SAĞLIK PSİKOLOJİSİ

The Eatwell Guide tüketilmesi gereken besin grubu ve ortalama miktarları hakkında kılavuzluk eden İngiltere’nin öncülük ettiği bir sistemdir. Bu sisteme göre beş grup yiyecek tanımlanmıştır. Ekmek, pirinç, patates ve makarna gibi yiyeceklerin oluşturduğu grup ve meyve-sebze grubu gün içinde ve mümkünse her öğünde ideal tabağımızın çoğunluğunu oluşturmalıdır. Diğer gruplardan et ve bakliyat türü yiyecekler ile süt ürünleri ise daha az miktarlarda tüketilmeli, son grup olan yağ ve şeker içeriği yüksek gıdalar ise en az miktarda tüketilmeli, hatta mümkünse hiç tüketilmemelidir

The Eatwell Guide tüketilmesi gereken besin grubu ve ortalama miktarları hakkında kılavuzluk eden İngiltere’nin öncülük ettiği bir sistemdir. Bu sisteme göre beş grup yiyecek tanımlanmıştır. Ekmek, pirinç, patates ve makarna gibi yiyeceklerin oluşturduğu grup ve meyve-sebze grubu gün içinde ve mümkünse her öğünde ideal tabağımızın çoğunluğunu oluşturmalıdır. Diğer gruplardan et ve bakliyat türü yiyecekler ile süt ürünleri ise daha az miktarlarda tüketilmeli, son grup olan yağ ve şeker içeriği yüksek gıdalar ise en az miktarda tüketilmeli, hatta mümkünse hiç tüketilmemelidir

Tam tahıllı yiyeceklerin işlenmiş olanlarına kıyasla daha sağlıklı olduğu düşünülmektedir. İşlenmiş karbonhidratlar bazı besin değerlerini (Ör. lif ) kaybedebildiğinden sağlık üzerindeki etkileri değişebilmektedir. Benzer şekilde bazı meyvelerin şeker oranı oldukça yüksek, bazı et ve süt ürünlerinin ise yağ miktarı fazla olabilir.

Yeme davranışının gelişimsel modelinde öne çıkan süreçler maruz kalma, sosyal öğrenme ve ilişkisel öğrenmedir.

Yeme davranışının gelişimsel modelinde öne çıkan süreçler maruz kalma, sosyal öğrenme ve ilişkisel öğrenmedir.

Çocuklukta sağlıklı yiyeceklere maruz kalmanın ileriki dönemlerde de sağlıklı beslenme alışkanlığı edinmede etkili olabileceği söylenebilir. Yapılan çalışmalar yiyeceklere karşı yenilik korkusunun sağlıklı beslenme için gerekli çeşitlilikten mahrum kalmayla ilişkisine dikkat çekmektedir. Maruz bırakmaya ek olarak sosyal ortamlar yeme davranışının öğrenilmesine katkı sağlar. Kişiler ebeveynlerini, akranlarını ve medyanın sunduklarını model alarak yeme davranışlarını şekillendirirler. Çalışmalar kişilerin kahvaltı alışkanlıklarından atıştırmalık ru- tinlerine kadar birçok yeme davranışı özelliklerinin ebeveynlerle yüksek benzerlik gösterdiğini rapor etmektedir. Medyanın da yeme davranışının gelişiminde etkisi göz ardı edilemeyecek boyuttadır. Özellikle reklamlarda çocuklar için pazarlanan işlenmiş gıdaların çekici hale getirilmesi çocukların yüksek yağ, şeker ve kalori içeren bu tür gıdaları daha fazla tüketmelerine ve sağlıksız beslenmelerine yol açabilmektedir. İlişkisel öğrenme ilkeleri de yeme davranışının gelişiminde rol oynamaktadır. Sağlıklı yiyeceklerin olumlu pekiştireçlerle ilişkilendirilmesinin çocukların yeme davranışlarının sağlıklı gelişimi açısından önemli olduğu düşünülmektedir ancak pekiştireçlerin çikolata gibi daha fazla tercih edilir yiyecekler olmamasına dikkat edilmesi ve beslenme repertuvarına katılmak istenen yiyeceğin değerini ar- tırıcı pekiştireçlerin tercih edilmesi sağlıklı beslenme davranışının kalıcı olması açısından önemlidir. Yeme davranışı üzerindeki ebeveyn kontrolünün sağlıklı beslenme alışkanlığı edinmeye etkileri konusundaki bulgular ise karışıktır. Kimi çalışmalar ebeveyn kontrolünün faydalarından kimileri ise zararlarından bahsetmektedir. Gerek açık (Ör. belli yiyecekleri yasaklamak) gerekse örtük (Ör. belli yiyecekleri satın almamak) kontrol yöntemlerinin sağlıklı beslenme davranışını destekleyici etkileri var gibi görünebilir ancak uzun vadede bu tür stratejilerin pek de istenen hedefe hizmet etmediği ve beslenme alışkanlıklarının sağlıklı yönetimi için gerekli becerilerin gelişmesine olumsuz etkide bulunduğu görülmektedir.

