SAĞLIK PSİKOLOJİSİ

The Eatwell Plate ve güncellenmiş versiyonu The Eatwell Guide tüketilmesi gereken besin grubu ve ortalama miktarları hakkında kılavuzluk eden İngiltere’nin öncülük ettiği bir sistemdir. Bu sisteme göre beş grup yiyecek tanımlanmıştır. Ekmek, pirinç, patates ve makarna gibi yiyeceklerin oluşturduğu grup ve meyve-sebze grubu gün içinde ve mümkünse her öğünde ideal tabağımızın çoğunluğunu oluşturmalıdır. Diğer gruplardan et ve bakliyat türü yiyecekler ile süt ürünleri ise daha az miktarlarda tüketilmeli, son grup olan yağ ve şeker içeriği yük-sek gıdalar ise en az miktarda tüketilmeli, hatta mümkünse hiç tüketilmemelidir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Her bir grup içindeki yiyeceklerin belirli özellikleri farklılaşabilmektedir. Örneğin tam tahıllı yiyeceklerin işlenmiş olanlarına kıyasla daha sağlıklı olduğu düşünülmektedir. İşlenmiş karbonhidratlar bazı besin değerlerini (Ör. lif ) kaybedebildiğinden sağlık üzerindeki etkileri değişe- bilmektedir. Benzer şekilde bazı meyvelerin şeker oranı oldukça yüksek, bazı et ve süt ürünlerinin ise yağ miktarı fazla olabilir. Her gruptan besini tüketirken yağ oranı düşük olanları tercih etmek ve önerilen günlük en az beş porsiyon çeşitli meyve-sebze grubunun sadece şeker oranı en yüksek olan meyvelerden oluşmaması sistemi doğru kullanmak adına birer adım olabilir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Yeme davranışının gelişimsel modelinde öne çıkan süreçler maruz kalma, sosyal öğrenme ve ilişkisel öğrenmedir. Yaşamın erken döneminde maruz kalınan yiyecek türlerinin daha sonraları da tercih edilmesi maruz bırakmanın yeme davranışını nasıl şekillendirebildiğini göstermektedir.

Çocuklukta sağlıklı yiyeceklere maruz kalmanın ileriki dönemlerde de sağlıklı beslenme alışkanlığı edinmede etkili olabileceği söylenebilir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Olumsuz beden imgesi depresyon, anksiyete, intihar düşünceleri ve problemli sosyal ilişkilere sebep olabilir. Beden memnuniyetsizliğinin yıkıcı psikolojik etkileri ergenlik dönemindeki bireylerde daha fazla görülebilmekte ve uzun vadeli olabilmektedir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Bulimiya nervozada, kişiler yeme davranışı üzerindeki kontrollerini kaybeder ve aşırı miktarda yemek yerler. Aşırı miktarda yemek yemeyi telafi etmek için aç kalma, kusma, aşırı fiziksel egzersiz yapma ya da müshil başta olmak üzere çeşitli ilaçlar kullanma gibi yollara başvururlar. Telafi niyetiyle yapılan bu davranışların sıklığına ve kişinin işlevselliğindeki bozulma derecesine göre hastalığın şiddeti değişiklik gösterebilir.

Doğru cevap A aseçeneğidir.

Sedanter davranış önceleri yeterli fiziksel aktivitede bulunmamayı ifade ederken, artık gün içinde oturarak geçirdiğimiz zamanları anlatmak için kullanılan bir terim haline gelmiştir.

Sedanter (hareketsiz) günlük yaşam aktivitelerinin çoğalmasıyla beraber fiziksel aktiviteye ayrılan zaman sınırlı kalmakta ve sağlığa olumsuz getirileri pahasına söz konusu kısır döngü sürdürülmektedir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Fiziksel aktivitenin zihinsel sağlık üzerindeki olumlu etkileri tek bir aktivite yaşantısı ile dahi ortaya çıkabilmektedir. Fiziksel aktivitenin hem depresyona karşı koruyucu hem de depresyonla etkin baş etme üzerindeki etkileri konunun oldukça sık çalışılmasına ve ilgi çekmesine yol açmıştır. Meta-analitik çalışmalar fiziksel aktivitenin depresyonu azaltıcı etkilerini ortaya koymaktadır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

İngiliz Spor ve Egzersiz Bilimleri Birliği (the British Association of Sport and Exercise Sciences) ve Amerikan Kalp Birliği (the American Heart Association) gibi dünya genelinde konu ile ilgili ileri gelen kuruluşlar 19-65 yaş arası yetişkinlerin genel sağlığı için önerilen fiziksel aktivite miktarının günde ortalama 30 dakika orta düzeyde olmak üzere haftada ortalama 150 dakika olduğunu kabul etmektedir. Orta düzeyden kasıt ise tempolu yürüyüş, yüzme ve orta hızda bisiklet sürme gibi fiziksel aktivitelere denk aktivitelerdir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Sirkadiyen saat organizmalarda bulunan geçici bir programlama, dünyanın güneş etrafında dönmesi sonucu 24 saatlik zaman dilimine uyarlanmış genetik düzenlemelerden davranışa farklı seviyelerde etkili olan otomatik bir adaptasyon sürecidir.

