SAĞLIK PSİKOLOJİSİ

Bu sisteme göre beş
grup yiyecek tanımlanmıştır. Ekmek, pirinç, patates ve makarna gibi yiyeceklerin oluşturduğu grup
ve meyve-sebze grubu

Diğer gruplardan et ve bakliyat türü
yiyecekler ile süt ürünleri ise daha az miktarlarda
tüketilmeli, son grup olan yağ ve şeker içeriği yüksek gıdalar ise en az miktarda tüketilmeli, hatta
mümkünse hiç tüketilmemelidir (Buttriss, 2016).
Bununla beraber her bir grup içindeki yiyeceklerin belirli özellikleri farklılaşabilmektedir. Örneğin
tam tahıllı yiyeceklerin işlenmiş olanlarına kıyasla daha sağlıklı olduğu düşünülmektedir. İşlenmiş
karbonhidratlar bazı besin değerlerini (Ör. lif) kaybedebildiğinden sağlık üzerindeki etkileri değişebilmektedir. Benzer şekilde bazı meyvelerin şeker
oranı oldukça yüksek, bazı et ve süt ürünlerinin ise
yağ miktarı fazla olabilir. Her gruptan besini tüketirken yağ oranı düşük olanları tercih etmek ve
önerilen günlük en az beş porsiyon çeşitli meyvesebze grubunun sadece şeker oranı en yüksek olan
meyvelerden oluşmaması sistemi doğru kullanmak
adına birer adım olabilir

Kanserle ilgili araştırmalar sağlıklı beslenmenin
etkilerini incelerken belirli yiyeceklerin ve içinde
yer alan bazı besin maddelerinin risk ya da faydalarına dikkat çekmişlerdir. Örneğin kırmızı et tüketiminin kanser riskini artırması ihtimali üzerinde
durulmaktadır (Chan vd., 2011). Bu ilişki için birçok olası mekanizma önerilmiş olup detaylı çalışmalara ihtiyaç vardır. Olası mekanizmalar kırmızı
etin içindeki yağın ince bağırsaklarda sindiriminin
zor olması ve çoğunun kalın bağırsaklara geçmesi, yüksek ısıda pişirme sonucu oluşan birtakım
zararlı tetikleyiciler ve/veya hidroksil radikalleri
artırması şeklinde gerçekleşiyor olabilir (Christensen, Martin ve Smyth, 2004). Yiyeceklerin içinde
bulunan yağ, karbonhidrat ve protein gibi makro
besin maddeleri de kronik hastalıklarla baş etmede etkilidir. Örneğin hayvansal yağın kanserle ilişkisi üzerine birçok araştırma yapılmış ve özellikle
prostat kanseri ile olan ilişkisine dikkat çekilmiştir
(Allott vd., 2017). Kardiyovasküler hastalıklar için
de başta doymuş ve trans yağ içeren gıdalar olmak
üzere, günlük diyetteki yağ oranına dikkat edilmesi önerilmektedir. Bunun yanında karbonhidrat
tüketiminde daha yavaş glisemik ve insülinesemik tepkilere yol açan tam buğday, siyah pirinç,
yulaf ve kepekli gıdaların önerilen miktarı aşmadan tüketilmesinin kardiyovasküler hastalıklardan
korunma ve yönetiminde oldukça önemli olduğu
belirtilmektedir (Christensen vd., 2004). Beslenme
alışkanlıklarının sağlıklı yönetiminin zihinsel sağlık
açısından da katkısı büyüktür. Çalışmalar sağlıklı
beslenen kişilerin duygusal açıdan daha sağlıklı olduklarını ve daha az depresif duygudurum deneyimlediklerini rapor etmektedir (Kulkarni,

Beden imgesi kişilerin kendi bedenleri ve görünüşleri ile ilgili algı ve tutumlarını ifade eder

Beslenme ve yeme bozukluklarının tanım ve
değerlendirme kriterleri Psikiyatrik Hastalıkların
Tanı Ölçütleri El Kitabı’nın güncel versiyonunda
(DSM-5) çeşitli gruplara ayrılmıştır. Bunlar anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza, tıkanırcasına yeme
bozukluğu, pika, ruminasyon bozukluğu, kaçıngan/
kısıtlı yiyecek alımı bozukluğu ve tanımlanmış veya
tanımlanmamış diğer beslenme ve yeme bozukluklarıdır.