Beden imgesindeki problemler, beden görünüşünde değişikliğe yönelik birçok tutum ve davranışı da beraberinde getirmektedir. Böylece kişiler zayıflamak ve kas oranını artırmak için aşırı egzersiz yapma ya da besin alımını kısıtlama, takviye edici ürünleri kontrolsüz tüketme ve sık aralıklarla estetik ameliyatlar yaptırma gibi yollara başvurmaktadır

Pika yiyecek olmayan maddeleri yeme hastalığıdır ve daha çok küçük çocuklar, zihinsel geriliğe sahip kişiler, otizm spektrum bozukluğuna sahip olanlar ile hamilelerde görülmektedir. Yenilen maddelere örnek olarak sabun, tebeşir, duvar boyası ve kağıt verilebilir ancak söz konusu liste oldukça geniştir.

Yapılan çalışmalar kilo alımını engellemek için haftalık 150-250 dakika (yaklaşık 1200-2200 kcal.’ye denk) fiziksel aktivitenin gerekli olduğunu göstermektedir.

Sağlıklı bir bireyin uyku ihtiyacı yeni doğanlarda 16-18 saat, okul öncesi dönemdeki çocuklarda 11-12 saat, okul çağındaki çocuklar ve ergenlerde 10 saat ve yetişkinlerde 7-8 saattir.

The Eatwell Plate ve güncellenmiş versiyonu The Eatwell Guide tüketilmesi gereken besin grubu ve ortalama miktarları hakkında kılavuzluk eden İngiltere’nin öncülük ettiği bir sistemdir. Bu sisteme göre beş grup yiyecek tanımlanmıştır. Ekmek, pirinç, patates ve makarna gibi yiyeceklerin oluşturduğu grup ve meyve-sebze grubu gün içinde ve mümkünse her öğünde ideal tabağımızın çoğunluğunu oluşturmalıdır. Diğer gruplardan et ve bakliyat türü yiyecekler ile süt ürünleri ise daha az miktarlarda tüketilmeli, son grup olan yağ ve şeker içeriği yüksek gıdalar ise en az miktarda tüketilmeli, hatta mümkünse hiç tüketilmemelidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yiyeceklerin içinde bulunan yağ, karbonhidrat ve protein gibi makro besin maddeleri de kronik hastalıklarla baş etmede etkilidir. 

Örneğin hayvansal yağın kanserle ilişkisi üzerine birçok araştırma yapılmış ve özellikle prostat kanseri ile olan ilişkisine dikkat çekilmiştir. Kardiyovasküler hastalıklar için de başta doymuş ve trans yağ içeren gıdalar olmak üzere, günlük diyetteki yağ oranına dikkat edilmesi önerilmektedir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Beden memnuniyetsizliğinin yıkıcı psikolojik etkileri ergenlik dönemindeki bireylerde daha fazla görülebilmekte ve uzun vadeli olabilmektedir. Çünkü bu dönemde fiziksel görünüş ve beden görünümü bireyler açısından çok önemlidir. Buna karşın olumlu beden imgesine sahip olmak yakın ilişkilerdeki dinamikleri olumlu yönde etkileyebilmektedir. Bu nedenle beden imgesi ile ilgili problemlere müdahale bu durumdan muzdarip kişilerin yaşamlarının birçok alanında işlevselliklerini sürdürebilmeleri için son derece önemlidir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Anoreksiya nervozada hastalar sağlık için tehdit oluşturacak derecede zayıflar ancak kilolu olmaktan ve kilo almaktan dolayı duydukları endişe yine de devam ederler. Anoreksik hastalar tıkanırcasına yiyip çeşitli yollarla (kusma, müshil vb.) yediklerini çıka- rabilir (tıkanırcasına yeme/çıkarma türü) ya da sade- ce yediklerini kısıtlayabilirler (kısıtlayıcı tür).