Doğru cevap A sçeneğidir.

Doğum kontrol yöntemleri bariyer oluşturan, hormonal ve rahim içi teknikler olarak gruplandırılabilir. Bunun yanı sıra takvim ve geri çekme yöntemi gibi güvenilirliği daha az gebelik kontrol yolları da ülkemizde ve dünya genelinde kullanılmaktadır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Kilo alma endişesi modeli ise yeme davranışını fiziksel çekicilik, kontrol ve başarı gibi temalar üzerinde etkili olan bir örüntü olarak ele alır. Kişiler popüler normların dayattığı vücut şekillerini hedef olarak benimser ve bu yolda yeme davranışını çeşitli şekillerde manipüle etme ihtiyacı hissederler. Bu durum olumsuz beden imgesi, kontrolsüz diyet yapma ve yeme bozuklukları geliştirme gibi bir dizi olumsuz sonucu da beraberinde getirebilir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Anoreksiya nervozada hastalar sağlık için tehdit oluşturacak derecede zayıflar ancak kilolu olmaktan ve kilo almaktan dolayı duydukları endişe yine de devam ederler. Anoreksik hastalar tıkanırcasına yiyip çeşitli yollarla (kusma, müshil vb.) yediklerini çıkarabilir (tıkanırcasına yeme/çıkarma türü) ya da sadece yediklerini kısıtlayabilirler (kısıtlayıcı tür). Doğru yanıt D seçeneğidir.

Tıkanırcasına yeme bozukluğundan muzdarip bir kişi bir seferde aşırı miktarda yemek yer ancak diğer iki gruptan farklı olarak aşırı yemeyi telafi edici bir davranışta bulunmaz. Tıkanırcasına yeme döngülerinin sıklığı bulimiya nervozadaki telafi davranış sıklığı skalasına benzer şekilde değerlendirilerek hastalığın şiddeti belirlenir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Yapılan çalışmalarda toplamda oturarak geçirilen zamandan çok aralıksız oturarak geçirilen zamanın zararlı olduğu gösterilmiş ve sağlık açısından risk oluşturan söz konusu zararı en aza indirmek için oturarak geçirilen sürenin bölünmesi ve oturmanın etkilerini hafifletecek ortopedik ve ergonomik eşyaların kullanımı önerilmiştir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

İngiliz Spor ve Egzersiz Bilimleri Birliği (the British Association of Sport and Exercise Sciences) ve Amerikan Kalp Birliği (the American Heart Association) gibi dünya genelinde konu ile ilgili ileri gelen kuruluşlar 19-65 yaş arası yetişkinlerin genel sağlığı için önerilen fiziksel aktivite miktarının günde ortalama 30 dakika orta düzeyde olmak üzere haftada ortalama 150 dakika olduğunu kabul etmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

REM uykusu gözlerin kapalıyken hızlı bir şekilde hareket ettiği, nefes alış-verişin ve kalp atım hızının arttığı, kan basıncının yükseldiği ve rüyaların en yaygın olarak görüldüğü uyku evresidir. Kol ve bacaklar geçici olarak paralize (felç) durumdadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Sağlıklı uykuya giden adımlardan biri uyku ve uyanma saatlerinin mümkün olduğunca düzenli olmasıdır. Sanılanın aksine, hafta içi kısaltılan uyku süresinin hafta sonu geç uyanmayla ya da gün içinde uzun kestirmelerle telafi edilmeye çalışılması sürdürülebilir sağlıklı uyku rutininden uzaktır. Gün içinde kestirmeler nadiren uykusuz geçen geceleri telafi etmek için kullanılabilir ancak öğleden sonra geç saatlerden sonra tercih edilmemesi ve 30 dakikayı geçmemesi önerilmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Narkolepsi gün içinde gelen uyku atakları, uyku felci (katapleksi), hipokretin (bir nöropeptid türü) eksikliği ve REM uyku evresinde anormalliklerle görülebilen aşırı uyuma sendromudur. Başka bir tıbbi duruma ikincil olarak var olabileceği gibi diğer uyku-uyanıklık bozukluklarıyla beraber de görülebilmektedir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Doğum kontrol tekniklerinin hiçbirinin güvenirlikleri %100 değildir ancak yine de oldukça yüksektir. Bu nedenle birden fazla korunma yöntemi uygun koşullar altında kullanılabilir ve koruyuculuk artırılabilir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

İnfertilite erkek ya da kadınlarda görülebilen ve çeşitli fizyolojik, hormonal, genetik sebeplere bağlı olarak çocuk sahibi olamamaya yol açan medikal bir durumdur. İnfertilitesi olan çiftler üzerinde yürütülen çalışmalar sonucu erkeklerde sertleşme bozukluğu, kadınlarda ise cinsel ilgi/uyarılma bozukluğu gibi cinsel işlev bozuklukları görülebildiği saptanmıştır. Doğru yanıt A seçeneğidir.