Anoreksiya nervozada hastalar sağlık için tehdit
oluşturacak derecede zayıflar ancak kilolu olmaktan
ve kilo almaktan dolayı duydukları endişe yine de
devam ederler. Anoreksik hastalar tıkanırcasına yiyip
çeşitli yollarla (kusma, müshil vb.) yediklerini çıkarabilir (tıkanırcasına yeme/çıkarma türü) ya da sadece yediklerini kısıtlayabilirler (kısıtlayıcı tür). Sahip
olunan vücut kitle indeksine (BMI) göre hastalığın
şiddeti değişiklik gösterebilir, örneğin BMI < 15 aşırı, 15-16 ağır, 16-17 orta ve 17 ve üzeri ağır olmayan
anoreksiya nervoza diye sınıflanır.

Fiziksel aktivitenin bugüne kadar ölçebildiğimiz
çok sayıda olumlu etkisi vardır. Bu etkiler fiziksel
ve zihinsel sağlığa faydalar olarak gruplandırılabilir.
Fiziksel sağlığa faydalar arasında kilo kaybı, hastalıklardan korunma ya da kronik hastalıklarla baş
etme yer alırken, zihinsel sağlığa faydalar olumsuz
duygular ve depresyonla etkin baş etme gibi etkileri kapsar. Şüphesiz fiziksel aktivitenin en somut
faydası kilo kaybı ya da normal kilonun korunması
olarak karşımıza çıkar.

REM uykusu gözlerin kapalıyken hızlı bir
şekilde hareket ettiği, nefes alış-verişin ve
kalp atım hızının arttığı, kan basıncının
yükseldiği ve rüyaların en yaygın olarak
görüldüğü uyku evresidir. Kol ve bacaklar
geçici olarak paralize (felç) durumdadır.

Sirkadiyen saat organizmalarda bulunan
geçici bir programlama, dünyanın güneş
etrafında dönmesi sonucu 24 saatlik zaman dilimine uyarlanmış genetik düzenlemelerden davranışa farklı seviyelerde etkili
olan otomatik bir adaptasyon sürecidir

Cinselliğin biyolojik bir fonksiyon olarak kabul
edilmesi 19. yüzyılın başlarına uzanır. Cinsellik
yaşamın devamı için üremeyi mümkün kılan bir
davranış olarak görülmüş ve cinsellikle ilgili üremeye hizmet etmeyen davranışlar anormallik olarak
kabul edilmiştir (Ogden, 2012). Cinsel davranışı
ortaya çıkaran dürtüler biyolojik bir sürecin ürünü
olarak düşünülmüş ancak sadece ana fonksiyonu
olan üremeye dayalı sınırlar içerisinde ifade edilmesi normal olarak tanımlanmıştır. Bu bakış açısıyla
sürdürülen çalışmalar ve üretilen bilgi birikimi 20.
yüzyılda cinselliğin sonucundan ziyade davranışın
kendisine odaklanan bir bakış açısıyla ele alınması
ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu da biyolojik bir süreç olan cinsel dürtünün cinsel arzu ve haz almaya
uzanan mekanizmaların incelenmesini mümkün
kılmıştır (Hite, 1976, 1981; Kinsey, Pomeroy ve
Martin, 1948; Masters ve Johnson, 1966). Aynı
yüzyılın sonlarına doğru ise cinselliğin riskleri ile
ilgili alan yazın genişlemeye başlamış ve istenmeyen gebelikler ile cinsel yolla bulaşan hastalıklar
konusunu ele alan araştırmalar artmıştır ancak 21.
yüzyılla beraber, bu konulara cinsel sağlık ve cinselliğin olumlu etkileri gibi meseleler eklenmeye
başlamıştır. Böylece cinsellik üreme, haz ve riskin
ötesinde fiziksel ve zihinsel sağlığa, sosyal ilişkilere
ve kendilik değerini etkileyen süreçlere dokunan
bir kavram haline gelmiştir (Robinson, Bockting,
Simon Rosser, Miner ve Coleman, 2002). Günümüzde cinsel sağlık cinsellikle ilgili fiziksel, zihinsel
ve sosyal iyilik durumu olarak tanımlanmaktadır.
Cinselliğe ve cinsel ilişkilere olumlu ve saygı çerçevesinde yönelimi gerekli kılan bu tanım aynı
zamanda cinselliği baskı, ayrımcılık ve şiddetten
arınmış haz veren ve güvenli deneyimler olarak değerlendirir (World Health Organization, 2019).