Doğru cevap C seçeneğidir.

Sedanter (hareketsiz) günlük yaşam aktivitelerinin çoğalmasıyla beraber fiziksel aktiviteye ayrılan zaman sınırlı kalmakta ve sağlığa olumsuz getirileri pahasına söz konusu kısır döngü sürdürülmektedir. Bu durum aslında fiziksel aktivite davranışının hayatımıza yerleşmesi için hareket içeren alışkanlıkların kazandırılması ve sürdürülmesinin yanı sıra sedanter alışkanlıkların kısıtlanması için de çaba ve değişimin gerekli olduğuna dikkat çeker.

İngiliz Spor ve Egzersiz Bilimleri Birliği (the British Association of Sport and Exercise Sciences) ve Amerikan Kalp Birliği (the American Heart Association) gibi dünya genelinde konu ile ilgili ileri gelen kuruluşlar 19-65 yaş arası yetişkinlerin genel sağlığı için önerilen fiziksel aktivite miktarının günde ortalama 30 dakika orta düzeyde olmak üzere haftada ortalama 150 dakika olduğunu kabul etmektedir (Haskell vd., 2007; O’Donovan vd., 2010). Orta düzeyden kasıt ise tempolu yürüyüş, yüzme ve orta hızda bisiklet sürme gibi fiziksel aktivitelere denk aktivitelerdir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Fiziksel aktiviteyi artırmada etkin olarak kullanılan bir diğer teknik motivasyonel görüşme tekniğidir. Bu teknikte kişilerin fiziksel olarak daha aktif olmalarını destekleyen ve engelleyen sebepler arasındaki çatışma hedef alınır. Örneğin kişi daha aktif olursa kilo vereceği için isteklidir ancak bunun yoğun çalışma hayatı için zaman kaybı yaratacağını düşünebilir. Bu gibi çatışmalar kişinin değişim için gerekli içsel motivasyonu elde edememesine yol açarak davranış değişimini sekteye uğratmaktadır. Motivasyonel görüşmenin amacı kişinin söz konusu çatışmalarını çözmesini sağlamak ve böylece değişim için ihtiyaç duyduğu motivasyona sahip olmasına yardımcı olmaktır.

Doğru cevap C seçeneğidir.

REM uykusu gözlerin kapalıyken hızlı bir şekilde hareket ettiği, nefes alış-verişin ve kalp atım hızının arttığı, kan basıncının yükseldiği ve rüyaların en yaygın olarak görüldüğü uyku evresidir. Kol ve bacaklar geçici olarak paralize (felç) durumdadır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Uyku hijyeni sağlıklı miktarda ve kalitede uyku ihtiyacının karşılanmasını ve bunun için gerekli olan tüm davranış/çevre düzenlemelerini ve alışkanlıkları ifade eder. Sağlıklı bir bireyin uyku ihtiyacı yeni doğanlarda 16-18 saat, okul öncesi dönemdeki çocuklarda 11-12 saat, okul çağındaki çocuklar ve ergenlerde 10 saat ve yetişkinlerde 7-8 saattir (National Heart Lung and Blood Institute, 2011). Bunlar yaklaşık değerler olmakla ve kişiden kişiye değişiklik gösterebilmekle beraber, sağlıklı bir yaşam için uykuda geçirilen sürenin bu değer- lere yakın olması tavsiye edilir. Sadece uykunun miktarı değil, kalitesi de sağlığımız için oldukça önemlidir. Gece uykuya kolay dalabilmek, sabah uyanmakta zorlanmamak ve uykunun gece boyu kesintisiz sürdürülebilmesi kaliteli uykunun özelliklerindendir.

Sağlıklı uykuya giden adımlardan biri uyku ve uyanma saatlerinin mümkün olduğunca düzenli olmasıdır.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Doğum kontrol yöntemleri bariyer oluşturan, hormonal ve rahim içi teknikler olarak gruplandırılabilir. Bunun yanı sıra takvim ve geri çekme yöntemi gibi güvenilirliği daha az gebelik kontrol yolları da ülkemizde ve dünya genelinde kullanılmaktadır (Bostancı, 2011; Kaya, Tatlı, Açık ve Deveci, 2008; Newton, 2010).

Doğru cevap E seçeneğidir.