıntı ve kaygı yaşayabilir, kapalı alanlara girmekten kaçınabilir ve/veya uykusuzluk çekebilir.

Kaygı bozuklukları toplumda en yaygın görülen ruhsal bozukluklardır. Yaygın anksiyete bozukluğu (YAB), panik bozukluk, özgül fobiler, sosyal fobi, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), akut stres bozukluğu ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi farklı türleri bulunmaktadır. En sık görüleni özgül fobilerdir. Özgül fobi kişinin bir nesne ya da duruma karşı yoğun korku duyması ve bunlardan kaçınması halidir. Yükseklik fobisi, örümcek, kedi,
köpek, yılan gibi hayvan fobileri, kapalı alan fobisi, kan-yaralanma fobisi sık görülmektedir.

Panik bozukluk ani başlayan korku, panik hissi
ile beraber çarpıntı, nefes darlığı, titreme, baş dönmesi,
bulantı, kusma vb. bedensel kaygı belirtileri
ile seyreden panik atakların tekrarlayıcı biçimde
ortaya çıkması durumudur. Panik bozuklukta hastalar
panik atak yaşamasalar dahi panik atak yaşama
korkusu duyarlar. Bu nedenle panik atak yaşayacakları
ortamlara giremeyebilirler. Kalp-damar
hastalığı bulunan, özellikle de miyokard enfarktüsü
geçiren kişilerde panik bozukluk sık görülmektedir.

Demans (bunama) başta bellek olmak üzere bilişsel/zihinsel işlevlerin ilerleyici olarak bozulmasıdır. Bilişsel/zihinsel işlevler bellek, dikkat, konuşma, akıl yürütme, hesap yapma, yer-yön bulma, tanıma, sosyal ilişkileri yürütme, empati kurma gibi işlevlerdir. Her ne kadar ileri yaş demans için bir risk etmeni ise de demans beyni etkileyen çeşitli hastalık ya da bozukluklara bağlı olarak her yaşta ortaya çıkabilmektedir. Diğer bir deyişle demans yaşlanmanın doğal bir parçası değildir.

Tüm dünyada yaklaşık olarak 50 milyon demans hastası olduğu bildirilmektedir. Alzheimer hastalığı en sık görülen demans nedenidir, demans olgularının % 60-70’i Alzheimer hastalığına bağlıdır. Sık görülen diğer demans türleri ise vasküler, Lewy cisimcikli ve frontotemporal demanslardır. Vasküler demans beyinde meydana gelen yaygın damarsal hasara bağlı olarak gelişir. Lewy cisimcikli demans ise Parkinson hastalığına benzer bir durum olup motor koordinasyonda bozulma, görsel halüsinasyonlar (varsanılar) ve
demans ile seyretmektedir. Frontotemporal demans ise konuşma bozuklukları ya da davranışsal sorunlar ile seyreden bir demans nedenidir.

Şizofreni düşünce, algı, lisan, bilişsel işlevler,
davranış, sosyal ve mesleki işlevsellik gibi alanlarda
bozulmalarla seyreden kronik (uzun süreli)
psikotik bir bozukluktur. Şizofrenide belirtiler
alevlenmeler ve yatışmalarla seyredebilir. Dünyada
yaklaşık 21 milyon kişinin şizofreniden etkilendiği
bildirilmektedir. Genellikle ergenlik-genç erişkinlik
döneminde başlar, erkeklerde kadınlara oranla
daha erken yaşlarda başlayabilir. Şizofrenin kesin
nedeni bilinmemekle beraber bozukluğun gelişiminde
çeşitli genetik ve çevresel etmenlerin birlikte
rol oynadığı üzerinde durulmaktadır. Şizofreni
tedavi edilebilir bir bozukluk olup hastaların
yarısının uygun tedaviyi alamadığı bilinmektedir.
Şizofreninin sağaltımında ilaç tedavisinin yanı sıra
psikososyal rehabilitasyon ve toplumsal müdahalelerin
rolü büyüktür. Sağlıklı popülasyona kıyasla
şizofreni hastalarının 2-3 kat daha fazla oranlarda
önlenebilir tıbbi hastalıklara (kalp-damar hastalıkları,
metabolik hastalıklar, enfeksiyonlar vb.) bağlı
olarak erken yaşta öldükleri bilinmektedir. Yetersiz
fiziksel aktivite, kötü beslenme, kullanılan ilaçların
yan etkileri, tedaviye ve yaşamsal değişikliklere (diyet
vb.) uyum gösterememe gibi nedenlerle şizofreni
hastalarının bu tür hastalıklara sık yakalandıkları
düşünülmektedir.