Anoreksiya nervozada hastalar sağlık için tehdit oluşturacak derecede zayıflar ancak kilolu olmaktan ve kilo almaktan dolayı duydukları endişe yine de devam ederler.

Blumiya aşırı miktarda yeme ve sonrasında kendisini kusturma ile ilgilidir.

Tıkanırcasına yeme bozukluğundan muzdarip bir kişi bir seferde aşırı miktarda yemek yer ancak diğer iki gruptan farklı olarak aşırı yemeyi telafi edici bir davranışta bulunmaz.

Ruminasyon bozukluğunda (Geri çıkarma ya da geviş getirme bozukluğu olarak da adlandırılır.) hastalar çiğneyip yuttukları yiyecekleri geri çıkararak yeniden çiğnerler. Çok yaygın bir bozukluk olmamakla beraber bebeklerde katı gıdaya başlamayla birlikte daha sık görülmekte ve erkeklerde daha fazla meydana gelmektedir

Anoreksiya nervozada hastalar sağlık için tehdit oluşturacak derecede zayıflar ancak kilolu olmaktan ve kilo almaktan dolayı duydukları endişe yine de devam ederler.

Blumiya aşırı miktarda yeme ve sonrasında kendisini kusturma ile ilgilidir.

Tıkanırcasına yeme bozukluğundan muzdarip bir kişi bir seferde aşırı miktarda yemek yer ancak diğer iki gruptan farklı olarak aşırı yemeyi telafi edici bir davranışta bulunmaz.

Pika yiyecek olmayan maddeleri yeme ile karakterizedir. daha çok küçük çocuklar, zihinsel geriliğe sahip kişiler, otizm spektrum bozukluğuna sahip olanlar ile hamilelerde görülmektedir.

Anoreksiya nervozada hastalar sağlık için tehdit oluşturacak derecede zayıflar ancak kilolu olmaktan ve kilo almaktan dolayı duydukları endişe yine de devam ederler.

Blumiya aşırı miktarda yeme ve sonrasında kendisini kusturma ile ilgilidir.

Tıkanırcasına yeme bozukluğundan muzdarip bir kişi bir seferde aşırı miktarda yemek yer ancak diğer iki gruptan farklı olarak aşırı yemeyi telafi edici bir davranışta bulunmaz.

Pika yiyecek olmayan maddeleri yeme ile karakterizedir. daha çok küçük çocuklar, zihinsel geriliğe sahip kişiler, otizm spektrum bozukluğuna sahip olanlar ile hamilelerde görülmektedir.

Ruminasyon bozukluğunda (Geri çıkarma ya da geviş getirme bozukluğu olarak da adlandırılır.) hastalar çiğneyip yuttukları yiyecekleri geri çıkararak yeniden çiğnerler. Çok yaygın bir bozukluk olmamakla beraber bebeklerde katı gıdaya başlamayla birlikte daha sık görülmekte ve erkeklerde daha fazla meydana gelmektedir

Fiziksel aktivite için profesyonel destek alınmasına gerek  yoktur. Profesyonel bir eğitmen ile gerçekleştirilecek spor etkinliklerinin faydası olacağı aşikardır ancak bireyler kendi rutinlerini de takip edebilirler.

Uyku hijyeni sağlıklı miktarda ve kalitede uyku ihtiyacının karşılanmasını ve bunun için gerekli olan tüm davranış/çevre düzenlemelerini ve alışkanlıkları ifade eder. Sağlıklı bir bireyin uyku ihtiyacı yeni doğanlarda 16-18 saat, okul öncesi dönemdeki çocuklarda 11-12 saat, okul çağındaki çocuklar ve ergenlerde 10 saat ve yetişkinlerde 7-8 saattir

Huzursuz bacak sendromu çoğunlukla uykuya geçmeden hemen önce başlayan ve gece sonuna doğru azalan bacakların pozisyonunu değiştirme ve hareket ettirme dürtüsüyle karakterize bir durumdur.

