SAĞLIK PSİKOLOJİSİ

Sürekli olarak aynı miktarda kullanılan maddenin kişi üstünde yarattığı etkinin azalmasına “tolerans” denir. Tolerans geliştikten sonra aynı miktarda kullanılan madde aynı etkiyi göstermemeye başlar. Beklenen etki ortaya çıkmayınca kişi rahatlama sağlayamaz. 

Doğru yanıt B'dir.

İlk madde kullanımına başladığı gibi “bir kereden bir şey olmaz” düşüncesi ile madde kullanımın tekrar başladığı döneme tekrar madde kullanımı (lapse) denir.

Doğru yanıt C'dir.

Uyarıcılar: amfetamin, kokain, ekstazi, kafeindir. Doğru yanıt A'dır.

Kalıtım, enzim konfigürasyonu, ırk farklılıkları gibi genetik özelliklerin yanı sıra kullanılan maddenin etki süresi ve şiddeti alkol bağımlılığına neden olan biyolojik nedenlerdir. Depresyon ya da depresif duygudurum psikolojik nedenlerden biridir. Doğru yanıt E'dir.

Korsakoff psikozu uzun süre alkol kullanımı sonucu B1 vitamini eksikliğinden kaynaklı bir kronik beyin sendromudur. Yakın ve orta geçmişe ait
bellek bozukluğu ve bellek bozukluğunu gidermek için masal uydurma (konfabülasyon) durumu tipik olarak gözlenir. Uzak geçmiş iyi hatırlanır, yakın geçmişteki olaylar çabuk unutulur ancak dikkat, hesap yapma ve yargılama bozulmamıştır. Kronik alkol tedavisinde B vitamini verilmesi nedeniyle nadir olarak görülmektedir. Doğru yanıt D'dir.

Esrar genel olarak en çok denenen yasa dışı bir madde olup Hint kenevirinden elde edilmektedir. Toplumda sarıkız, ot, kuru, joint, derman olarak da isimlendirilmektedir. Uyuşturucu maddeler arasında yer alan esrarın bağımlılık yapan diğer maddelere göre bağımlılık potansiyeli daha düşüktür. Esrar genelde sigara şeklinde içilse de (pipo, sigara ya da nargile aracılığı ile), buharlaştırma, oral veya rektal kullanım şekli olduğu da bilinmektedir Esrarın etkisini gösterme süresi 1-2 saattir. Kullanıldığında sempatik sinir sisteminin etkinliği artar. Herkeste aynı etkiyi oluşturmaz.

Doğru yanıt A'dır.

Kumar oynama davranışının bağımlılık olup olmadığını değerlendirmek için on ölçüt olduğu öne sürülmektedir.
• Zihin meşguliyeti: Kişinin aklında sürekli kumar oynama davranışının olması
• Tolerans: Kişinin istediği heyecanı sağlayabilmek için giderek artan miktarlarda parayla kumar oynaması
• Kaçış: Kişinin sorunlarından kaçması veya kendisini rahatsız edici duygulardan uzaklaşması için kumar oynaması
• Peşine düşme: Kişinin para kaybettikten sonra kaybettiklerini kazanmak için tekrar kumar oynaması, kaybettiklerinin peşine
düşmesi patolojik kumar bağımlılığının en önemli belirtilerinden biridir.
• Yalan söyleme: Kişinin kumar alışkanlığının seviyesini gizlemek için aile üyelerine, danışmana ve diğer kişilere yalan söylemesi
• Yasa dışı eylemler: Kişinin kumar alışkanlığını finanse edebilmesi için yasal olmayan işlere girişmesi
• Zarar görmüş önemli ilişkiler: Kişinin kumar oynama davranışı yüzünden ilişkilerini, mesleğini ve eğitimsel olanaklarını tehlikeye atması veya kaybetmesi

• Bailout: Kişinin kumar sonucunda yaşadığı mali sıkıntılardan kurtulması için çevresindekilere güvenmesi
• Kontrol kaybı: Kişinin kumar alışkanlığını kaybetmesi, kontrol edebilmesi ya da kesebilmesi için tekrar eden başarısız denemelerde bulunması

Doğru yanıt C'dir.

