SAĞLIK PSİKOLOJİSİ

Ağrı eşiği bireyin ağrı duyduğu en düşük uyaran şiddetidir. Ağrı eşiği eğitim düzeyi, cinsiyet, etnik köken, dil ve coğrafya gibi özellikler ile ilişkilidir. Bu nedenle ağrı eşiği hem kişiden kişiye hem de ağrıdan ağrıya göre değişir. Doğru cevap C seçeneğinde verilmiştir.

Ağrı toleransı kişinin ağrı şiddetine dayanma gücüdür. Doğru cevap B seçeneğinde verilmiştir.

Nöromatriks kuramına göre her ne kadar ağrılı uyaranlar beynin en alt katmanlarında (beyin sapı, talamus) ortaya çıksa da ağrı algısı beynin daha üst katmanlarında (primer somatosensoriyal korteks, sekonder somatosensoriyal korteks, insula, prefrontal korteks, amigdala ve anterior singulat korteks) meydana gelir.

Yüzeyel ağrı deri ve mukozadan gelen ağrıdır. Doğru cevap D seçeneğinde verilmiştir.

Derin Ağrıda eklem, tendon ve kaslardan gelen uyaranlar ince lifler yoluyla taşınır. Genelde zonklayıcı tarzdadır. Doğru cevap E seçeneğinde verilmiştir.

Nosiseptörler sinir sistemi dışındaki tüm doku ve organlarda bulunan özelleşmiş ağrı reseptörleridir. Nosiseptörler ağrıyı önce omuriliğe, ardından talamus üzerinden beynin üst katmanlarına (serebral korteks) aktarırlar. Romatizmal ağrılar, kanser ağrıları bu gruba girer. Doğru cevap B seçeneğinde verilmiştir.

Psikojenik (Psikosomatik) ağrı türünde ağrının kökeni organik bir nedene bağlı değildir. Ağrının fizyolojik bir açıklaması yoktur, herhangi bir doku hasarı tanımlanmamaktadır ancak hissedilen ağrı ve tariflenen fiziksel belirtiler, genelde uzun süreli ve şiddetlidir.

Dünya Sağlık Örgütü 2002 yılından itibaren kronik ağrıyı bir belirti değil, kendi başına bir hastalık olarak değerlendirmeye başlamıştır. Doğru cevap E seçeneğinde verilmiştir.

Patern Kuramı ağrının psikolojik yönüne vurgu yapan bir kuramdır. Modern kuramların alt yapısını oluşturur. Doğru cevap A seçeneğinde verilmiştir.

Kapı-kontrol Kuramı ağrı mekanizmasında merkezi sinir sisteminin (omurilik-beyin) ne kadar önemli bir rol üstlendiğini ortaya koymuştur. Doğru cevap C seçeneğinde verilmiştir.

Ağrı sistemi ve acıya verilen tepkiler insanlar ve hayvanlar tarafından yaşamın zorluklarıyla mücadele etmek için kullanılan fizyolojik başa çıkma yöntemlerinin bir parçasıdır (Broom, 2001). Başka bir deyişle ağrı bir tür alarm ya da korunma mekanizmasıdır. Herhangi bir hasar ya da sıkıntı durumunda doku ya da organın durumuna işaret ede- rek çare bulunması ya da önlem alınması için haber vermedir. Vücutta patolojik bir durumun habercisi olan bu ağrı duyumu doku yaralanması ortadan kalktığında düzelir. Uluslararası Ağrı Araştırmaları Derneği (International Association for the Study of Pain, IASP) ağrıyı “gerçek veya potansiyel doku hasarı ile ilişkili veya böyle bir hasar ile tanımlanan, tatsız, sıkıntı verici, hoşa gitmeyen duyusal ve duygusal deneyim” olarak tanımlamaktadır.

Ağrı toleransı ise kişinin ağrı şiddetine dayanma gücünü ifade eder.

En temelde ağrı zararlı bir uyarıcıya verilen fizyolojik bir tepki olsa da çok daha karmaşık bir kavramdır çünkü pek çok kişi temelde fizyolojik bir neden olmadan da ağrı hissettiğini belirtir. Bu nedenle McCaffery’e göre “Ağrı hastanın söylediği şeydir.”. Ağrıyı ifade etme ya da dışa vurma bilişsel/zihinsel, davranışsal ve sosyokültürel boyutların karmaşık etkileşimi ile ilgilidir. Bu nedenle ağrı her zaman özneldir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B seçeneğidir.

