Sık Görülen Diğer Tıbbi Hastalıklar

Günümüzde tıbbi hastalıklar ve tedavileri Engels tarafından ortaya atılan Biyopsikososyal Model çerçevesinde ele alınmaktadır. Buna göre hastalıkların gelişiminde biyolojik etmenler kadar psikolojik ve sosyal etmenler de etkilidir. Örneğin kanser gelişimi için genetik kalıtımın yanı sıra kronik stres ve olumsuz yaşam koşullarının da etkili olduğu bilinmektedir.

Kan basıncı dolaşımdaki kanın damar çeperlerine uyguladığı basınçtır. Hipertansiyon artmış kan basıncı olarak tanımlanabilir.

Kan basıncı iki aşamada ölçülmektedir; bunlardan biri kalbin kasılma anında ölçülen sistolik kan basıncı olup diğeri kalbin gevşemesi sırasında ölçülen diastolik kan basıncıdır.

İki ayrı günde sistolik kan basıncının ≥140 mmHg ve/ veya diastolik kan basıncının ≥90 mmHg üzerinde ölçülmesi hipertansiyon olarak tanımlanmaktadır.

Hipertansiyon başta kalp olmak üzere vücutta beyin, böbrek, gibi birçok organ/sistemde kalıcı hasara neden olmaktadır.

Hipertansiyon için aile öyküsü, ileri yaş, diyabet, böbrek yetmezliği gibi diğer hastalıkların varlığı, sağlıksız beslenme (aşırı tuz tüketimi, doymuş/ trans yağlardan zengin beslenme vb.), fiziksel aktivitenin kısıtlı olması, obezite, alkol ve sigara tüketimi gibi risk etmenleri bulunmaktadır.

Koroner arterler kalbi besleyen damarlar olup bu damarların damar sertliği (ateroskleroz) nedeniyle tıkanması sonucu kalbin yeterince kanlanamaması ve işlev görememesi (göğüs ağrısı-anjina pektoris) ya da kalp kaslarının kalıcı hasar görmesi (miyokard enfarktüsü-kalp krizi) gibi durumlar ortaya çıkabilmektedir.

Aterosklerozda damar duvarlarında kolesterol, yağ ve diğer maddelerin birikmesi, plaklar oluşması ve damar duvarının hasar görmesi söz konusudur. Damar duvarlarının kalınlaşması ya da kopan plak parçalarının küçük damarları tıkaması organlara yeterli kan akışı olmasını engeller.

Koroner arter hastalığı bulunan kişilerde göğüs ağrısı, göğüste baskı hissi, nefes darlığı, halsizlik, düzensiz kalp atışları, baş dönmesi, bulantı, çarpıntı, terleme gibi belirtiler görülebilir.

Erkek olmak, ileri yaş, ailede koroner kalp hastalığı bulunması, hipertansiyon, diyabet, hiperlipidemi gibi diğer vasküler risk etmenlerinin varlığı, obezite, yetersiz fiziksel aktivite, sigara ve alkol kullanımı ile kronik stres koroner arter hastalığı riskini arttıran başlıca etmenlerdir.

Kalp yetmezliği kalbin yeterince işlev görememesi sonucu akciğer ve diğer organlara yeterli miktarda kan pompalayamaması durumudur.

Hastalarda erken tanı ve tedavi oldukça önemlidir. İlaç tedavisinin yanı sıra diyet, tuz kısıtlaması, sigara-alkolün bırakılması, fiziksel aktivite ve diğer kalp-damar hastalıklarının tedavisi uygulanmaktadır.

En sık görülen kanserler akciğer, meme, kalın bağırsak/kolorektal, prostat, deri ve mide kanserleridir.

Kanser hücrelerin anormal biçimde çoğalmaları sonucu oluşan malin tümör/neoplazmlara bağlı olarak ortaya çıkan çok sayıda farklı hastalık için kullanılan ortak bir terimdir.

Bahsedilen anormal hücre yığınları/tümörlerin büyüyerek çevre doku ve diğer organlara yayılması metastaz olarak bilinmektedir. Kansere bağlı ölümlerin ana nedeni metastazlardır.

Kanser tüm dünyada en sık ikinci ölüm nedenidir, 2018 yılında kansere bağlı olarak 9.6 milyon kişinin yaşamını yitirdiği tahmin edilmektedir. Kansere bağlı ölümlerin yaklaşık %70’i düşük ve orta gelirli ülkelerde görülmektedir. Kansere bağlı ölümlerin üçte birinin yüksek beden kitle endeksi, düşük sebze-meyve tüketimi, yetersiz fiziksel aktivite, sigara ve alkol kullanımı gibi diyet/davranışsal etmenlere bağlı olarak gerçekleştiği bildirilmektedir. Bunlar içinde sigara/tütün kullanımı kansere bağlı ölümlerin %22’sini oluşturan en önemli risk etmenidir. Hepatit ve human papiloma virüsü (HPV) gibi enfeksiyonlar da düşük-orta gelirli ülkelerde görülen kanserlerin %25’ini oluşturmaktadır.

Kanserlerin tedavisi türlerine göre değişkenlik göstermekle beraber genel olarak erken ve geç evrelerde farklı şekillerde uygulanmaktadır. Tedavi seçenekleri içerisinde cerrahi tedaviler, kemoterapi ve radyoterapi yer almaktadır. Erken evrelerde tek çeşit tedavi yeterli olabilirken ileri evrelerde karma tedaviler uygulanmaktadır. Ayrıca ileri evre hastalarda tedavi etmekten ziyade belirtileri yatıştırmaya ve hastanın yaşam kalitesini artırmaya yönelik olarak ağrı tedavisi gibi palyatif tedaviler ya da bakım uygulanmaktadır. Tıpta kanser çalışmaları ve tedavisi Onkoloji tarafından yürütülmektedir.