İnsomnia uykuya geçişte ve uykunun devamlılığında problemler ile karakterize bir bozukluk olup kişiler kimi zaman çok erken uyanıp tekrar uykuya dalmakta güçlük çekerler.

Narkolepsi gün içinde gelen uyku atakları, uyku felci (katapleksi), hipokretin (bir nöropeptid türü) eksikliği ve REM uyku evresinde anormalliklerle görülebilen aşırı uyuma sendromudur.

Solunumla ilişkili uyku bozuklukları grubunda tıkayıcı uyku apnesi/hipopnesi, merkezi uyku apnesi ve uyku ile ilişkili solunum yavaşlaması karşımıza çıkar. Tıkayıcı uyku apnesinde kişide ağız ve gırtlaktaki dokuların normal hava akışını engellemesiyle solunumda durma ve ardından yüksek sesli horlama görülür. Bu kişiler uyanıkken solunumla ilgili bu tür problemleri yaşamaz ve gün içinde uykulu olduklarını ifade ederler.

Hipersomnia aşırı uyuma problemidir.

Huzursuz bacak sendromu çoğunlukla uykuya geçmeden hemen önce başlayan ve gece sonuna doğru azalan bacakların pozisyonunu değiştirme ve hareket ettirme dürtüsüyle karakterize bir durumdur.

İnsomnia uykuya geçişte ve uykunun devamlılığında problemler ile karakterize bir bozukluk olup kişiler kimi zaman çok erken uyanıp tekrar uykuya dalmakta güçlük çekerler.

Solunumla ilişkili uyku bozuklukları grubunda tıkayıcı uyku apnesi/hipopnesi, merkezi uyku apnesi ve uyku ile ilişkili solunum yavaşlaması karşımıza çıkar. Tıkayıcı uyku apnesinde kişide ağız ve gırtlaktaki dokuların normal hava akışını engellemesiyle solunumda durma ve ardından yüksek sesli horlama görülür. Bu kişiler uyanıkken solunumla ilgili bu tür problemleri yaşamaz ve gün içinde uykulu olduklarını ifade ederler.

Hipersomnia aşırı uyuma problemidir.

Narkolepsi gün içinde gelen uyku atakları, uyku felci (katapleksi), hipokretin (bir nöropeptid türü) eksikliği ve REM uyku evresinde anormalliklerle görülebilen aşırı uyuma sendromudur.

Bariyer oluşturan yöntemler kondom, spermisid ve diyafram gibi doğum kontrol araçlarının kullanımını ifade eder. Kondom erkeklerin, diyafram ise kadınların spermlerin yumurtalara erişimini engellemek üzere kullandıkları lateksten yapılan elastik ürünlerdir. Spermisid ise spermlerin vajina içerisinde ölmesini sağlayan bir tür kimyasaldır. Hormonal yöntemler doğum kontrol hapları, enjeksiyonlar ve bantlar gibi hormonal değişimi tetikleyerek gebe kalınmasını engellemektedir. Rahim içi teknikler ise ilgili uzman doktorlar tarafından spiral gibi araçların rahim içine yerleştirilmesiyle spermin yumurtaya ulaşmasını engeller

Erken tanının öneminin yaşam şansı üzerindeki etkisi düşünüldüğünde, prostatla ilgili problemlerin vakit kaybetmeden uzman eşliğinde tedavisi oldukça önemlidir. Tedavisi yoktur yanlış bir inanıştır.

Düşük yapma gebeliklerin % 10-15’inde görülen ve gebeliğin ilk 20 haftası içinde sonlanmasıyla meydana gelen bir durumdur. Ülkemizde 20 hafta öncesi sonlanan gebelikler düşük kategorisinde ele alınırken, İngiltere 24 haftadan önceyi referans almakta, hatta ABD’nin bazı eyaletlerinde bu süre 28 haftaya kadar çıkabilmektedir . Bu süreleri aşan sonlanmış gebelikler ise ölü doğum olarak nitelendirilmektedir.