Sosyal öğrenme kuramı şimdiye kadar açıklanan bütün kuramları kapsamaktadır. Öğrenme ve bilişsel süreçler önemlidir. Bununla birlikte bağımlılık gelişiminde çevre de önemli etkilere sahiptir. Sosyal öğrenme modeli belirli bir kültür içinde bağımlılık yapıcı madde kullanımı yaygınlığını maddeye ulaşım kolaylığı, maddenin kullanımındaki sınırlamalar ve maddenin kullanımına ilişkin ulusal politikalar gibi etmenlerin etkilediğini öne sürmektedir.

Remisyon DSM-IV-TR’ye göre en az 1 ay süreyle madde bağımlılığı ya da madde kötüye kullanımı ölçütlerinden hiçbiri olmaması durumu olarak
tanımlanmaktadır.  Doğru yanıt E'dir.

Depreşmeyi önlemede dört ana fikir vardır. Bunları şu şekilde özetlemek mümkündür:
1. Depreşme farklı evreleri olan ve kademeli gelişen bir süreçtir. Tedavideki amaç erken evreleri bireyin tanımasına yardım ederek başarı şansını artırmaktır.
2. İyileşme gelişimsel dönüm noktaları olan kişisel bir büyüme sürecidir. Her evre kendi içinde depreşme riski taşır.
3. Depreşmeyi önlemenin temel araçları bilişsel terapi ve zihin-beden gevşemesidir. Buradaki amaç olumsuz düşünceleri değiştirmek ve sağlıklı başa çıkma yöntemleri geliştirmektir.
4. Danışanları bu birkaç kural ile ilgili eğitmek neyin önemli olduğu konusunda onların odaklanmalarına yardımcı olacaktır. 

Doğru yanıt B'dir.

Bırakma evresi: Kişinin maddeden kurtulma isteğinin madde kullanımının önüne geçtiği dönemdir.

Bağımlılık yapıcı bu maddeler:

Sigara (tütün)

Alkol

Opiyatlar: morfin, eroin, kodein, metadon, meperidin

Uyarıcılar: amfetamin, kokain, ekstazi, kafein

Merkezi sinir sistemini baskılayanlar: barbi- türatlar, meprobomat, benzodiazepin (dia- zem), alkol, akineton, metiltriptamin), DET (dietiltriptalmin), DOM (dimetoksimetil amfetamin), MDA (metilendioksi amfetamin)

Esrar ve benzerleri

Tanı koymada bazı ölçme ve değerlendirme araçlarından da yararlanılmaktadır. Bunlardan en sık olarak kullanılan ölçme ve değerlendirme aracı “KESİ (CAGE)” dir. Kesi dört maddelik, kolay ve hızlı uygulanan bir testtir. Maddelerden herhangi birine verilen “evet” yanıtı alkol kullanımını daha ayrıntılı araştırmak için bir işaret sunmaktadır.

Kesmek: Alkolü Kesmeniz ya da azaltmanız gerektiğini düşündünüz mü?

Eleştiri: Çevrenizdeki insanlar alkol kullanımından dolayı sizi Eleştirdiler mi?

Suçluluk: İçmekten dolayı kendinizi kötü ya da Suçlu hissettiniz mi?

İlk iş: Sabah uyandığınızda kendinize gelmek ya da akşamdan kalma belirtilerini yok etmek için hiç İlk iş olarak alkol aldınız mı?

Opiyat yoksunluk belirtileri;

Esrara bağlı yoksunluk belirtileri genelde yoğun esrar kullananlarda gözükmektedir. Esrar kullanımına bağlı yoksunluk belirtileri şunlardır:

Aşırı hassaslık, alınganlık

Sinirlilik

Huzursuzluk, gerginlik

İştah azalması

Uykusuzluk

Titreme, ürperme

Terleme ateş, bulantı

Mide-bağırsak rahatsızlıkları

Parçalanmış düşünceler

Yön duygusu kaybı

Görsel, işitsel ve dokunsal halüsinasyonlar

Young (1999) internet bağımlılığını belirlemek için sekiz ölçüt tanımlamıştır. Bu ölçütler şunlardır:

İnternetle meşgul olma

Daha fazla çevrimiçi zaman ihtiyacı

Tekrarlanan, internet kullanımını azaltma denemeleri

İnternet kullanımını azaltırken vazgeçme

Zaman yönetimi konuları

Çevresel endişe (aile, okul, iş, arkadaşlar)

Çevrimiçi harcanan zaman aldatmacası

İnternet kullanımı yoluyla ruh hali değişimi

Kumar oynama davranışının bağımlılık olup olmadığını değerlendirmek için on ölçüt olduğu öne sürülmektedir.

Zihin meşguliyeti: Kişinin aklında sürekli kumar oynama davranışının olması

Tolerans: Kişinin istediği heyecanı sağlayabilmek için giderek artan miktarlarda parayla kumar oynaması

Kaçış: Kişinin sorunlarından kaçması veya kendisini rahatsız edici duygulardan uzak- laşması için kumar oynaması

Peşine düşme: Kişinin para kaybettikten sonra kaybettiklerini kazanmak için tekrar kumar oynaması, kaybettiklerinin peşine düşmesi patolojik kumar bağımlılığının en önemli belirtilerinden biridir.

Yalan söyleme: Kişinin kumar alışkanlığının seviyesini gizlemek için aile üyelerine, danışmana ve diğer kişilere yalan söylemesi

Yasa dışı eylemler: Kişinin kumar alışkanlığını finanse edebilmesi için yasal olmayan işlere girişmesi

Zarar görmüş önemli ilişkiler: Kişinin kumar oynama davranışı yüzünden ilişkilerini, mesleğini ve eğitimsel olanaklarını tehlikeye atması veya kaybetmesi

Bailout: Kişinin kumar sonucunda yaşadığı mali sıkıntılardan kurtulması için çevresindekilere güvenmesi

• Kontrol kaybı: Kişinin kumar alışkanlığını kaybetmesi, kontrol edebilmesi ya da kese- bilmesi için tekrar eden başarısız denemelerde bulunması

2018 yılında yatarak tedavi görenlerin cinsi- yete göre dağılımları incelendiğinde, % 95.5’inin (10.815) erkek, % 4.5’inin (514) kadın olduğu anlaşılmaktadır. Bu dağılım geçtiğimiz yıllara benzer şekildedir. Cinsiyete özgü resmi bir tedavi kurumu bulunmamaktadır.

2018 yılında tedavi gören hastaların eğitim durumları incelendiğinde (Türkiye Uyuşturucu Raporu, 2019);

% 1.4’ünün (162) hiç okula gitmemiş,

% 86.9’unun (9.842) 1-8 yıl eğitim aldığı,

% 8.1’inin (915) 9-12 yıl eğitim aldığı,

% 3.6’sının (410) yüksekokul mezunu olduğu görülmektedir

2018 yılında tedavi gören kişilerin iş durumlarına göre incelenmesinde (Türkiye Uyuşturucu Raporu, 2019);

• % 21’inin (2.376) işsiz olduğu,

• % 41.3’ünün (4.678) düzenli bir işinin olmadığı,

• % 34.2’sinin (3.876) düzenli bir işi olduğu,

• % 2.3’ünün (255) öğrenci olduğu,

• % 1.2’sinin (144) ekonomik olarak aktif olmadığı görülmüştür.

2018 yılında tedavi gören hastaların tedavi gördükleri madde türlerine göre dağılımları incelendiğinde;

% 62.1’inin (7.031) eroin,

% 12.9’unun (1.459) sentetik kannabinoid,

% 8.3’ünün (941) esrar,

% 7.8’inin (886) metamfetamin,

% 2.9’unun (328) kokain,

% 1.5’inin (172) ekstazi,

% 1.5’inin (165) uçucu madde ve

% 3.1’inin (347) diğer maddelerden tedavi olduğu görülmüştür.

Bağımlılık kişinin bir maddeye, kişiye, varlığa ya da bir etkinliğe yönelik duyduğu ve karşı koyamadığı bir istektir. Doğru cevap D'dir.