Erdine, Hamzaoğlu, Özkan, Balta ve Domaç (2001) ağrı deneyimi ve sosyodemografik değiş- kenler ile ilgili olarak Türkiye genelinde gerçek- leştirdikleri araştırmalarında, kadınların, kentte ve batı bölgesinde yaşayanların ağrısının daha fazla olduğunu ve yaş arttıkça ağrıların da arttığını bildirmişlerdir. Koçoğlu ve Özdemir (2011) ise kadınlarda, 35-65 yaş aralığında, evli, ilkokul ve daha düşük eğitim düzeyinde olanlarda ağrı sıklığının daha fazla olduğunu saptamışlardır.

Tam anlamıyla ağrı duyumunu anlamak için bazı kavramları bilmek gerekmektedir. Bunlardan en önemlisi nosiseptördür. Sinir sistemi dışında kalan tüm doku ve organlarda bulunan ağrı reseptör/alıcılarına nosiseptörler denilmektedir (Aktümsek, 2006). Bu ağrı reseptörleri derinin yüzeysel alanlarında daha fazladır. Bu nedenle, örneğin, kasa yapılan iğne girişi deriye yapılan girişten daha az ağrıya neden olabilir. Her dokunun ağrıya duyarlılığı da aynı değildir. Nosisepsiyon ise doku hasarı ile ağrının algılanması arasında geçen elektro-kimyasal bir süreçtir (Aydın, 2002). Tüm nosiseptör uyarılar ağrı oluşturur, ancak tüm ağrıların nedeni nosisepsiyon değildir.

Ülkemizde, Kuru ve diğerlerinin (2011) İstanbul’da yaşayan yaş orta- laması 35.6 olan 250 kişinin katıldığı araştırma larında, farklı vücut bölgelerindeki akut ve kronik olmak üzere toplamda ağrı sıklığını %92.8, kronik ağrı oranını ise %62.5 olarak saptanmıştır. Omuz ağrısı en sık akut ağrı nedeni iken, bel ağrısı en sık kronik ağrı nedenidir. Ünde Ayvat, Aydın ve Oğurlu’nun (2011) ağrı polikliniğine başvuran hastalarla gerçekleştirdikleri araştırmalarına göre, hastaların %73’ünde kronik ağrı bulunmaktadır, en sık üç tanı bel, muskuloskeletal/kas-iskelet ve baş ağrısı olup ağrılar genelde sızlama ve zonklama tarzındadır. Bu araştırmalara paralel olarak Erdine ve diğerleri (2001) gerçekleştirdikleri araştırmalarında kronik ağrı sıklığını %63.7 olarak saptanmıştır. En fazla baş (%34.4), ardından bel (%14.1) ve alt ekstremite (%12.0) ağrıları görülmektedir.

Ağrı alan yazınında sıklıkla kullanılan bazı kavramlar vardır. Bunlardan en önemlileri olan Analjezi ağrı duyusu- nun olmaması; Anestezi ağrı da dahil tüm hislerin kaybolması; Hipoaljezi ağ- rılı uyaranlara azalmış tepki; Hiperestezi ağrılı uyaranlara artmış tepki; Parestezi belirli bir bölgede, herhangi bir uyaran olmadan, iğnelenme, karıncalanma ya da uyuşma hissi olarak tanımlanır (Ay- dın, 2002).

Spesifite kuramına göre vücuttaki her uyaranın beyinde temsil edildiği bir reseptörü/alıcısı vardır. Deride yer alan sıcak, soğuk, dokunma ve ağrı duyularını algılayan özelleşmiş alıcılar beyinde temsil edilirler. İlgili yerlere uyaran verilince, beyinde ağrı duyusu oluşmaktadır. Ağrının tipi beyin tarafından tanımlanır.

İlaç dışı (nonfarmakolojik) yöntemler bireysel kontrol duygusunu ve işlevselliği artırır, stres ve anksiyeteyi azaltır ve ağrı davranışını düzenler (De- mir, 2012). Deri uyarım teknikleri, bilişsel/davra- nışçı teknikler ile refleksoloji, müzik terapi, aroma- terapi, akupunktur, meditasyon gibi uygulamalar yaygındır.