Kanser hastalarında gerek kansere gerekse verilen tedavilere bağlı olarak çeşitli ruhsal ve fiziksel sorunlar görülebilmektedir. Depresyon, kaygı bozuklukları, uyku-iştah değişiklikleri, cinsel işlev bozuklukları, uyum sorunları, halsizlik, ağrılar bu hastalarda sık görülen durumlardır.

Diyabet pankreasın kan şeker seviyesini düzenleyen insülin hormonunu yeterince salgılayamaması ya da insülinin vücutta yeterince kullanılamaması nedeniyle ortaya çıkan yüksek kan şeker düzeyiyle özellikli kronik bir hastalıktır.

Kan şekerinin yüksekliği hiperglisemi olarak bilinmektedir. Diyabet gibi uzun süreli hiperglisemi durumları başta dolaşım ve sinir sistemi olmak üzere vücutta birçok organ ve sistemi olumsuz etkilemektedir. Bu hastalarda kalp-damar hastalıkları ve inme gibi durumlar sık görülmektedir. Ayrıca böbrek yetmezliği, ellerde ve ayaklarda duyu kaybı (diyabetik nöropati), yara iyileşmesinde gecikme, diyabetik retinopati olarak bilinen görme bozuklukları gibi komplikasyonlar ortaya çıkabilmektedir.

Diyabetin iki farklı çeşidi bulunmaktadır. Tip 1 Diyabet (İnsüline bağlı, çocukluk çağı başlangıçlı diyabet olarak da bilinir.) insülinin yetersiz salınımı ile ilişkili olup hastaların insülin takviyesi almaları gereklidir. Sık idrara çıkma, çok su içme, kilo kaybı, iştah artışı, halsizlik ve görme bozuklukları gibi belirtilerle seyretmektedir. Tip 2 Diyabet (İnsüline bağlı olmayan ya da erişkin başlangıçlı olarak da bilinir.) ise vücutta insülinin yetersiz kullanılmasına bağlı gelişir. Tip 2 Diyabet (Yaklaşık olarak olguların %90-95’ini oluşturur.) aşırı kilo ve yetersiz fiziksel aktivite ile ilişkili olup, Tip 1 Diyabete kıyasla daha sık görülmektedir. Belirtiler de daha hafif düzeyde görüldüğünden hastalar geç tanı alabilmektedirler. Bunun dışında gebelik sırasında görülen durum Gestasyonel Diyabet olarak bilinmektedir. Gestasyonel Diyabet gebelik ve doğum komplikasyonlarına yol açabilmekte, bu olgularda anne ve çocukta Tip 2 Diyabet gelişme riski de yüksek bulunmaktadır. Bu nedenle gebelerde tarama yapılması oldukça önemlidir.

Diyabet hastalarında insülin iğneleri ya da ilaç tedavileri kullanılmaktadır. Ayrıca hastaların karbonhidrattan fakir diyabetik diyete uymaları da gereklidir. Sağlıklı beslenme, fiziksel egzersiz, vücut ağırlığının normal sınırlarda tutulması, sigara kullanımından kaçınılması gibi yollarla Tip 2 Diyabete yakalanmanın geciktirilebileceği ya da önlenebileceği bilinmektedir.

İnme tüm dünyada gerçekleşen ölümlerin en sık ikinci nedeni olup beyin damarlarında meydana gelen tıkanıklık ya da kanamaya bağlı olarak beyin dokusunun hasar görmesi ve çeşitli nörolojik belirti ve bulguların gelişmesi durumudur. Dünyada yılda 17 milyon kişinin inme geçirdiği, Türkiye’de ise bu sayının 2015 yılında 38000 olduğu bildirilmiştir.

Tıkanıklığa bağlı oluşan inmeler iskemik, kanamaya bağlı oluşanlar hemorajik olarak tanımlanmaktadır. İskemik inmeler hemorajik olanlara kıyasla daha sık görülmektedir ancak hemorajik inmeler daha fazla ölüme ve sakatlığa yol açmaktadır.

Kardiyovasküler hastalıklara neden olabilecek risk etmenleri aynı zamanda inme riskini de arttırmaktadır. Bunlar; ileri yaş, hipertansiyon, diyabet, lipid bozuklukları, obezite, kalp hastalıkları-özellikle ritim bozuklukları, sigara ve alkol kullanımıdır.

Obezite ya da aşırı kilolu olma harcanandan daha fazla kalori alınmasına bağlı olarak vücutta anormal yağ birikimi olmasıdır.

Kişinin normal kilosunu belirlemek için beden kitle endeksi (BKE) adı verilen bir ölçüm yöntemi kullanılmaktadır. Beden kitle endeksi (kg/m2 ) kişinin vücut ağırlığının boyunun karesine bölünmesi ile elde edilmektedir

Obezitenin başta kalp-damar hastalıkları olmak üzere, diyabet, kas-iskelet sistemi hastalıkları ve kanser gelişimi ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Ayrıca yapılan çalışmalar obezite ile depresyon arasındaki ilişkiye de işaret etmektedir.

Bel çevresinde kalınlaşma (kadınlarda≥88 cm, erkeklerde≥102 cm), kan lipid düzeylerinde bozukluk (HDL düşüklüğü, trigliserid yüksekliği), kan basıncında yükseklik, açlık kan şekerinde yükseklik gibi belirti ve bulgularla seyretmektedir.